Borssele

Borssele (barsalia, Bersalia, Bersel, Borselen, Borssel, Brinsila, Brumsale E.a.).

'Spelende kinderen' door Anton Beijsens uit1986. Kunstwerk van een meisje en een jongen, de laatste met een kikker in de hand. Op de achtergrond de De Kleine of Catharinakerk uit 1852. Waterstaatskerk. Wordt gebruikt door de Hervormde gemeente van de PKN (Protestantse Kerk in Nederland). Foto: W. van Gorsel, 28-5-2021. Bron: ZB, Beeldbank Zeeland, rec.nr. 187011

Het dorp: kenmerken

Dorp binnen de nieuwe gemeente Borsele, Zuid-Beveland; tot 1 januari 1970 een zelfstandige gemeente waarin Koningsdorp en Oudekaai; 1360 inw. (1980); opp. 1798 ha.

Wapen

zie Borsele, nieuwe gemeente.

Vlag

De voormalige gemeente Borssele voerde een vlag van drie evenlange banen zwart-wit-zwart. Deze was door de gemeenteraad vastgesteld op 26 maart 1962, maar kwam reeds als versiering voor op afbeeldingen van het baroniewapen in de 18e eeuw.

Monumenten

Borssele, zoals we het nu kennen, werd in 1616 aangelegd volgens een rechthoekig stratenplan met de rechthoekige kerkbrink in het midden en een eveneens rechthoekige singel rondom het gehele dorp; het is een ontwerp van Cornelis Adriaens zoon Soetwater, destijds burgemeester van Goes en dijkgraaf van de Watering Bewesten Yerseke. De N.H.Kerk dateert uit 1864. De kerk van de Gereformeerde Gemeente bezit een in 1794 gebouwd orgel van P.J. Schmidt (aangekocht in 1936). De korenmolen 'De Hoop en Verwachting' uit 1864 is een houten achtkantige bovenkruier en grondzeiler. Vlak ten noordoosten van het dorp ligt de berg van Troje werf), een overblijfsel van een kasteelberg, met oorspronkelijk een ringmuur. De berg is archeologisch onderzocht. Bovendien zijn in een aangrenzend perceel ten westen van de berg funderingen teruggevonden van het vermoedelijke stamslot van de roemruchte Heren van Borssele. Ten oosten van Borssele ligt langs de weg naar Ovezande het natuurreservaat de Westeindse Weel, eigendom van de Stichting Het Zeeuwse Landschap. Langs de Westerschelde lag vroeger het bekende natuurgebied De Kaloot, met schorren, strandje en rivierduintjes. Nu ligt er in de omgeving een kerncentrale.

Geschiedenis

Borssele wordt reeds genoemd in een oorkonde uit 976 van de St. Baafsabdij te Gent. Het vormde toen nogéén geheel met Zuid-Beveland. Door de grote overstroming van 1014 werd het land van Borssele, evenals dat van Oudelande enBaarland, van Zuid-Beveland gescheiden door de nieuw gevormde Zwake. Eind 13^e eeuw werden de drie afzonderlijke eilanden met elkaar verbonden binnen één ringdijk, maar onderling gescheiden door binnendijken (vijfzodendijken) ter voorkoming van een gezamenlijke inundatie. Borssele werd door een vijfzodendijk in tweeën gesplitst, Westen Oost-Borssele (14e eeuw). Op West-Borssele lagen de dorpen Monster, Oostkerke, St.-Katherijnekerke, Tewijk, Westkerke en Wolfertsdorp; op Oost-Borssele lagen Coudorpe, Everinge (Oud-en Nieuw-) en Ellewoutsdijk. Het waren waarschijnlijk zeer kleine dorpen waarvan de parochies dateren uit de 13e en 14e eeuw. Ze behoorden tot het dekenaat Walcheren en waren in het bezit van het kapittel van St. Pieter te Utrecht. De Heren van Borssele hadden in al deze kerken het patronaatsrecht. De oudste van deze parochies zullen dochters zijn geweest van die van Monster. Misschien was Tewijk, dat in de noordpunt van het eiland lag, wel de oudste dochter, gevolgd door Oostkerke en St.-Katherijnekerke. De jongste parochie is die van Wolfertsdorp. Daar stond een kapel die onder Oostkerke ressorteerde. Tussen de 14^e en de 17e eeuw werd de Zwake grotendeels ingepolderd waardoor het eiland Borssele Baarland weer één geheel vormde met Zuid-Beveland. De welen markeren de vele dijk doorbraken van de vroegere Zwake. De Zwaakse weel is een restgeul van deze zeearm. Bij de St.-Felixvloed van 5 november 1530 verdronk West-Borssele; herdijkt in 1531, opnieuw verloren in 1532, tot in 1615 de stad Goes de heerlijkheid Borssele uiteindelijk `De berg van Troye' bij Borssele: geen eigenlijke werf, maar een 'chateau motte'. van Charles de Lalaing kocht en in 1616 onder leiding van Soetwater herdijkte. Het huidige dorp ligt ongeveer op de plaats van het voormalige kerkdorp Monster,waarvan de kerk waarschijnlijk een van de oudste dochters was van de Westmonster te Middelburg. Het nieuwe Borssele kreeg in 1618 zijn eerstepredikant, E. Morris. Vanaf 1836 is er eenChr. Geref. Gemeente, die in 1869 Chr. Geref. Kerk werd en in 1892 Geref. Kerk.

De Berg van Troye is een vliedberg gelegen aan de rand van het dorp Borssele. De berg is een restant van het voormalig mottekasteel het Slot Troje, dat het stamslot was van de Heren van Borssele. Foto: W. van Gorsel, 28-5-2021. Bron: ZB, Beeldbank Zeeland, rec.nr. 186997

Auteur

J.A. Trimpe Burger, herzien: W. van Gorsel, 2021.

Literatuur

• Van der Baan, Hervormde gemeenten in de classis Goes.
• Braaf, De berg van Troje, XXXVII1, 69-83 en X L11, 129 144.
• C. Dekker, Zuid-Beveland.
• Grijpink, Register op de parochiën.
• Van Heel, Na 500 jaar weer terecht.
• Heussen en Van Rijn, Kerkelijke historie.
• J.H. Kluiver, Historische orgels 1972-1973.
• Kok, Zeeuwse patrocinia.
• S. Muller Fz., De indeeling van het bisdom.
• Varren. De kaloot.
• Zelandia Blustrata X.
• Zie verder bibliografie, topografische ingang.

Encyclopedie van Zeeland, 1982-1984

Bekijk de originele tekst uit de Encyclopedie van Zeeland, 1982-1984