Scherpenisse: verschil tussen versies
Geen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| (7 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven) | |||
| Regel 2: | Regel 2: | ||
| above = Scherpenisse (scarpenisse) | | above = Scherpenisse (scarpenisse) | ||
}} | }} | ||
Dorp op het eiland Tholen | [[Bestand:Scherpenisse-1.jpg|thumb|right|250px|Luchtfoto van Scherpenisse. Foto: J. Midavaine/Slagboom en Peeters, 1978. Bron: ZB, Beeldbank Zeeland, rec.nr. 22395]] | ||
==Het dorp: kenmerken== | |||
Dorp op het eiland Tholen. Vóór 1 juli 1971 was Scherpenisse een zelfstandige gemeente, waartoe behoorden [[Gorishoek]], Scherpenisse en [[Westkerke]]; daarna plaats in de gemeente Tholen. Het dorp telde in 2021 1.840 inwoners. De plaats wordt al in het begin van de 13<sup>de</sup> eeuw genoemd als Scarpenesse en Scarpenes, afgeleid van het Germaans skarpa (scherp) en van nasja (landtong), uitspringend in zee of rivier). Scherpenisse is een oude heerlijkheid voortkomend uit het huis van Egmond en staat in de leenregisters grotendeels ten name van de prinsen van Oranje. Door die tijd had waarschijnlijk Pieter Geronxsone van Overbordine er bezittingen. Een geslacht dat zich noemde naar de heerlijkheid Scherpenisse komt reeds in 1270 voor. | |||
==Wapen== | |||
Op de wapenkaart van Smallegange (1696) komt dit wapen voor met een rode dwarsbalk op zilver. Met een blauwe balk werd het op 31 juli 1817 voor de gemeente bevestigd. | |||
==Varia== | |||
Sedert 1594 is er in Scherpenisse een kloveniersgilde waarvan het lidmaatschap in hoog aanzien staat [[schuttersgilden]]). | |||
==Monumenten== | |||
===Raadhuis=== | |||
Het raadhuisje stamt deels uit 1594: er wordt daar een kostbaar schilderij bewaard, een triptiek uit 1525 van een Antwerpse schilder, voorstellende de Geboorte, de Aanbidding en de Besnijdenis. | |||
===Kerk=== | |||
Van het kerkgebouw uit ca. 1530-1540 is niet veel meer over. Koor en dwarsschip werden in de 18<sup>de</sup> eeuw gesloopt, behalve enkele resten van het dwarsschip die uitgevoerd zijn in baksteen met speklagen. De toren is zeer zwaar opgezet, maar bleef onvoltooid; op het eerste lid is een houten opbouw gekomen, waarin een klok hangt uit 1484. | |||
===Korenmolen=== | |||
De korenmolen, genaamd De Korenbloem is een ronde, stenen bovenkruier met lage ongetailleerd (met verticale stelling palen). | |||
Geschiedenis | ==Geschiedenis== | ||
Scarpenisse was vroeger een eiland. De kerk van het dorp Scherpenisse, die viel onder het dekenaat van Zuid-Beveland is waarschijnlijk de oudste van het eiland Tholen, hoewel [[Poortvliet]] daarop ook aanspraak zou kunnen maken. De kerk was gewijd aan de Heilige Maagd en ze behoorde aan het kapittel van Oudmunster te Utrecht: er was een vicarie gesticht ter ere van Johannes de Doper. | |||
De graaf, die hier als ambachtsheer veel invloed had. matigde zich in de kerk nog al wat vrijheden aan. In 1340 presenteerde hij een priester aan de aartsdiaken van het bisdom, buiten het kapittel om, hetgeen later werd herhaald. In 1529 stelde de grafelijke stadhouder Floris van Egmond vast dat de drost kerk- en armenmeesters moest aanstellen. In de zestiger jaren van de 16<sup>de</sup> eeuw was hier pastoor Johannes Versteeg die tot de Reformatie overging: bij de komst van Alva is hij gevlucht. Uit de sententiën van deze hertog blijkt dat er te Scherpenisse een groep reformatorisch gezinden was. Als