's-Heer Arendskerke (Aernoutskerke, Ser Arnoudskerke, e.a.).
| 's-Heer Arendskerke (aernoutskerke, Ser Arnoudskerke, E.a.). |
|---|
Het dorp: kenmerken
Dorp binnen de gemeente Goes, Zuid-Beveland; 1546 inw. (1980). Vóór 1 januari 1970 een zelfstandige gemeente waartoe behoorden: Eindewege, Graszode, 's-*Heer Hendrikskinderen, Knaphof, Lewedorp, Terlucht, Wissekerke; 4891 inw.; opp. 5525 ha, waarvan 504 ha water (1967). Het dorp 's-Heer Arendskerke ligt binnen een ringdijk uit ca. 1200 langs de Schenge, de vroegere zeearm tussen Zuid-Beveland en Wolphaartsdijk. De plaatsnaam herinnert aan de eerste bouwheer-patronus Arend van Schenge parochie).
Wapen
Dit wapen komt reeds voor op de wapen kaart van Smallegange. De palen duiden misschien op relaties met de Heren van Kruinineen. Het hartschild je met de adelaar is blijkbaar slechts bedoeld als illustratie van de plaatsnaam en heeft geen relatie met een familiewapen. Het wapen werd op 31 juli 1817 voor de gemeente bevestigd.
Vlag
De vlag van twee banen, geel en rood, is nooit officieel vastgesteld. De kleuren waren willekeurig gekozen, zonder verband met het gemeentewapen.
Monumenten
Ned. Hervormde kerk
De tegenwoordige kerk, N.H.. heeft een zware toren uit de tweede helft van de 14e eeuw: het éénbeukige schip dateert uit het laatst van de 15e eeuw; het koor werd in 1859 gesloopt. De kerk is gerestaureerd in 1956. Het orgel uit 1708, oorspronkelijk een Belgisch kloosterof abdijorgel, is in 1923 ingrijpend gewijzigd. In de kerk staan enkele grafzerken uit de gesloopte kerk van Baarsdorp.
Korenmolen
De korenmolen 'Nooit Gedacht' ligt ten noorden van het dorp in Eindewege. Omstreeks 1924 lag er bij 's-Heer Arendskerke nog een gave vluchtberg werf) van 10 á12 m hoog. De kern van de heuvel bevatte een woonlaag met aardewerk uit de 11e/12e eeuw; in een later stadium (13e eeuw?) opgehoogd tot een verdedigingswerk (kasteelbergje). De berg is nu geheel afgegraven en de grond is voor allerlei doeleinden afgevoerd. De Ankerveersedijk (2 ha) is een natuurreservaat van de Stichting Het Zeeuwse Landschap; onderdeel van het natuurgebied Westerschenge, een afgedamde getijgeul met laag gelegen oeverlanden en dijken.
De Terluchtse weel is door dijkdoorbraak bij de St .-Elisabethsvloed van 1404 ontstaan.
Geschiedenis
De Heren van Schengen, reeds in 1147 genoemd, hadden op de plaats waar 's-Heer Arendskerke zich als dorp zou ontwikkelen een belangrijk kasteel, waarvan omstreeks 1700 nog een ruïne aanwezig was. De afbraak is verkocht als zinksteen voor de dijken. De heerlijkheid ’s-Heer Arendskerke, in het charter van Albrecht van Beijeren (1305) het oude land van Ser Aernoutskerke genoemd, behoorde tot de gemene ambachten 's-Heer Arendskerke, Heinkenszand, Ovezande en 's-Heerenhoek. De oude eigenaars waren de genoemde Heren van Schengen, een naam volgens overlevering aangenomen door een zekere edelman Jan Arends. Zijn nakomelingen, eigenaars van Arnemuiderzand, Ovezande en Heinkenszand, wisten van hertog Albrecht van Beijeren in 1395 het recht te verkrijgen op alle aanwas in de Steenisse, tussen Walcheren, Borssele en Zuid-Beveland, onder voorwaarde dat zij de graaf met 32 gewapende mannen zouden dienen als de volle heervaart in Zeeland gegeven werd. Van dit belangrijke recht is dikwijls gebruik gemaakt. De ambachtsheren van 's-Heer Arendskerke speelden dus een grote rol bij de inpolderingen rond het Sloe. Zelfs een oostelijk deel van Walcheren, vooral ten zuiden van Arnemuiden, bleef nog tot laat in de vorige eeuw onder hun zeggenschap. 's-Heer Arendskerke behoorde tot de rijkste ambachtsheerlijkheden in Zeeland, hetgeen blijkt uit de opbrengsten voor en bij de ontbinding in de jaren rond 1870 die in de honderdduizenden liepen. In de loop van de tijd ontstonden er zes kerkdorpen, waarvan één op Walcheren, St.-Joosland. 's-Heer Arendskerke wordt als parochie voor het eerst vermeld in 1275, waarschijnlijk als dochter van het oudere Wissenkerke (Z.-Bev.) en als moederkerk van Baarsdorp. De kerk was een bezit van de St .-Pieterskerk te Utrecht. Uit het testament van Willem Wissenz, pastoor te 's-Heer Arendskerke, blijkt dat de kerk gewijd was aan St. Pieter. In de kerk was een vicarie ter ere van Maria Magdalena; er was een kapelaan aan verbonden. De eerste, toen nog geheime gereformeerde godsdienstoefening werd in 's-Heer Arendskerke gehouden op 25 mei 1578, maar reeds in september van dat jaar begint het preken in het openbaar. Francois Vertrecht, door de classis alhier beroepen, werd de eerste predikant. In 1773 wordt Baarsdorp officieel bij 's-Heer Arendskerke gevoegd.
Auteur
J.A. Trimpe Burger
Literatuur
- Van der Baan, Herv. gemeenten in classis Goes.
- C. Dekker, Zuid-Beveland.
- Grijpink, Register op de parochiën.
- H. Janse, Kerken en torens.
- Juten, Testament Willem Wissensz.
- Kok, Zeeuwse patrocinia.
- W. te Water, Kort verhaal. Zie voorts: Bibliografie, topografische ingang.