Chris Lanooy
| Chris Lanooy | |
|---|---|
 Chris Lanooy (1881-1948) portret gepubliceerd in 1925. Foto: Wikimedia Commons. | |
| Geboren | 16 maart 1881 St. Annaland |
| Overleden | 24 januari 1948 Epe |
| Beroep | keramist, kunstschilder, tekenaar, behangontwerper, beeldhouwer en glazenier |
| VIAF | Chris Lanooy |
Inhoud
Achtergrond
Chris Lanooy was de zoon van Cornelis Lanooij en van Janna van ’t Hof en groeide op in een gezin met tien kinderen (vijf jongens en vijf meiden) aan de Kerkring 347 in St. Annaland. Zijn vader Cornelis was evenals zijn opa smid en begon een smederij aan de Oudelandsepoort in Tholen. Omdat deze onderneming mislukte – mede omdat vader Chris Lanooy socialist was en de kerk vaak links liet liggen - trok het gezin op 5 december 1889 naar Den Haag, waar zijn vader hoefsmid werd bij de Haagse Tram Maatschappij en zijn moeder een klein groetenzaakje bestierde.
Leerling-schilder
Chris Lanooy ging niet graag naar school en werkte vanaf zijn 12e jaar mee in het groetenwinkeltje van zijn moeder. Wel bleek hij teken- en schilderstalent te hebben en in 1896 kreeg hij een baan aangeboden als leerling-schilder bij de Haagse Plateelbakkerij Rozenburg en volgde tekenlessen aan de academie voor beeldende kunst in Den Haag. Wellicht omdat hij als individualist moeilijk paste in het productieproces zegde hij na een jaar zijn baan op. Vervolgens ging hij aan het werk als decoratieschilder bij verschillende bedrijfjes of bij zelfstandige kunstenaars.
Kunstschilder en tekenaar
Naast keramist heeft Chris Lanooy zich ook ontwikkeld tot kunstschilder. Aanvankelijk in de trant van de Haagse School (hij had contact met Willem de Zwart) maar later steeds uitbundiger expressionistisch en naar het fauvisme toe. Lanooy begon al op jonge leeftijd met schilderen. Op 14-jarige leeftijd schilderde Lanooy tijdens een vakantie bij zijn grootvader een weggetje op Tholen. Verder was hij erg geïnspireerd door de Oosterschelde. Vele soorten vissen, kwallen, wieren en zeeanemonen zijn in zijn werk lang aanwezig geweest. In zijn schilderijen beperkte Lanooy zich vrijwel uitsluitend tot landschappen en enkele stillevens. In zijn beschilderde keramiek zijn enkele stukken met kubistische invloeden. In de krijttekeningen en ontwerpen van behang voeren art nouveau en art deco de boventoon in een mengsel van kleurrijke dier en plantmotieven. Deze ontwikkelden zich tot vrijwel abstracte, organische vormen die goed in enkele lino’s tot uitdrukking kwamen. Daarnaast bleef hij ook naar de natuur in de trant van de Haagse School werken.
Bloempottendraaier
In 1898 kwam hij in contact met schilder en ontwerper Leendert J. Muller, werkzaam bij Estié en Co (de latere Zuid-Holland). Hier gaat hij aan het werk als bloempottendraaier. Rond 1900 bakt hij zijn eigen schotels met Zeeuwse motieven.
Nadat hij zijn militaire dienstplicht had vervuld vertrok hij in 1904 naar Den Haag en wijdde zich hier samen met Max Allandt hoofdzakelijk aan de schilderen. Niet veel later keerde hij terug naar Gouda. Hier begon hij onder meer een aantal vazen te maken, waarbij de decoratie vanuit de florale art-nouveau zich ontwikkelt tot strakkere gestileerde versieringen.
