Ellewoutsdijk (eloudsdijc, Elwoudsdijck, Elfsdijk)
| Ellewoutsdijk (eloudsdijc, Elwoudsdijck, Elfsdijk) |
|---|
Het dorp: kenmerken
Dorp binnen de nieuwe gemeente Borsele, Zuid-Beveland. Ellewoutsdijk telt momenteel (2021) 375 inwoners. Vóór de gemeentelijke herindeling op 1 januari 1970 was Ellewoutsdijk een zelfstandige gemeente. Oude ambachtsheerlijkheid en parochie. Het dorp ligt aan de Westerschelde op de uiterste zuidpunt van de Zak van Zuid-Beveland.
In 2010 werd de dorpsschool gesloten, waarna een vrijwillige busdienst de kinderen naar scholen in naburige kernen ging vervoeren. Zo slaagde men erin Ellewoutsdijk ook voor gezinnen leefbaar te houden. Het busje brengt ook ouderen naar de weekmarkt van Goes en andere bestemmingen.
Wapen
Komt al voor op de wapenkaart van Smallegange. De zilveren dwarsbalk op zwart veld is het wapen van het geslacht Van Borssele. De tekens op de dwarsbalk, die oorspronkelijk zwart waren, zijn raadselachtig. Een ongeloofwaardig verhaal zegt, dat ze betekenen: 'vier van de tien', omdat indertijd vier van de tien raadsleden van Ellewoutsdijk een stad wilden maken. De mogelijke verklaring is: 'Elf maal Elf', dat is een elfvoud, een woordspeling op de naam van het dorp, nl. 'Elfvoudsdijk'.
Vlag
De gemeentevlag bestaat uit drie banen rood-wit-zwart, met het wapen in de witte baan. Deze vlag was door de gemeenteraad ingesteld op 19 augustus 1954.
Monumenten
Bij de bevrijding in 1944 is het dorp door granaatvuur zwaar geteisterd, waarbij de 15e-eeuwse kerk, het 18e-eeuwse landhuis Zorgvliet, met kostbare schilderijengalerij, van de vroegere ambachtsheer en vele huizen zijn verwoest. Nadat na de bevrijding aanvankelijk kerkdiensten werden gehouden in het huis van koster Jacob Smallegange en in het Van Hattemhuis, werd in het voorjaar van 1946 een noodkerk in gebruik genomen. Deze kerk werd opgetrokken uit twee nissenhutten die door de Canadezen achtergelaten waren na de oorlog. Ze diende vijf jaar als kerk, tot in april 1951 de nieuwe kerk gereed was. De noodkerk is opnieuw opgebouwd in het Bevrijdingspark bij het Bevrijdingsmuseum Zeeland te Nieuwdorp. Er staat thans een nieuwe kerk.
Villa Zorgvliet
Zorgvliet, ooit 'Versailles aan de Schelde' genoemd, was oorspronkelijk een huis van bescheidener omvang, gebouwd in 1822, en werd vooral tussen 1881-1911 steeds verder uitgebreid. Het grote gebouw rechts herbergde onder meer een toneelzaal. In de tuin van de historische villa is een jachtslotje neergezet en er staan enkele (geredde) 18e-eeuwse beelden van Griekse godinnen. Het restant van een `vluchtberg' werf), de zogenaamde Hoogemeet, is in 1955 tijdens egalisatiewerkzaamheden oudheidkundig onderzocht; de berg was nog slechts 1 meter hoog; zij bevatte een oude cultuurlaag uit de 12e eeuw; zij is waarschijnlijk in een latere fase opgehoogd geweest tot een `kasteelbergje'. Het Slaakje bij Ellewoutsdijk in de Everingepolder is een natuurreservaat (1.5 ha) van de Stichting Het Zeeuwse landschap.
Zie ook boek 'Versailles aan de Schelde' van Anna van Suchtelen.
