Koudekerke (coudekerc)
| Koudekerke (Coudekerc, Coude Kercke) |
|---|
1. Koudekerke, gemeente Veere
Dorp binnen de nieuwe gemeente Veere op Walcheren. Koudekerke telde per 1 januari 2021 3.440 inwoners. Voor de gemeentelijke herindeling op 1 juli 1966 was Koudekerke een zelfstandige gemeente. Daarna, tot 1997, behorend tot de gemeente Valkenisse.
In het dorp Koudekerke ligt aan de fraaie kerkring het voormalige gemeentehuis van Valkenisse. Tot de voormalige gemeente Koudekerke behoorden: Dishoek en Lammerenburg (nu gemeente Vlissingen).
Wapen
Dit is een sprekend wapen: een koude kerk, want de dorre boom duidt aan, dat het winter is. Het werd op 31 juli 1817 voor de gemeente bevestigd.
Vlag
De vlag, nooit officieel vastgesteld, is blauw met een golvende wit-roodwitte baan (de Zeeuwse en Nederlandse kleuren) en op het midden het wapen.
Varia
Achter de duinreep tussen Dishoek en Westduin is het Vebenabos aangeplant; in de omgeving daarvan liggen veel bungalow- en kampeerterreinen. Op het dorpsplein van Koudekerke worden gewoonlijk op de eerste zaterdag van augustus ringrijderijen gehouden.
Monumenten
De kerk (N.H.) is een 17de-eeuwse zaalkerk met een 19de-eeuwse houten daktoren. Ze werd in 1836 verbouwd en in 1962-1964 gerestaureerd. In de kerk bevindt zich een orgel uit het laatst van de 17e eeuw, alsook een preekstoel in Lodewijk XV I-stijl. Langs de wegen van Koudekerke naar Middelburg en Vlissingen liggen enige buitenplaatsen waarvan de oorsprong teruggaat tot in de middeleeuwen. Het huis Der Boede aan Koudekerkse weg dateert van 1721, maar was oorspronkelijk een middeleeuws slot. Na de brand in 1745 is het als landhuis herbouwd. Het dient nu als verpleeghuis, voor welk doel enige moderne vleugels zijn aangebouwd.
Het slot Ter Hooge langs de weg naar Middelburg was een middeleeuws huis; na de verbouwing van 1754-1759 bleven van het oude gebouw slechts twee torens over. Langs dezelfde weg staat het huis Toorenvliedt dat omstreeks 1675 werd gebouwd; verbouwd in 1754; de buitenplaats heeft een markante achtkante koepel (uitkijktoren). De korenmolen 'De Lelie', een stellingmolen uit 1872, is in 1980/81 herbouwd.
Geschiedenis
De kerk van Koudekerke was een dochter van de Westmonster te Middelburg, vóór 1198 gesticht. Ze was gewijd aan St. Michael. De parochie Koudekerke was vrij uitgestrekt en besloeg zelfs een deel van de stad Middelburg; het klooster van de augustijnen lag binnen de parochie. Na 1266 kwam de kerk, die eerst behoorde aan de St. Paulusabdij te Utrecht aan de O.L.V.abdij te Middelburg. Aan de kerk was een vicarie verbonden. Op het kasteel Ter Hooge was er een kapel. In de duinen te Dishoek is op 30 juni 1566 de eerste hagepreek gehouden. Na de Reformatie kreeg Koudekerke zijn eerste predikant in 1583, Pieter van den Broecke.
2. Koudekerke, Zuidland van Schouwen
Een eertijds welvarend dorp, parochie en zelfstandige ambachtsheerlijkheid in het Zuidland van Schouwen.
Wapen
Het is verleidelijk om bij deze omvallende toren te denken aan een afbeelding van het verval van het dorp door de overstromingen. Ook de door de lucht vliegende degens lijken weinig goeds te beduiden. Het wapen komt echter al voor op de kaart van Schouwen van 1540, toen het dorp nog in welstand was. De betekenis van dit merkwaardige wapen blijft dus raadselachtig. De Heer van Coudekerque voerde in de 17de eeuw echter een wapen met een in vier rijen van goud en groen geschaakt schild.