Glazuren
In 1908 kwam Chris Lanooy gedurende acht maanden als ontwerper en esthetisch leider in dienst bij de aardewerkfabriek Haga te Purmerend. In deze periode ging hij experimenteren met glazuren en moeilijke technieken, zoals het aanbrengen van lusterglazuur. De decoraties bestaan voor een groot gedeelte uit geliefde thema’s ontleend aan de Oosterschelde en de oosterse keramiek. Toen Haga failliet ging, ging Lanooy als zelfstandig kunstenaar verder. Eerst in Gouda, later in Epe. In zijn werkplaats richtte Lanooy een soort laboratorium in, waar hij door te bakken bij zeer hoge temperaturen een keihard product ontstond. In 1907 betrok bij zijn oude werkplaats aan de Kleiweg in Gouda. In dat jaar trouwde hij met Johanna Elisabeth Schuitemaker. In 1908 kreeg hij zijn eerste expositie. Een jaar later verhuisde hij naar de Wachtelstraat 47, waar hij een atelier bouwde met meer mogelijkheden.
Poselein
Chris Lanooy maakte ook porselein, geïnspireerd door Chinese voorbeelden. Hij raakte daarin zo bedreven dat hij plastieken kon maken die niet van de originele Chinese te onderscheiden waren. Hij bakte daarbij veel op zeer hoge temperaturen, variërend van 1200 tot meer dan 1400 graden Celsius. Door deze werkwijze waren de meeste van zijn producten van zeer hoge kwaliteit, dat hij demonstreerde door met vazen spijkers in hout te slaan. Vanaf 1910 maakte Chris Lanooy ook nog steengoed.
Prix d’honneur
In 1910 maakte hij voor het eerst internationaal naam. Zijn inzending voor de wereldtentoonstelling in 1910 te Brussel werd bekroond met een prix d’honneur. In de jaren daarna ontving hij verschillende prijzen. In de periode na 1915 begon hij met het maken van serviesgoed en ander zacht gebruiksaardewerk, hoewel dat tegen zijn natuur was. Mogelijk was materiaal- en geldgebrek de oorzaak. Na de oorlog exposeerde Chris Lanooy veel aardewerk. De zaken gingen weer goed.
Glaskunst
In 1919 ging Lanooy werken voor de glasfabriek in Leerdam en maakte zich ook het glasblazen eigen. Hij vervaardigde series unica. Eerst beschilderde hij bestaand glaswerk met dezelfde gedeeltelijk gefantaseerde diepzeefauna en -flora als op het keramiek. Inmaakpotten worden voorzien van een diepzeevegetatie. Al spoedig ging hij daarna over op het ontwerpen van flessen, kannetjes, bekers en een wastafelset. Daarna ging hij ook glas blazen. De eigen vormgeving en ontwerpen van het glas begint met een serie geringde kommen uit 1920 uitgevoerd in blank glas, irisé, goudluster en annagroen. Hier blijkt de voorliefde van een pottenbakker voor een bepaalde vorm en het gebruiken van verschillende soorten glazuren. In 1924 begon Lanooy met het maken van unica in velerlei vormen, die sterk aan het keramische werk doen denken. Hij maakte echter ook een aantal unica met meegesmolten en geblazen stukjes gekleurd glas. Bij het zoeken naar de mogelijkheden om helder glas rood te maken ontstond oranje gekleurd glas. Dit heeft hij in een bolvorm als het bekende ‘Julianavaasje’ ter gelegenheid van de 18e verjaardag van prinses Juliana in grote aantallen laten produceren.
Behangselpapier
Ook op het gebied van het ontwerpen van behangselpapier liet Lanooy zich gelden. Voor Rath en Dodeheefer maakte hij voor het eerst in 1928 een behangsel dat uit organische motieven bestond. Dit werd in een groot aantal kleurstellingen uitgevoerd; een teken dat het bij de kopers in de smaak viel. Een aantal stalen van Lanooy is in het bezit van het Sikkens schildermuseum in Sassenheim.
Crisistijd
In de crisistijd 1931-1933 ontwierp Chris Lanooy een serie vogelborden naar analogie van de paddenstoelborden, waarin hij een zeer grote variatie in vorstenrijkdom ontplooide. In eerste instantie zijn deze vogels zeer naturalistisch weergegeven. Later lijkt hij te gaan variëren, voegde ornamenten toe en ontwierp een aantal fantasievogels, die als soort niet meer zijn te herkennen. Naast het potten bakken maakte hij ook veel schilderijen, voornamelijk bosgezichten maar ook onderwaterscenes, waarin vele soorten vissen, zeesterren, kwallen, zeeanemonen en wieren voorkomen.
