Noordgouwe
| Noordgouwe |
|---|
Het dorp: kenmerken
De voormalige gemeente Noordgouwe bestond uit de polder Noordgouwe (566 ha) en een aantal poldertjes ten zuiden daarvan. Binnen de gemeente lagen het dorp Noordgouwe en het gehucht Schuddebeurs; sedert 1961 in de gemeente Brouwershaven, daarna (vanaf 1997) in de gemeente Schouwen-Duiveland. Noordgouwe telde op 1 januari 2021 790 inwoners. De naam is afgeleid van de Gouwe, het vroegere water tussen Schouwen en Dreischor.
Wapen
Dit komt al voor op de kaart van Schouwen van 1540, maar dan zonder eendjes (of meerkoeten); deze verschijnen wel op de wapenkaart van Smallegange (1696). De afbeeldingen van dit wapen vertonen nogal wat variatie in kleuren en details. Het wapen werd op 31 juli 1817 bevestigd. In de boven helft vinden we het water gesymboliseerd, dat wordt ingepolderd tot een vruchtbare `gouw', in de benedenhelft verzinnebeeld door een rennende hazewindhond (die het schadelijk wild verdrijft).
Varia
Kermis op de tweede Pinksterdag.
Monumenten
Noordgouwe is een voor beeld van een klein dorp, waar niet veel monumenten staan, maar dat wel monumentaal is in de zin van de karakteristieke structuur van een Zeeuws ringdorp. Binnen de ring staat wat hoger de kerk. Voor de huizen rond de ring staan geschoren linden. Veel winkeltjes zijn verdwenen. De hoefstal van een smidse is er nog; men verkoopt er nu echter fietsen en motoren. De N.H. kerk, eertijds gewijd aan de Heilige Drie Koningen, is een bakstenen kerk uit 1462, bestaande uit een schip met driezijdig gesloten koor, afgedekt door een houten tongewelf; dwarsbeuken afgedekt door een ribgewelf; ingebouwde west-toren met grote steunberen en gewelfde benedenruimte. Bij de restauratie van 1955 werd de 19e-eeuwse cementbepleistering verwijderd en verdwenen ook aanbouwsels uit die tijd. De Pottere of Conyershuisjes vormen een groep van vijf lage huisjes uit 1651 met enige gebeeldhouwde stenen boven iedere deur; er is een herdenkingssteen. Huize de Pottere was vroeger een kasteeltje en is thans een boerderij.
Geschiedenis
Wanneer in 1300 Dreischor werd herdijkt, lag voor de westelijke ringdijk van die polder een brede strook hoge schorren. Ook aan de Schouwse kant lagen schorren. Het water, de Gouwe, was dan nog bevaarbaar, in 1304 vond er zelfs een scheepsstrijd plaats Gouwe, slag op de). Op het wantijgebied van Gouwe en Dijkwater slibde snel land aan, bestaande uit zandig materiaal (later van betekenis als zoetwater houdende ondergrond). In 1374 werden de schorren en slikken ter bedijking uitgegeven o.a. aan Willem de Hont Wittelenzoon, rentmeester van Jan van Chatillon, graaf van Blois en bezitter van Dreischor. Noordgouwe werd een aparte heerlijkheid, maar als rechtsgebied viel het uiteen in Noordgouwe Beoosten Steene, dat tegen Dreischor aanlag en Noordgouwe Bewesten Steene, tegen Schouwen aan. De grensstenen tussen Beoosten Steene en Bewesten Steene, op de plaats waar voordien de Gouwe stroomde, zijn nog terug te vinden. In Beoosten Steene kon men tegen vonnissen, door de schepenen van Noordgouwe uitgesproken, in hoger beroep gaan bij de vierschaar van Dreischor. Voor Bewesten Steene werd dat recht door de baljuw van Dreischor en Zierikzee voortdurend betwist. De rechtsverschillen zijn in de 18e eeuw afgeschaft. Tot de Franse tijd werd in Beoosten Steene, evenals in Dreischor gemeten met de Blooise of Zeeuwse roede (=3,62 m) en in Bewesten Steene met de Schouwse roede (=3,73 m) die verder alleen op Schouwen en Duiveland werd gebruikt. Noordgouwe is een ringdorp en toch in een vrij jonge polder gelegen; het is dus goed mogelijk dat op het onbedijkte schor al een concentratie van bewoning was. In 1434 wordt bij Schuddebeurs in de buurt van het latere Rustenburg het karthuizer klooster Sion, gewijd aan St.