Brede Watering Bewesten Yerseke

Brede Watering Bewesten Yerseke

Tekst uit de Encyclopedie van Zeeland 1982-1984

Polder in de gemeenten Goes, Borsele, Kapelle en Reimerswaal, aan de Ooster-en de Westerschelde; aangesloten bij het Waterschap de Brede Watering van Zuid-Beveland (opgericht I959), thans Waterschap Noorden Zuid-Beveland; oppervlakte ca. 9275 ha; hoogteligging 1,8 m N.A. P. tot 1,7 m +N.A.P. (gemiddeld beneden N.A.P.). In de polder bevinden zich de gemalen Kattendijke (2 verticale centrifugaalpompen (1diesel- en 1 electromotor), capaciteit respectievelijk 90 en 120 m' per minuut bij opvoer hoogte respectievelijk 2 en 3 m; bemalingsgebied 2560 ha; gesticht 1884, jaren stichting motoren 1912 en 1953), het noodgemaal bij het bestaande gemaal aldaar (3 Kösterpompen met verticale draaistroommotoren, capaciteit elk 40 m' per minuut bij opvoerhoogte 3,25 m; gesticht 1965), de Moer (1 verticale centrifugaalpomp (electrisch), capaciteit 150 m' per minuut bij opvoerhoogte 2,10 m; bemalingsgebied 1610 ha; in 1939ten westen van Yerseke hij het Kanaal doorZuid-Beveland gesticht; geautomatiseerd 1972), Schore (2 Kiisterpompen (electrisch), capaciteit elk 28 m' per minuut bij opvoerhoogte 2,20 m; bemalingsgebied 700 ha; in 1959 gesticht ten noorden van Schore aan de westzijde van het Kanaal door Zuid-Beveland), Schoorse sluis (tijdelijke bemaling bij de Schoorse sluis aan de Westerschelde) en de automatische onderbemaling te ’s-Heer Abtskerke (2 electrisch aangedreven vijzels, capaciteit el k 110 m' per minuut bij opvoerhoogte 0,63 in: bemalingsgebied ca. 3150 ha; gesticht 1972). Het zuidwestelijke deel van de polder behoort tot het bemalingsgebied van het gemaal Maelstede in de Heer J anszpolder. De afwatering van het gebied rond Kapelle en Wemeldinge wordt i.v.m. de ruilverkaveling verbeterd; hiertoe wordt het gemaal te Kattendijke vervangen door een nieuw, in aanbouw zijnd gemaal tussen Kattendijke en Wemeldinge (1979). In de polder liggen (geheel of gedeeltelijk) Goes (ook Goessche polder), 's-*Heer Hendrikskinderen, Wissekerke, ’s-Heer Arendskerke, Baarsdorp, Nisse, Sinoutskerke, 's-*Heer Abtskerke, Kattendijke, Kloetinge, (Tervaten, Monnikendijk, Abbekinderen, Groe(de), 's-*Heer Elsdorp), Kapelle-Biezelinge, Dijkw el, Maalstede, Teekenhurg), Eversdijk,*Schore, Schorebrug, Hansweert, Vlake,*Wemeldinge, Yerseke, (Yersekendam). Het Kanaal door Zuid-Beveland doorsnijdt de polder in noordzuidrichting vanWemeldinge naar Hansweert.De ruilverkavelin g De Poel-Heinkenszand (gedeeltelijk in de polder) is voltooid; de acte van toedeling werd 7 november 1980 getekend. De ruilverkaveling Kapelle-Wemeldinge is in 1979 op gang gekomen; het grootste deel der werkzaamheden moet nog worden uitgevoerd.

De Poel, het zuidwestelijke deel van de polder, gekenmerkt door niveauverschillen (het onderliggend veen is niet alleen ingeklonken maar in de middeleeuwen ook grotendeels afgegraven ontmoering, darinkdelven en door vele heggen langs wegen en ter afscheiding van de kavels, heeft zijn oorspronkelijk karakter door de ruilverkaveling goeddeels verloren.