Tweede Wereldoorlog
Tijdens de Tweede Wereldoorlog overleed zijn vrouw, op 25 juli 1941. Naast echtgenote was zij ook op het administratieve en organisatorische vlak zijn steun en toeverlaat. Zelf kreeg hij enige tijd later last van suikerziekte. Tijdens de oorlog ging Lanooy voor de ondergrondse werken en in februari 1945 werd hij door de Gestapo opgepakt en afgevoerd. Chris Lanooy was toen al vrij ernstig ziek en dat heeft waarschijnlijk zijn leven gered. Op het moment van fusillering raakte hij in coma en werd naar het concentratiekamp Amersfoort geplaatst. Hieruit werd hij datzelfde jaar bevrijd door ingrijpen van mevrouw Van Overeem van het Rode Kruis. Ondanks het feit dat de Duitsers 26 kisten met zijn beste werk hebben gestolen en het atelier zwaar werd beschadigd pakte hij de draad weer op en ging weer aan de slag.
Na de oorlog
Op de St. Eriks Messe te Stockholm richtte Chris Lanooy in augustus 1946 een stand in die zo gewaardeerd werd dat de keramische fabrieken in Gustavsberg hem als artistiek leider willen aantrekken. Hij wilde dit graag aannemen, maar zijn gezondheid liet het niet toe. Na enkele jaren in Epe te hebben gewerkt stierf Chris Lanooy op de begraafplaats onverwachts op 24 januari 1948. Hij werd naast zijn vrouw begraven op de begraafplaats aan de Tongerseweg te Epe.
Betekenis
Chris Lanooy groeide tijdens zijn leven uit tot een veelzijdig kunstenaar van nationale en internationale allure. Kenners roemen de experimentele vloeiglazuren, waarmee hij zijn tijd ver vooruit was. Niet voor niets wordt hij daarom ook wel de vader van de moderne keramiek genoemd. De glazuren op schalen en vazen die hij vanaf omstreeks 1910 gemaakt heeft werden tientallen jaren later door beroemde pottenbakkers als Leach en Zaalberg toegepast. Van zijn prestaties als glaskunstenaar zijn enkele fraaie voorbeelden in het Nationaal Glasmuseum in Leerdam te bewonderen. Lanooy exposeerde al in 1914 in het Stedelijk Museum in Amsterdam in behaalde in zijn jonge jaren talrijke internationale prijzen. Het werk van Chris Lanooy werd regelmatig geëxposeerd in binnen- en buitenland. Het keramiekmuseum Het Princessehof in Leeuwarden bezit meer dan honderd werken van Lanooy in de collectie. Dit museum wijdde in 2002 een overzichtstentoonstelling aan zijn werk.[1] In 1977 had dit museum ook al een tentoonstelling aan zijn werk gewijd. In Zeeland is zijn werk in het jaar 2000 onder andere tentoongesteld in zijn geboortedorp St. Annaland, in streekmuseum De Meestoof. De vazen van Chris Lanooy brengen tegenwoordig bij grote veilinghuizen veel geld op.
Trivia
Chris Lanooy bezocht regelmatig het eiland Tholen om bij zijn opa op bezoek te gaan, die smid was in St. Annaland. In september 2008 werd in het gemeentehuis van Epe de Lanooy Lounge geopend, met onder meer een gebrandschilderd raam van Chris Lanooy, waarin een portret was verwerkt van keramist-leerling Frans Slot.
Prijzen/eretekens
- Prijzen op Wereldtentoonstellingen al vanaf 1910.
- ‘Médaille d’or’, 1925, voor zijn werk op de Exposition Internationale des Arts Decoratifs et Industrieles Modernes te Parijs.
Bronnen
Auteur
-W. van Gorsel, 2023
