Kloosterzande

Kloosterzande

Tekst uit de Encyclopedie van Zeeland 1982-1984

Dorp binnen de gemeente Hontenisse in Oost Zeeuws-Vlaanderen; 3363 inwoners (1980). Het dorp ligt aan de drukke verkeersweg van Hulst naar het veer Perkpolder-Kruiningen. Kloosterzande vormt met Groenendijk min of meer een dubbeldorp.

Varia: Kermis op de eerste zondag van juli met de daaraan voorafgaande zaterdag en de daaropvolgende maandag; voorts op 14, 15 en 16 augustus.

Monumenten en geschiedenis: In het zuidwestelijk deel van het dorp ligt de hervormde kerk aan de Willem de Zwijgerlaan (door de bevolking 'het laantje' genoemd). Vroeger was dit de kapel van de uithof Ter Zande van de cisterciënzerabdij Ter Duinen. Rond de kapel stonden een poortgebouw, verblijven voor monniken en lekebroeders, een hospitaal, schuren en wat er verder nog nodig was aan opstallen voor het enorme landbouwbedrijf dat hier was gevestigd en van waaruit ook andere uit hoven in het Hulster-, *.AxeIer- en Assenederambacht en te Waarde op Zuid-Beveland werden beheerd. Het geheel was omgeven door een gracht en een muur. Uit het ontginnineswerk dat de monniken van Ter Duinen hier hebben verricht is o.a. de parochie Hontenisse (Hotenes) voortgekomen. De kapel werd omstreeks 1250 gebouwd. Dit gebeurde in opdracht van abt Niklaas van Belle van het klooster Ter Duinen. In 1575 werden de 'kloostergebouwen' en het kerkje verwoest. Als vergoeding voor door Philips II verbeurd verklaarde goederen in het zuiden, schonken de 'Vier leden des landts van Vlaenderen' reeds in 1583 o.m. de goederen van de abdij van Duinen aan Willem van Oranje. Pas nadat Hulster Ambacht in 1645 onder het gezag der Verenigde Nederlanden was gekomen, werden de hier gelegen gronden van de abdij van Duinen aan de prins van Oranje toegekend. Waar eens het 'klooster' stond, werd door de prins van Oranje een groot huis met een 'prinsenzaal' gebouwd. In dit huis hebben de oranjevorsten zich vaak teruggetrokken.

De verwoeste kapel werd in 1609 herbouwd met stenen van de kloosterhuizen, die niet meer opgebouwd werden. Tot 1647 gebruikten de parochianen van de door watergeuzen verwoeste kerk van Hontenisse de kapel van Ter Zande. In 1647 ging de kapel echter over in handen van de her vormden. Typisch voor de bouwstijl van de cisterciënzerorde zijn, bij de geheel in baksteen opgetrokken kapel, het vlakke koor met de middensteunbeer en de in twee etages aangebrachte smalle vensters die van een kraalprofiel en een omranding van bogen zijn voorzien. In 1922 werd de kapel/kerk gerestaureerd. Het is voor Zeeuws-Vlaanderen een bijzonder waardevol historisch monument. Het is het enige overblijfsel in Zeeland van een gebouw van de cisterciënzers, dat de kenmerken van de algemene vroege baksteengotiek vertoont.

AUTEUR

J.A. Trimpe Burger

LITERATUUR

H. Janse, Kerken en torens. Vermeulen, Monumenten van geschiedenis en kunst, 65-92. S. Muller Hz., De indeeling van het bisdom. Grijpink, Register op de parachieën. Frytier, Hontenisse. H.Q. Janssen, Kerkhervorming in Vlaanderen. Schoengen, Monasticon Batavum. Engli, Parochiekerk van Hontenisse. De Groot, Kroondomein in Hulsterambacht.

AFBEELDING

Het orgel van de N.H. kerk te Kloosterzande. De kerk was vroeger de kapel van de uithof Ter Zande van de cisterciënzerabdij Ter Duinen. (blz. 183) Het ‘Hof te Zande’ te Kloosterzande, waar vele Oranjevorsten hebben vertoefd (1859) (blz. 183)