Boerderij Zorgwijk
Vermeldenswaard is verder nog boerderij Zorgwijk, een eenvoudige boerderij gelegen in het dorp vlak achter de dijk van de Westerschelde. Het woonhuis van de boerderij dateert van voor 1600. Vermoedelijk is deze boerderij in 1764 gerenoveerd. De woning werd toen aan de noordzijde uitgebreid en vervolgens werden nieuwe gevels gemetseld met ijsselsteentjes. De zuidgevel van de woning is nog origineel en bestaat uit zgn. Zeeuwse moppen, soms voorzien van een glazuurlaagje. In 1964 werd de bouwvallige bakkeet afgebroken. Hiervoor in de plaats kwam een moderne woning. De achtergevel van de schuur werd in oktober 1944 tijdens de bevrijding verwoest, maar nadien met de nog bruikbare materialen herbouwd.
Geschiedenis
Reeds in 1216 werd Ellewoutsdijk als parochie vermeld; ze behoorde tot het dekenaat Walcheren en was een dochter van Monster; de kerk was gewijd aan St.-Maarten. Er stond een gasthuis met een kapel, die aan St.-Laurentius was gewijd, de Kapelleweg herinnert er nog aan. Na de Reformatie is het overgebleven gebied van Everinge bij Ellewoutsdijk gevoegd. Bovendien werd de gemeente tot 1658 gecombineerd met Oudelande. In 1587 kwam de eerste predikant, G. de Smet of Smidt. Ellewoutsdijk behoorde reeds vroeg aan het geslacht Borssele; het is als ambachtsheerlijkheid nadien in handen geweest van vele aanzienlijke families. Er stond een belangrijk kasteel, waarvan in de 19e eeuw nog schamele resten over waren; het was gebouwd op de grondslagen van een oudere versterking welke waarschijnlijk in de oorlogen met Vlaanderen werd verwoest. Ellewoutsdijk had reeds vroeg een veerverbinding met Vlissingen (ca. 1384-1894), West en Oost Zeeuws-Vlaanderen en Antwerpen. In 1894 werd als laatste het veer op Terneuzen opgeheven wegens concurrentie van de Provinciale Stoombootdienst Hoedekenskerke-Terneuzen. Ellewoutsdijk bezit nu een jachthaven van 3,5 m diep. Van militair belang was het fort Ellewoutsdijk. Het lag in de zuidelijke punt van de Ellewoutsdijkpolder, tussen de zeedijk en een inlaagdijk. Het als batterij gebouwde fort had de vorm van een zeshoek (afm. 80 bij 110 m); de zeezijde was gekazematteerd. De wallen waren 10 tot 11 m hoog, met een borstwering van 2 m.
Het fort ligt geheel temidden van water; de bouw ervan werd geautoriseerd bij K.B. van 30 mei 1834, no. 125; bouwtijd: maart 1835 tot juni 1839; bewapening: 20 stukken op het fort en 10 op de kustbatterij; oorlogsbezetting: 150 man artillerie en 350 man infanterie; tactisch gebruik: afsluiting van de noordelijke scheepvaartroute van de Schelde. Het fort is in 1980 aangekocht door de Ver. tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland, welke Vereniging reeds in het bezit was van een uit 1887 daterende inlaag ten westen van het fort. Ellewoutsdijk heeft, evenals Hoedekenskerke, veel geleden van de geallieerde beschieting in oktober 1944, voorafgaande aan hun landing bij Baarland. Bij de stormvloed van 1953 kwam de polder van Ellewoutsdijk onder water te staan.
Auteur
C.A. de Bruyn (fort), J.A. Trimpe Burger, S.J.M. Hulsbergen, De Meeter. Herzien: W. van Gorsel, 2021
Literatuur
- C. Dekker, Zuid-Beveland.
- Grijpink, Register op de parochieën.
- Kok, Zeeuwse patrocinia.
- S. Muller Hz., De indeeling van het bisdom.
- Sandberg, Overzetveren.
- Zelandia Illustrata X.
- Zie verder bibliografie, topografische ingang.