Johan Hendrik van Dale
| Johan Hendrik van Dale | |
|---|---|
 J.H. van Dale, foto ca. 1870, ZB, Beeldbank Zeeland, recordnr. 80640 | |
| Geboren | 15 februari 1828 Sluis |
| Overleden | 19 mei 1872 Sluis |
| Beroep | Taalkundige, archivaris en onderwijzer |
| VIAF | J.H. van Dale |
Biografie
Na het behalen van de onderwijzersrang 4e klasse (1844), werkte hij achtereenvolgens in Sluis (1845), Hoofdplaat (1849) en weer in Sluis (1851, huisonderwijzer). In 1854 volgde een benoeming tot hoofdonderwijzer aan de openbare school in Sluis. Bovendien werd hij in 1855, uit waardering voor het vele werk, dat hij in het archief had verricht, aangesteld tot archivaris van zijn geboorteplaats. Zijn belangstelling ging vooral uit naar de letterkunde en de geschiedenis van Zeeland. Hij publiceerde een tweetal leerboeken over Zeeland, was oprichter van het jaarboekje `Cadsandria' (1854-1859) en gaf samen met H.Q. Janssen de `Bijdragen tot de Oudheidkunde en Geschiedenis inzonderheid van Zeeuwsch-Vlaanderen' (1856-1863) uit. Zijn grootste verdiensten liggen echter op het vlak van de letterkunde.
Nieuw Woordenboek der Nederlandse Taal
De naam Van Dale is onverbrekelijk verbonden met het 'Nieuw Woordenboek der Nederlandsche Taal' (1864), waarvan de eerste druk gemaakt werd door J.M. en N.S. Calis, maar dat na de uitbreiding door Van Dale sinds 1872 verschijnt als Van Dale's 'Groot Woordenboek der Nederlandse taal', waarvan de 15de uitgave verscheen in 2015. Bovendien schreef hij talrijke bijdragen in periodieken als de ‘Navorscher’, ‘De Taalgids’ en de ‘Taal- en Letterbode’, naast leerhoeken over spraakkunst en zinsontleding. De letterkundige verdiensten van Van Dale zijn erkend door zijn lidmaatschap van een groot aantal wetenschappelijke genootschappen, waaronder het Historisch Genootschap in Utrecht, het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen en de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde. In Sluis richtte hij, in navolging van de middeleeuwse rederijkerskamer de Distelbloem rond 1860 de rederijkerskamer de Oranjebloem op.[1]
Waardering
In Sluis wordt Van Dale geëerd met een buste vervaardigd door de beeldhouwer Pieter Puijpe, die werd onthuld op 4 september 1924. De buste staat op de Wallen aan de noordzijde (parallel aan de Hoogstraat). Verder is er een eenvoudige herdenkingszuil op het kerkhof, een Van Daleschool en een Van Dalestraat. Van de hand van Lo van Driel verschenen inmiddels meerdere artikelen en een tweetal biografieën over Van Dale. In 2003 verscheen Een leven in woorden: J.H. van Dale, schoolmeester, archivaris, taalkundige) en in 2013 'De schoolmeester en de stad; J.H. van Dale en Sluis in de negentiende eeuw', als onderdeel van Bijdragen tot de geschiedenis van West-Zeeuws-Vlaanderen.
Beknopte bibliografie
Historisch onderzoek
- Een blik op de vorming der stad Sluis en op den aanleg harer vestingwerken van 1382 tot 1587, met een plattegrond van Sluis in het midden der 15e eeuw en eene afb. van het zegel van schepenen der stad Lamminsvliet ten jare 1293 (Middelburg, 1871).
- Bijdragen tot de oudheidkunde en geschiedenis, inzonderheid van Zeeuwsch-Vlaanderen 6 delen (Middelburg, 1856).
- Naamlijst van de poorten, torens, steegers, markten, straten enz. der stad Sluis in het midden der 15e eeuw', in Archief (1875) 25-80.
- Vierentwintig Mei 1862; een parel aan de kroon der gedenkdagen van het westelijk deel van Zeeuwsch-Vlaanderen ((S.l.), 1862).
Taalkunde
- Zinsontleding; een leerboek voor onderwijzers en kweekelingen (Schoonhoven, 1869).
- Taalkundig handboekje, of Alphabetische lijst van alle Nederlandsche woorden, die wegens spelling of taalkundig gebruik aan eenige bedenking onderhevig zijn (Utrecht, 1995).
- Beknopte Nederlandsche spraakkunst; een leerboekje voor de volksschool (Schoonhoven, 1863).
- Aanleiding tot het zuiver schrijven der Nederlandsche taal; ten dienste der lagere scholen in de provincie Zeeland (Aardenburg, 1858).
- Nieuw woordenboek der Nederlandsche taal 1304, 60, 33, 22 pagina's, 1ste dr. ('s-Gravenhage, 1872).
- Groot woordenboek van de Nederlandse taal 3 delen, XLIX, XIII, XIII, 4775 pagina's, 15de dr. (Utrecht, 2015).
Tekst uit de Encyclopedie van Zeeland 1982-1984
Auteur
F. van Noordwijk, herz. J. Francke, 2016
Literatuur
- Nagtglas, Levensberichten.
- H.Q. Janssen, Johan Hendrik van Dale, 37-50.
- G.J. van Oorschot, 'Johan Hendrik van Dale', in: Zeeuws Tijdschrift 6/nr.3/4 (1956) 69-72.
- L.F. van Driel, 'Johan Hendrik van Dale, meer dan een bekwaam en ijverig onderwijzer?', in: Zeeland 10/1 (2001) 18-25.
- L.F. van Driel, De kwestie Jobse (Middelburg, 2003) Uitgave in het kader van de week van het Zeeuwse boek. Roman die speelt in de omgeving van de jonge J.H. van Dale.
- L.F. van Driel, ' 'Ik ben voor hoera! om de uitspraak.'; de lexicografische correspondentie tussen Matthias de Vries en J.H. van Dale', in: Cahiers voor taalkunde (Amsterdam, 2004).
- L.F. van Driel, 'De schoolmeester en de stad; J.H. van Dale en Sluis in de negentiende eeuw', Bijdragen tot de geschiedenis van West-Zeeuws-Vlaanderen (Aardenburg, 2013) 168 pag.
- Lo van Driel, Een leven in woorden: J.H. van Dale, schoolmeester, archivaris, taalkundige (Zutphen 2003).