Kerkwerve/EvZ1982-1984

Kerkwerve

Tekst uit de Encyclopedie van Zeeland 1982-1984

1. Dorp, heerlijkheid en voormalige gemeente (865 ha) in het Zuider Vierendeel van Schouwen; sedert 1 januari 1961 ingedeeld bij de nieuwe gemeente Middenschouwen, waarvan het na Scharendijke het tweede grote woondorp is; kern Kerkwerve 1048 inwoners (1980).

Wapen: De kaart van Schouwen (1540) en van Smallegange (1696) vermelden het wapen van groen-goud-rood, dat op 31 juli 1817 voor de gemeente bevestigd werd. Bij K.B. van 5 december 1950 werden hieraan de wapens van de voormalige gemeenten Reneerskerke en Nieuvkerkerke toegevoegd.

Monumenten:

Bij het dorp lag het Huis te Werve dat in het begin van de 18e eeuw is verdwenen. Het kasteeltje bestond uit een vierkante donjon met enige aanbouwsels. Bij Kerkwerve stond de laatste Schouwse stolp. Door de overstromingsramp van 1953 werd deze boerderij zodanig toegetakeld dat zij in 1956 moest worden gesloopt.

De korenmolen 'De Zwaan' uit 1886, in het gehucht Moriaanshoofd, is een achtkantige, getailleerde, rieten bovenkruier en grondzeiler.

Geschiedenis: De naam Kerkwerve heeft de historici veel moeilijkheden bezorgd doordat de Schouwse dorpsnaam dikwijls is verward met het Kerkwerve bij Oegstgeest, waar Willibrord een kerk had gesticht. Tenonrechte gold Willibrord als de stichter van het kerkje van het Schouwse Kerkwerve, waarvan St.-Pancratius echter de beschermheilige is geweest. Kerkwerve is een van de oudste parochies van het platteland van Schouwen. De stichting vond waarschijnlijk omstreeks 1200 plaats als een dochter van de kerk van Zierikzee. Zij was zelf de moederkerk van Nieuwerkerke (Schouwen) en mogelijk ook van Duivendijke. Kerkwerve vinden we voor het eerst als zelfstandige parochie vermeld in 1298. Het belang van de kerk van Kerkwerve (hoofdplaats van een zesdedeel van Schouwen) blijkt uit de twee pastoorsplaatsen die eraan verbonden waren. In 1532 worden twee godshuizen genoemd, hetgeen duidt op de aanwezigheid van een gasthuis.

Tijdens het beleg van Zierikzee in 1575 werd de kerk verwoest en nadien gedeeltelijk hersteld. In 1899 is de oude kerk afgebroken en op haar plaats is de tegenwoordige gebouwd. Na de Reformatie werden Kerkwerve en het Schouwse Nieuwerkerke gevoegd bij Noordgouwe. Nadat de Staten van Zeeland in 1625 er hun goedkeuring aan hadden gegeven werd Kerkwerve met Nieuwerkerke een zelfstandige gemeente. Als eerste predikant werd in 1626 Gerardus van Cuilenburg beroepen.

In Kerkwerve en omgeving woonden vrij veel leden van de Christelijk Gereformeerde Kerk te Zierikzee. Een gemeente werd hier geïnstitueerd in 1958. In deze gemeente en in die van Haamstede, dat in 1956 zelfstandig geworden was, werd in 1963 candidaat J. Westerink als predikant voor beiden beroepen.

2. St. Jan ten Heere.

AUTEUR

J.A. Trimpe Burger, S.J.M. Hulsbergen

LITERATUUR

S. Muller, Indeling bisdom Utrecht. Grijpink. Registerparochiën. H.J. Kok, Zeeuwse patrocinia. J. v.d. Baan, Kerkhistorische beschouwingen van de Hervormde Gemeente te Kerkwerve. H. M. Stoppelenburg, De Afscheiding te Zierikzee, Kerkhistorische Kroniek 1968, nr. 3.

AFBEELDING

Overzichtskaart gemeente Kerkwerve. Kerkwerve tijdens de watersnoodramp van 1953. De ring ligt duidelijk hoger dan de omgang. De laatste stolphoeve op Schouwen-Duiveland aan de Verseputweg te Kerkwerve. Afgebroken in 1955.