Waarde

Waarde

Tekst uit de Encyclopedie van Zeeland 1982-1984

(Wilmarswar, Wilmarswaarde, Waart, Waerde en andere spellingen). Dorp binnen de nieuwe gemeente Reimerswaal Zuid-Beveland; tot 1 jan. 1970 een zelfstandige gemeente waartoe ook Gawege en Valkenisse behoorden; 1047 inw. (1980); opp. 958 ha, beslaande het grondgebied van de vroegere heerlijkheden Waarde en Valkenisse. Waarde ligt aan de Westerschelde, Schaar van Waarde, in een agrarisch gebied. Wapen: Op de wapenkaart van Smallegange (1690) komt als wapen van 'Weerde" een zilveren schild met blauw schildhoofd voor, het wapen van de oude Heren van deze plaats, dat ook bij Van Griipskerke vermeld wordt. Op 10 november 1819 werd echter voor de heerlijkheid Waarde een wapen bevestigd met twee golvende dwarsbalken en een ruit, alles van zilver op een zwart veld. Bij K.B. 21 februari 19511 werd aan de gemeente een wapen verleend, waarin dit heerlijkbeidswapen werd verenigd met dat Van 'Valkenisse (3). Vlag: De vlag, ingesteld bij raadsbesluit van 9 april 1954, is wit met het wapenschild op het midden. Varia: Bij Waarde mondt de rioolpersleiding (de 'smeerpijp') van westelijk Noord-Brabant uit in de Westerschelde, waardoor het Scheldewater ter plaatse sterk wordt verontreinigd. Monumenten: De kerktoren uit de late 14e eeuw vertoont originele decoraties die karakteristiek zijn voor Beveland. De n.h. kerk bestaat thans verder nog uit de oude zuiderbeuk met dwarskapel en sacristie van een 15e-eeuwse hallekerk die in 1589 uitbrandde, Middenschip, noorderbeuk en -dwarsarm en koor werden niet herbouwd, waardoor de toren naast de kerk is komen te staan. De kerk bevat een grafmonument van Gillis van der Nisse (1657). Een van diens nazaten, Johannes van der Nisse, deed in 1765 de kerk drie koperen kronen cadeau, die eveneens nog aanwezig zijn. Vlakbij het dorp lag het kasteel van Waarde, waarover nagenoeg niets bekend is. In 1957 is het kasteelterrein geëgaliseerd waarbij restanten van zwaar muurwerk te voorschijn zijn gekomen; het terrein stond bekend als de 'kasteelberg’. In Waarde heeft vroeger ook een priorij van tempelieren, later van St. Jansheren gestaan; de plaats daarvan is niet meer bekend. De monumenten en huizen van Waarde hebben erg veel geleden van de stormvloed in 1953. Geschiedenis: het gebied van Waarde werd kort voor 1200 bedijkt door de cisterciënzermonniken van de abdij van Ter Duinen die hier een uit hof of grangia hadden gesticht. De bedijking vond plaats vanuit het toen bestaande eiland Rilland. In 1222 verkocht de abdij haar gronden en trok zich uit het gebied terug. Als zelfstandige parochie komt Waarde voor in 1251; het behoorde kerkelijk tot het kapittel van Oudmunster te Utrecht. De kerk was gewijd aan de H.Maagd; ook St.-Jacobus wordt als beschermheilige genoemd. Na de Reformatie kwam in 1583 de eerste predikant, Guilielmus Camerlinck. In 1633 stond hier als predikant Joh. Hoppart die door Spaanse benden werd meegenomen naar Aalst en slechts tegen een hoog losgeld vrij kwam.

LITERATUUR

C. Dekker, Zuid-Beveland. Grijpink, Register op de parochiën. H. Janse, Kerken en torens. Kok, Zeeuwse patrocinia. S. Muller Hz., De indeeling van het bisdom. Nagtglas, Levensberichten. Trimpe Burger, Onderzoekingen in vluchtbergen, 153-154, Zelandia Illustrata X, 34-36.

AFBEELDING

De n.h. kerk te Waarde. De 14e eeuwse toren met de voor Zuid-Beveland kenmerkende haakse steunberen. Overzichtskaart gemeente Waarde