-Hieronymus, gesticht door Jan Lievense. In 1575 is het door Spaanse troepen verwoest en in 1579 is het puin ervan in de zeewering van Dreischor verwerkt. Een albasten altaarstuk en een bijbel uit 1537 bevinden zich in het Zeeuws museum te Middelburg. Een grafsteenfragment uit 1465 staat tegen de kerk van Noordgouwe. Tegen de polder Noordgouwe wordt in de 15e eeuw reeds een aantal polders ingedijkt: St.-Joostpolder, St.-Jeroen- of Bantampolder, Galgepolder en tenslotte uit de 19e eeuw de Suzannapolder. Deze poldertjes, sommige van maar een tiental ha of minder, zijn in de loop der jaren door opstuwing vanuit het Dijkwater nogal eens geïnundeerd en weer herdijkt. Vele binnendijken zijn na 1953 af gegraven en de poldertjes werden een deel van De Kleine Polders: een nieuwe water staatkundige eenheid. De vrij zandige polder Noordgouwe is in de 17e en 18e eeuw een gebied geweest waar de regenten uit Zierikzee 'landsteden' stichtten, die half boerderij, half buitenverblijf waren. Zeker een twintigtal lag er tussen Schuddebeurs en het dorp Noordgouwe als blijk van toegenomen welvaart, met namen als: Zomerlust, Stadwijk, Boschlust, Vriendhoven. Ook enkele blekerijen zijn er in de 17e eeuw aangelegd. Door politieke en economische spanningen op het eind van de 18e eeuw verloren veel regenten hun status en hun vermogen en werden vele buitenplaatsen afgestoten. Tuinen, bossen, boomgaarden en allerlei bouwsels als koepels, theehuizen en beelden werden geveld en omgezet in meer rentegevend bouwland; landschappelijk zeker een verlies. Roze gaard onder Noordgouwe is een buitenplaats die nu nog als boerderij bestaat. Een vijftal buitenplaatsen rest ons nog rond Schuddebeurs. In Noordgouwe kwam in 1902 het streekziekenhuis, een karakteristiek bakstenen gebouw van architect W. Bruynzeel Czn. In 1943 werd het met een nieuwe vleugel vergroot; na de opening van het ziekenhuis in Zierikzee in 1957 werd het gebruikt door jeugdgroepen. Economie: Noordgouwe ligt in een akkerbouwgebied. Omdat het in 1953 deel was van de 'droge corridor' bleven veel boerderijen gespaard en is ook het landschap meer begroeid gebleven (o.a. de landgoederen). Herinneringen aan vroegere akkerbouwproducten zijn: De Roterie, waar vlas bewerkt werd en de meestoof Willem III. Bij Noordgouwe is nu ook een boomkwekerij. Rond het vroegere tramstation is een groot autobedrijf. Tegen het dorp aan ligt een camping. In het dorp Noordgouwe verdwenen nogal wat ambachtslieden en middenstanders. De kleine-kersenproblematiek wordt hier gevoeld: de school werd kleiner, de bus stopt er minder. Het aantal huizen, als tweede woning in gebruik, steeg.
Auteur
S.J.M. Hulsbergen, J.A. Trimpe Burger
Literatuur
- Van Beveren, De verdwenen kastelen van Schouwen-Duiveland, 87-89.
- Van Empel en Pieters, Zeeland. Tegenwoordige Staat XX, 416-425.
- P.D. de Vos, Buitenplaatsen Schuddeheurs.
- P.D. de Vos, Uit Schouwen en Duivelands verleden, 16-19.
- Wilderom, Tussen afsluitdammen II.
- Zie verder bibliografie, topografische ingang.