Jona Willem te Water

Jona Willem te Water
Jona Willem te Water, ca. 1775-1822, aquarel van A. van der Horn, Collectie KZGW, ZI IV, 0922.
Geboren	28 oktober 1740 Zaamslag
Overleden	19 oktober 1822 Leiden
Beroep	theoloog en publicist
VIAF	J.W. te Water

Beroeping en publicaties

Jona Willem was de zoon van Willem te Water, predikant te Zaamslag in 1729. Na een studie aan de latijnse school te Vlissingen en de universiteit te Utrecht werd Te Water in 1761 predikant te Haamstede. Twee jaar later beriep Veere hem en in 1765 verhuisde hij naar Vlissingen. Hier voltooide Te Water het werk dat door zijn vader was begonnen; het 'Kort Verhaal der Reformatie in Zeeland' en publiceerde zelf zijn 'Tweede eeuwfeest der bevrijding' (1772). In 1776 werd Te Water aangesteld tot geschiedschrijver van het gewest. Hij huwde Paulina Cornelia Mounier, een dove Middelburgse koopmansdochter.

Problemen

Uitnodiging voor een redevoering van J.W. te Water, 1780, affiche, ZB, Beeldbank Zeeland, recordnr. 3620

Te Waters optreden als predikant is niet zonder strubbelingen verlopen. Kooplieden uit Duinkerken, die zich in Vlissingen hadden gevestigd wegens de oorlog tussen Frankrijk en Engeland, vroegen om een rooms-katholieke kerk. Toen de magistraat dit toestond brak er een oproer uit (1778). Aangezien Te Water achter de magistraat stond, kreeg hij moeilijkheden met zijn gemeente. Conflicten waren er ook over de invoering van de psalmberijming van 1773. Deze werd door Te Water, die hierover anoniem een pamflet schreef, verdedigd. Door dit alles verliepen zijn kerkdiensten. De vele smaad- en lasterschriften aan zijn adres noopten hem in 1779 afscheid te nemen van Vlissingen en een benoeming te aanvaarden (1780) aan de Illustere School te Middelburg, waar hij wijsbegeerte en vaderlandse geschiedenis doceerde.

Geschiedenis van Zeeland

Te Water was een bekwaam man, die zich veel heeft bezig gehouden met de historie van Zeeland, die liefde tot de historie bleek reeds op de Latijnse school, waar hij in het Latijn twee redevoeringen heeft gehouden; over Philip Sidney, de gouverneur van Vlissingen en over de verdiensten van het geslacht Van Borssele. De laatste werd door zijn vader vertaald, van aantekeningen voorzien en uitgegeven. In vier delen beschreef hij voorts de historie van het verbond en de smeekschriften der Nederlandse edelen. 1562-1567. Talloos zijn verder zijn artikelen. In opdracht van de classis heeft Te Water zich zeer actief bezig gehouden met de kruisgemeenten van de Vlaamse Olijfberg. Voor hen stelde hij een instructie op voor predikant en kerkeraad. Eveneens was hij scriba van een commissie die de 'wetten' van de classis heeft samengevoegd. Met een voorbericht over oorsprong en uitbreiding van de classis Walcheren zijn deze in 1780 in druk verschenen.

Benoeming tot hoogleraar in Leiden

In 1785 werd hij benoemd tot hoogleraar te Leiden. Als orangist in deze roerige tijd had hij het vaak moeilijk en stond zijn baan op de tocht. In 1815 moest men Te Water, die volkomen doof was geworden, dwingen eervol ontslag te nemen. In Leiden was Te Water onder Lodewijk Napoleon lid van een commissie voor de zaken van de kerk maar deze commissie heeft weinig kunnen uitrichten. In 1807 ontplofte een kruitschip aan het Leidse Rapenburg, waardoor deze chique buurt in een puinhoop veranderde. Over deze ontploffing gaan verschillende anekdotes de ronde. Een bekend verhaal heeft betrekking op de vrouw van Te Water, die -stokdoof zijnde- op het moment van de knal de beroemde zin uitgesproken zou hebben: Zei u iets, Te Water? Deze anekdote gaf Jona Willem te Water een grote bekendheid.

beknopte Bibliografie

• Redenvoering ter eere, en over de verdiensten des doorluchtigen geslachts van Borssele, uitgesprooken te Vlissingen, (Middelburg, 1755).
• Kort verhaal der reformatie van Zeeland in de zestiende eeuwe;; benevens eenige verhandelingen dienende tot opheldering van de historie der kerk-hervorminge aldaar (Middelburg, 1766).
• Tweede eeuw-feest van de Vryheid in den burgerstaat en godsdienst binnen de stad Vlissingen sedert den zesden van grasmaand MDLXXII, in eene openbaare redenvoeringe gevierd den zesden van grasmaand 1772; met eenige aanteekeningen en oorspronglyke stukken, betreffende de geschiedenissen van Nederland (Middelburg, 1772).
• Historie van het verbond en de smeekschriften der Nederlandsche edelen, ter verkrijginge van vrijheid in den godsdienst en burgerstaat, in de jaaren 1565-1567 (Middelburg, 1776).
• Redenvoering over de Unie van Utrecht; uitgesproken in de vergadering der heeren directeuren van het Zeeuwsche Genootschap der Wetenschappen, te Vlissingen ... 1779 ((Vlissingen), 1779).
• Ionae Gvilielmi te Water, illvstrissimorvm ac preapotentivm Zeelandiae ordinvm historici, oratio de praestantia et dignitate historiae Batavae,; pvblice habita die XV Martii A.V. Ae. MDCCLXXX, cvm philosophiae et historiae patriae docendae provinciam, in Illvstri Mediobvrgensivm Athenaeo solemniter avspicaretvr (Mediobvrgvm, 1780).
• Ionae Guilielmi te Water Oratio de stvdio historiae ecclesiasticae cvm disciplina theologiae diligenter conivngendo.; Pvblice habita, die IX. Aprilis ... MDCCLXXXV, cum ordinariam theologiae ... in academia Batava docendae provinciam ... auspicaretur (Lugduni Batavorum, 1785).
• Lyst der edele mogende heeren gecommitteerde raaden van Zeeland, sedert de opregting van het collegie in het jaar 1578, en der ministers van die provintie (S.l., 1786).
• Ionae Gvilielmi te Water Oratio de theologo ervdito,; pvblice dicta, cvm magistratvm academicvm deponeret, die VIII Febrvarii a. MDCCLXXXX (Lvgdvni Batavorum, 1790).

Tekst uit de Encyclopedie van Zeeland 1982-1984

Bekijk de originele tekst uit de Encyclopedie van Zeeland, 1982-1984

Auteur

S.J.M. Hulsbergen, herz. J. Francke, 2017

Literatuur

• N.N.B.W. IV.
• Glasius, Godgeleerd Nederland.
• Nagtglas, Levensberichten.
• Wagenaar, Walcheren in 1778.
• Navorscher II, 123; III, 118 en Bijblad, 97; over geslacht Te Water.