De Brede Watering Bewesten Yerseke is de oudste en grootste polder van Zeeland. Het wapen van het voormalige waterschap van deze naam werd verleend bij K.B. van 20 ja nuari 1928. De blauwe golvende dwarsbalkstelt de watering voor; het hartschild is het wapen van Yerseke. De oudst bekende vermelding van het onderscheid tussen Bewesten en Beoosten Yerseke wordt gevonden in de oudst bewaarde grafelijke rekening van Zeeland, die dateertvan 1318, doch dit onderscheid moet ouder zijn en stamt wellicht reeds uit de 12e eeuw. De Brede Watering Bewesten Yerseke, die ook Westwatering werd genoemd, ontstond hoogst waarschijnlijk uit verschillende bedijkingen of omkade gedeelten (bijv. Kapellepolder, Kloetinese polder). De watering omvatte aanvankelijk de ambachten Kapelle, Kloetinge, Vlake, Schore,Eversdijk, 's-Heer Abtskerke, Sinoutskerke, Baarsdorp en 's-Heer Arendskerke; in de 16e eeuw waren de binnen één dijkring gelegen ambachten Yerseke, Wemeldinge, Kattendijke, Goes, 's-Heer Hendrikskinderen, Wissekerke en Nisse er nog niet bij aangesloten. Tot de gemeentelijke herindeling lag de polder in het gebied van de voormalige gemeenten Kruiningen, Yerseke, Wemeldinge, Kapelle, Kloetin ge, Kattendijke, Goes, 's-Heer Abtskerke, Nisse en ’s-Heer Arendskerke. De polder vormt het grootste oude kerngebied van Zuid-Beveland. De oostgrens van de polder, gevormd door de Zand- en de Molendijk tussen Hansweert en Yerseke, werd na 1530/32 tot zeewering gemaakt; in genoemde jaren ging oostelijk Zuid-Beveland verloren. Deze waterkering bevindt zich als gebruikelijk aan de rand van een kreekrug. Andere belangrijke kreekruggen in het gebied lopen van Wemeldinge naar Biezelinge, van Kapelle naar Goes, van Goes naar 's-Heer Arendskerke en van Goes naar 's-Gravenpolder; daarnaast zijn er ook zijkreken. Juist op deze ruggen, in het bijzonder waar ze samenkomen, bevinden zich de oudste nederzettin g en: de kronkelende binnendijken met daarop of daarlangs vele wegen volgen nog de lijn van de kreken. Het zuidwestelijke polderdeel Nisse, vroeger Oud-Nissepolder genoemd, heeft lan g een zelfstandige positie gehad (met een eigen dijkbeheer en eigen suatie). De grens met het overige gebied van de Westwatering werd gevormd door de Vijfzodendijk, verhoogd in 1511. welke Oud-Nisse behoedde voor overstroming in 1532, toen wel het overige poldergebied van de Brede Watering inundeerde. Omstreeks 1600 had in de Westwatering alleen Nisse nog enkele oude privileges. In 1852 kwam aan de al eerder aangetaste zelfstandige status van Oud-Nisse definitief een eind. Tussen 1825 en 1968 werden aan de noordzijde van de Brede Watering 28 vallen en afschuivingen geregistreerd. De omvangrijkste hiervan vond in 1899 plaats bij Kat tendijke, op de grens met de W'ilhelminapolder (verzande-Schengegronden). De grondverplaatsing bedroeg ca. 750.000 m'. Dat de overige ontgrondingen hier merendeels beperkt zijn gebleven is te danken aan het feit, dat de erosie het oude kerngebied van oud holocene veenen kleilagen had bereikt. Tot 1959 bestond het waterschap de Brede Watering Bewesten Yerseke (oppervlakte ca. 9728 ha), dat behalve de gelijknamige polder nog omvatte de polders Buren, Haventje van Biezelinge, Kaars, Koude,*Snoodijk en Stormezande.

AUTEUR

J. Kuipers

LITERATUUR

Wilderom, Tussen afsluitdammen III. C. Dekker. Zuid-Beveland. J.P.B. Zuurdeeg, Brede Watering. Van der Meer, Ovaa en De Buck, Brede Watering.

AFBEELDING

Poldergemaal bij Yerseke, 1980. De geinundeerde Oostwatering (Verdronken Land van Zuid-Beveland) ca. 1539

Aanleg uitlaatwerk van het gemaal P. Dekker, tussen Kattendijke en Wemeldinge, 1980.