eerste predikant kwam hier in 1586 G. Sammel. Dat er roomsgezinden bleven blijkt onder andere uit het feit dat in 1597 een inwoner van Scherpenisse, Cornelis Dignus, een zogenaamd bedevaart bij koopmanschap naar Rome ondernam. Hij verkocht ruim twee gemeten land op conditie dat wanneer hij binnen vijf maanden terug was, de koper f500,- per gemet zou moeten betalen. Indien de reis niet binnen de gestelde tijd was vol bracht behoefde de koper niets te betalen. Een religieuze gok dus. Dignus was op tijd terug, maar toen ontstonden er moeilijkheden over de betaling, met als gevolg een proces: daardoor is dit alles nu nog bekend. | De graaf, die hier als ambachtsheer veel invloed had. matigde zich in de kerk nog al wat vrijheden aan. In 1340 presenteerde hij een priester aan de aartsdiaken van het bisdom, buiten het kapittel om, hetgeen later werd herhaald. In 1529 stelde de grafelijke stadhouder Floris van Egmond vast dat de drost kerk- en armenmeesters moest aanstellen. In de zestiger jaren van de 16<sup>de</sup> eeuw was hier pastoor Johannes Versteeg die tot de Reformatie overging: bij de komst van Alva is hij gevlucht. Uit de sententiën van deze hertog blijkt dat er te Scherpenisse een groep reformatorisch gezinden was. Als eerste predikant kwam hier in 1586 G. Sammel. Dat er roomsgezinden bleven blijkt onder andere uit het feit dat in 1597 een inwoner van Scherpenisse, Cornelis Dignus, een zogenaamd bedevaart bij koopmanschap naar Rome ondernam. Hij verkocht ruim twee gemeten land op conditie dat wanneer hij binnen vijf maanden terug was, de koper f500,- per gemet zou moeten betalen. Indien de reis niet binnen de gestelde tijd was vol bracht behoefde de koper niets te betalen. Een religieuze gok dus. Dignus was op tijd terug, maar toen ontstonden er moeilijkheden over de betaling, met als gevolg een proces: daardoor is dit alles nu nog bekend. | ||
| Regel 23: | Regel 33: | ||
== Literatuur == | == Literatuur == | ||
C. Dekker, Zuid-Beveland. Grijpink. Register op de parochiën. A. oilestelle | *C. Dekker, Zuid-Beveland. | ||
*Grijpink. Register op de parochiën. | |||
*A. oilestelle, Tholen. | |||
*Jobse en Geuze, Grepen uit een Zeeuws-dorpsleven. | |||
*Lammerts, Bedevaart naar Rome. | |||
*Scherpenisse, Uit de geschiedenis van Poortvliet. | |||
*J.W. te Water, Kort Verhaal. | |||
*Zelandia Mustrata X. 359-367. | |||
*Zie verder bibliografie. topografische ingang. | |||
[[category:Geografie]] | |||
[[category:Topografie]] | |||
[[category:Plaats]] | |||
== Tekst uit de Encyclopedie van Zeeland 1982-1984 == | |||
{{GoToOriginal}} | |||
Huidige versie van 24 jan 2022 om 11:27
| Scherpenisse (scarpenisse) |
|---|
Het dorp: kenmerken
Dorp op het eiland Tholen. Vóór 1 juli 1971 was Scherpenisse een zelfstandige gemeente, waartoe behoorden Gorishoek, Scherpenisse en Westkerke; daarna plaats in de gemeente Tholen. Het dorp telde in 2021 1.840 inwoners. De plaats wordt al in het begin van de 13de eeuw genoemd als Scarpenesse en Scarpenes, afgeleid van het Germaans skarpa (scherp) en van nasja (landtong), uitspringend in zee of rivier). Scherpenisse is een oude heerlijkheid voortkomend uit het huis van Egmond en staat in de leenregisters grotendeels ten name van de prinsen van Oranje. Door die tijd had waarschijnlijk Pieter Geronxsone van Overbordine er bezittingen. Een geslacht dat zich noemde naar de heerlijkheid Scherpenisse komt reeds in 1270 voor.