Geschiedenis
Aan de binnenzijde van de zeedijk, tussen Schelphoek en Burghsluis rest nog de van ver zichtbare 'Plompe toren' van het voormalige dorp dat tussen 1550 en 1600 grotendeels werd buitengedijkt (de inlaagdijk uit 1581 kwam langs de kerk te liggen, nu zeedijk). De eerste kerk van Koudekerke was waarschijnlijk gewijd aan St. Maarten en had twee bijaltaren, namelijk voor het Heilig Kruis en de Maagd Maria. Al vroeg moet het een kerkdorp van betekenis zijn geweest, want in 1322 schonk graaf Willem de Goede de kosterij van de kerk aan Pieter Dankaertszoon. De kerk I was toen dus grafelijk bezit, wat niet van de heerlijkheid zelf gezegd kan worden. In 1311 was de ambachtsheerlijkheid, afkomstig van Heer Jan van Haamstede, door graaf Willem III aan zijn neef, de bekende Witte, gegeven. De oude dorpskerk van Koudekerke verkeerde in de 15de eeuw waarschijnlijk al in slechte staat. Toen in 1468 het ambacht Koudekerke, tegelijk met het ambacht Haamstede, door de prins van Gruuthuse werd aangekocht, heeft deze er een nieuwe kerk gebouwd. Tijdens de bouw van de tweede kerk, in het laatste kwart van de 15de eeuw, was er nog geen gevaar voor ondergang, want in 1475 lag de zeedijk nog drie kilometer van het dorp verwijderd. Tegen het midden van de 16de eeuw ging de toestand snel achteruit; vóór 1700 ging Koudekerke vrijwel geheel verloren. De kerk is in 1583 afgebroken. Alleen de toren liet men staan en diende als baken voor de scheepvaart. Zierikzee, dat veel belang had bij de scheepvaart op de Oosterschelde nam het onderhoud van de toren op zich, zelfs tot in de 19de eeuw. In 1794 werd op kosten van Zierikzee de buitenkant geheel hersteld. In 1867 werd door de gemeente Haamstede afstand gedaan van het eigendomsrecht over de toren. Het bezit ging over naar de Rijksdienst der Domeinen. Op initiatief van jonkheer C.A. van Citters, burgemeester van Noordgouwe, vond in 1935 een restauratie plaats. Omstreeks 1965 is de toren opnieuw gerestaureerd omdat er in de Tweede Wereldoorlog veel schade aan was ontstaan. Na deze restauratie stond het Rijk de toren aan de gemeente Haamstede in bruikleen af op voorwaarde dat deze voor het onderhoud zou zorgen. Eind jaren negentig van de twintigste eeuw is de toren opnieuw gerestaureerd en ingericht als bezoekerscentrum van Natuurmonumenten. Naar aanleiding van een niet gerealiseerd plan (2010-2012) om de Plompe Toren en directe omgeving cultuurhistorisch aantrekkelijker en verkeersluwer te maken, is bureau- en booronderzoek gedaan naar de archeologische waarde van de locatie. De positie van de kerk, zoals die in 1923 door architect Johan Hoogenboom was gereconstrueerd, kon worden bevestigd.
Uit het onderzoek bleek ook dat de toren op grond van architectuurelementen, baksteenformaten en metselverbanden tussen 1340 en 1360 gedateerd kan worden; hij behoort dus nog tot de eerste kerk van Koudekerke. De toren past in de traditie van Zeeuwse torenbouw in de Vlaamse kustgotiek. Hij maakt deel uit van een ‘markante groep van torens met een steunbeerloze, vrij gesloten romp, bekroond door een achtzijdige bovenbouw met klokkenzolder’, zoals de torens van Groede, Kruiningen, Noordwelle en Poortvliet. Opmerkelijk zijn de nestgaten in de eerste verdieping, die wijzen op een gebruik van deze verdieping als duiventil.
3. Koudekerke, ambacht Boechoute
Voormalig dorp en parochie in het ambacht van Boechoute (Oost Zeeuws-Vlaanderen), circa drie kilometer ten westen van het Mauritsfort. De plaats heette oorspronkelijk Bernesse (vermeld 1163) en komt sinds 1241/42 voor als Coudekerke. Koudekerke verdronk door de vloed van 1375, toen ook de Zuudzee of Braakman ontstond; de naam leeft voort in de in 1545 bedijkte Koudepolder. Eerdere herdijkingsplannen uit 1432 gingen niet door. Een deel van de parochie Koudekerke was al in 1414 herdijkt in de voormalige polder ten Gate of Gaetpolder. Wegens een opdringende stroomgeul moest men er verschillende inlaagdijken leggen; aanzienlijke schade werd in deze polder aangericht door een aantal vloeden en door een legerkampement in 1436, na de mislukte aanval van Filips de Goede op Calais. Ook de Koudepolder overstroomde diverse malen, en moest verschillende inlagen prijsgeven. In 2004 zijn in een archeologisch vooronderzoek vermoedelijk resten van Koudekerke aangeboord.
Tekst uit de Encyclopedie van Zeeland 1982-1984
Auteur
J.A. Trimpe Burger, A.J.B. (wapen); herz. Jan J.B. Kuipers (2013)
Literatuur
- Grijpink, Register op de parochiën, altaren, vicarieën en de bedienaars zooals die voorkomen in de middeleeuwsche rekeningen van den officiaal des aartsdiakens van den Utrechtschen Dom (Amsterdam, 1914).
- J. Huizer, J.M. Blom, Plompe Toren, Burgh Haamstede (gemeente Schouwen-Duiveland); een bouwhistorisch en bouwtechnisch onderzoek en een archeologisch bureauonderzoek met controleboringen. ADC Rapport 2761 (Amersfoort, 2011).
- Klepper, ‘De plompe toren’, in: Mededelingenblad Stad en Lande van Schouwen-Duiveland 22 (1975) 10-20.
- Jan J.B. Kuipers (eindred.), Sluimerend in slik. Verdronken dorpen en verdronken land in zuidwest Nederland (Middelburg/Vlissingen, 2004) 48-49 nrs. 5 en 90.
- A. Moens van Bloois, ‘De zuidkust van het eiland Schouwen’, in: Zeeuwsche Volks-almanak (1839) 123-131.
- S. Muller Hz., e.a., De kerkelijke indeeling omstreeks 1550 tevens kloosterkaart (’s-Gravenhage, 1921-1923).
- J. Platteeuw, Hoek en omgeving van vroeger en nu (Kloosterzande, 1967) 13.
- Bijdragen voor de geschiedenis van het bisdom Haarlem VII (Haarlem, 1872-1933) Koudekerke.
- M. van Riessen, N61 Schoondijke-Hoek: inventariserend veldonderzoek fase 1. ADC Rapport 255 (Amersfoort, 2004).
- Ter Hooge in:PZC, 7 januari 2015, pag. 2-3 Buiten.