Socialisme

Socialisme

Tekst uit de Encyclopedie van Zeeland 1982-1984

Het socialisme in Zeeland kenmerkt zich maar zeer ten dele door het streven naar het opheffen van een klassenmaatschappij, maar is meer gericht op het komen tot een rechtvaardiger samenleving. Wat de bewustwording van de arbeidersklasse betreft bestaat er duidelijk verschil tussen het christelijk georganiseerd 'Patrimonium', waarvan in 1882 te Middelburg en Vlissingen afdelingen werden opgericht en de uitgesproken socialistische 'Sociaal Democratische Bond', waarvan resp. in 1883 te Vlissingen en in 1885 te Middelburg afdelingen ontstonden. In de Bond was Domela Nieuwenhuis de centrale figuur met het blad 'Recht voor Allen'. waarin de in Middelburg wonende P.A. Janssen geregeld schreef. Een eigen socialistisch orgaan 'De Volksstem' werd opgericht op 1 april 1888. Het wierp zich op als strijder voor de rechten van de arbeidende klasse en de belangen van de kleine burger. maar ging snel ter ziele (redacteur was onder andere Chr. G. Cornelissen) Levensvatbaar was eerst 'De Toekomst', een schepping van J. K. van der Veer, die zich tot 1923 zou handhaven. Van der Veer, man van snel wisselende sentimenten, nam geen blad voor de mond wat hem op gevangenisstraf kwam te staan. De S.D.A.P. (Sociaal Democratische Arbeiderspartij), die in 1894 werd opgericht kwam een jaar later met een afdeling in Middelburg. Deze startte in 1901 met het blad 'De Baanbreker', waarvan J. hoofdredacteur was. Het socialisme vond een voedingsbodem in de meer geavanceerde groeperingen van de Middelburgse burgerij, waar een kring zich schaarde rond het lezingen houden over en het lezen van werken van Multatuli. Dezelfde mensen stichtten in 1889 de vereniging 'Kindervoeding'. met de bedoeling schoolkinderen voldoende vitaminerijk voedsel te verschaffen. waardoor het schoolverzuim zou verminderen. De meesten van de progressieve Middelburgers kozen eerder voor het practisch gerichte Fabian socialisme van figuren als de Engelsman William Morris, dan voor de ideeën die de S.D.A.P. voorstond. F. M. Wibaut en M.C. Ghijsen, directeuren van de houtfabriek Alberts, waren respectievelijk exponenten van het socialisme van de S.D.A.P. en het Fabian socialisme, dat zich richtte op goede ziekenhuiszorg, voeding, badhuizen, waterleiding, enz. Wibaut, die zaken en gevoelens voor het socialisme nauwkeurig wist te scheiden, legde over zijn toetreden tot de S.D.A.P. in zijn 'Levensbouw' getuigenis af. Zijn vrouw Mathilde `Wibaut-Berdenis van Berlekom heeft in haar gepubliceerde autobiografische aantekeningen verslag gedaan van haar pogingen arbeidersvrouwen en dienstboden te organiseren. De verheffing van de arbeidende stand was haar streven. Pieter Lodewijk Tak, redacteur, eerst van de Middelburgse Courant, later van de 'Amsterdammer', eveneens voortkomend uit een gegoede Middelburgse familie van liberale huize, oprichter van 'De Kroniek', trad toe tot de S.D.A.P. Na jaren van aarzeling werd hij overtuigd aanhanger van het socialisme, maar was minder politiek van karakter dan Wibaut. Andere figuren, als de uit Goes afkomstige advocaat mr. M.J. de Witt Hamer en later mr. G. W. Sannes gaven kleur aan het sociaal voelend deel van de Zeeuwse samenleving. In deze rij mogen de redactrice van de 'Middelburgse Courant Henriëtte van der Meij, Sophie van Slee, hoofd van een meisjesschool, en Bertha Ogterop niet worden vergeten. Bertha Ogterop maakte tekeningen voor de in 1904 verschenen brochure 'Arm Middelburg. Hoe het woont. Hoe het leeft'. In 1907 werd mr. Sannes als eerste socialist in de gemeenteraad van Middelburg gekozen in het zelfde jaar nam de S.D.A.P. ook aan de Statenverkiezingen deel. maar het zou tot na de invoering van de evenredige vertegenwoordiging duren, eer deze partij in 1919 de eerste zetels in de Zeeuwse Staten bezette. Het socialisme had zich een vaste plaats in het politieke leven van Zeeland verworven.

LITERATUUR

Ghijsen, Herinneringen. Meertens, Opkomst van het socialisme. A.J.M. Visser, Christiaan Cornelissen. Wibaut, Levensbouw-Memoires. Wibaut-Berdenis van Berlekom, Iets over ontstaan.

AFBEELDING

Het bestuur van de SDAP-atdeling Middelbur g (1938). Bovenste rij v.l.n.r.: Corné. Klerk. De Priester, De Leeuw, Ooms, Van Luyk, Le Granze. 8ulkers, P. van Loo. Wagensveld. Elf. K. Groenewege. Onderste rij v.l.n.r.: Blokspoel. mw. Riemens, mw. Wagensveld. mw. Corné. Van der Weele en J. Onderdijk.