Wapen
Op de wapenkaart van Smallegange (1696) komt dit wapen voor met een rode dwarsbalk op zilver. Met een blauwe balk werd het op 31 juli 1817 voor de gemeente bevestigd.
Varia
Sedert 1594 is er in Scherpenisse een kloveniersgilde waarvan het lidmaatschap in hoog aanzien staat schuttersgilden).
Monumenten
Raadhuis
Het raadhuisje stamt deels uit 1594: er wordt daar een kostbaar schilderij bewaard, een triptiek uit 1525 van een Antwerpse schilder, voorstellende de Geboorte, de Aanbidding en de Besnijdenis.
Kerk
Van het kerkgebouw uit ca. 1530-1540 is niet veel meer over. Koor en dwarsschip werden in de 18de eeuw gesloopt, behalve enkele resten van het dwarsschip die uitgevoerd zijn in baksteen met speklagen. De toren is zeer zwaar opgezet, maar bleef onvoltooid; op het eerste lid is een houten opbouw gekomen, waarin een klok hangt uit 1484.
Korenmolen
De korenmolen, genaamd De Korenbloem is een ronde, stenen bovenkruier met lage ongetailleerd (met verticale stelling palen).
Geschiedenis
Scarpenisse was vroeger een eiland. De kerk van het dorp Scherpenisse, die viel onder het dekenaat van Zuid-Beveland is waarschijnlijk de oudste van het eiland Tholen, hoewel Poortvliet daarop ook aanspraak zou kunnen maken. De kerk was gewijd aan de Heilige Maagd en ze behoorde aan het kapittel van Oudmunster te Utrecht: er was een vicarie gesticht ter ere van Johannes de Doper.
De graaf, die hier als ambachtsheer veel invloed had. matigde zich in de kerk nog al wat vrijheden aan. In 1340 presenteerde hij een priester aan de aartsdiaken van het bisdom, buiten het kapittel om, hetgeen later werd herhaald. In 1529 stelde de grafelijke stadhouder Floris van Egmond vast dat de drost kerk- en armenmeesters moest aanstellen. In de zestiger jaren van de 16de eeuw was hier pastoor Johannes Versteeg die tot de Reformatie overging: bij de komst van Alva is hij gevlucht. Uit de sententiën van deze hertog blijkt dat er te Scherpenisse een groep reformatorisch gezinden was. Als eerste predikant kwam hier in 1586 G. Sammel. Dat er roomsgezinden bleven blijkt onder andere uit het feit dat in 1597 een inwoner van Scherpenisse, Cornelis Dignus, een zogenaamd bedevaart bij koopmanschap naar Rome ondernam. Hij verkocht ruim twee gemeten land op conditie dat wanneer hij binnen vijf maanden terug was, de koper f500,- per gemet zou moeten betalen. Indien de reis niet binnen de gestelde tijd was vol bracht behoefde de koper niets te betalen. Een religieuze gok dus. Dignus was op tijd terug, maar toen ontstonden er moeilijkheden over de betaling, met als gevolg een proces: daardoor is dit alles nu nog bekend.
Auteurs
-M.P. de Bruin, S.J.M. Hulsbergen, Timpe Burger, A.J.B. (wapen)
Literatuur
- C. Dekker, Zuid-Beveland.
- Grijpink. Register op de parochiën.
- A. oilestelle, Tholen.
- Jobse en Geuze, Grepen uit een Zeeuws-dorpsleven.
- Lammerts, Bedevaart naar Rome.
- Scherpenisse, Uit de geschiedenis van Poortvliet.
- J.W. te Water, Kort Verhaal.
- Zelandia Mustrata X. 359-367.
- Zie verder bibliografie. topografische ingang.