Gapinge
| Gapinge |
|---|
Het dorp: kenmerken
Dorp en oude heerlijkheid binnen de gemeente Veere; vóór de gemeentelijke herindeling op juli 1966 behorend tot de voormalige gemeente Vrouwenpolder; 485 inwoners (2021). De naam Gapinge wordt wel verklaard als: 'zij die aan het gat (gaping) wonen'.
Wapen
Dit wapen stelt een gaper voor en is dus een sprekend wapen. Het komt voor op de wapenkaart van Smallegange (1696) en werd op 31 juli 1817 voor de gemeente bevestigd.
Monumenten
Kerk
De kerk en de kern van het dorp liggen op een terpachtige verhoging. De 15e-eeuwse kerk is een laatgotisch bouwwerk met koor en achtkantige toren. Het is de enige Walcherse plattelandskerk die nog in het bezit is van de gehele middeleeuwse kap. De kerk dateert uit 1216. In deze katholieke tijd werkten hier pastoors en kapelaans. De eerste bekende pastoor heette Johannes Gapingkercka. Hij wordt genoemd in een akte uit 1266.
Tijdens de beginjaren van de Tachtigjarige Oorlog was het eiland Walcheren het toneel van heftige strijd tussen geuzen en Spanjaarden. Vooral de kerkgebouwen werden op veel plaatsen verwoest. Op Walcheren is vrijwel alleen de kerk van Gapinge vrijwel ongeschonden uit de strijd gekomen. De pastoors werden hierna vervangen door protestantse predikanten.
In 1577 was Petrus Dammannus de eerste predikant. Vanaf de 19e eeuw werd nauw samengewerkt met de kerkelijke gemeenten van Veere en Vrouwenpolder.
Tot de eigendommen van de kerk behoorden het gebouw met kerkhof en de pastorie. De toren dateert uit begin 1400. Tussen de toren en het koor, dat rond het midden van dezelfde eeuw werd gebouwd, trok met rond 1500 een schip van vier traveeën op. Tegen de zuidkant van de kerk werd een kleine sacristie gebouwd. Opmerkelijk is het ingangspoortje in het schip met hierboven een kruis. De toren, half in het schip gebouwd, is met zijn vierkante onderbouw, achtkantige bovenstuk en H-vormige plattegrond een representant van een Vlaams type. Dezelfde type torens staan ook in 's Gravenpolder en Ovezande. Links van de ingang is een traptoren aangebouwd, rechts zijn nog sporen van de verdwenen doopkapel te zien.
Sinds 1798 is de toren van de kerk gemeentelijk eigendom. De torenklok werd in 1943 door de Duitse bezetter gevorderd en in 1951 werd een nieuwe klok geleverd. Na de inundatie van Walcheren in 1944 zijn delen van de kerk verzakt. Het herstel werd mede mogelijk gemaakt met steun van de hervormde gemeente van Opperdoes.
De kerk heeft een preekstoel uit 1637, een 18e eeuws orgel en twee 16e eeuwse grafzerken.
Het koor is wegens geleden oorlogsschade gedeeltelijk gerestaureerd in 1949; de toren werd in 1920-1924 gerestaureerd. De preekstoel in de kerk stamt uit de eerste helft der 17e eeuw. Het orgel is een rococo-kabinetorgel.
Molen
De Graanhalm is een korenmolen. Het is een ronde, uit baksteen opgetrokken stellingmolen uit 1864, die werd gebouwd ter vervanging van een eerdere houten achtkante stellingmolen. De molen heeft een vlucht van 24,04 meter. De molen heeft van 1936 tot 1965 op één roede Bilauwieken gehad. De hoogte van de stelling is 4,75 meter. De molen heeft tot 1962 bedrijfsmatig gemalen en heeft tot 1998 gedraaid. Het binnenwerk is grotendeels nog in originele staat. Er zijn drie maalkoppels, een hamermolen, mengketel en buil. Een koppel heeft 16der, 140 cm doorsnede, kunststenen, een koppel 17der kunststenen, 150 cm doorsnede, en een koppel 17der blauwe stenen. Een maalkoppel wordt weer maalvaardig gemaakt.
In november 2014 is de kap van de molen getakeld en is er een begin met de restauratie gemaakt. Op 23 maart 2015 is de 12 ton wegende kap weer op de molenromp geplaatst. De kap heeft een zinken dak.
Het kruiwerk in de kap bestaat uit een houtenrollenwagen met deels open en deels massieve ijzeren rollen, die over een ijzeren plaat draaien. De molen wordt gekruid met behulp van een kruibank.
Vluchtbergen
Dichtbij het dorp liggen nog twee vluchtbergen. De berg ten noordoosten van het dorp is in 1979 gerestaureerd; de berg ten zuidoosten van het dorp behoorde niet tot Gapinge, maar ligt nog juist op het grondgebied van de voormalige heerlijkheid Schellach.
Geschiedenis
Gapinge was in 1216 al een kerkdorp. De kerk was een dochter van de Noordmonster te Middelburg; het kapittel van de St. Pieter te Utrecht had het patronaatsrecht. Oorspronkelijk waren hier op het O.L.V.-altaar twee vicarieën, waaraan twee kapelaans waren verbonden. In 1383 zijn ze bij besluit van Floris van Utrecht tot één samengevoegd. Het dorp werd als een van de weinige op Walcheren gespaard voor de verwoestingen tijdens het beleg van Middelburg (1572-1574); de kerk werd al spoedig na 1574 vrijgegeven voor de hervormde eredienst. Kort na 1577 kreeg Gapinge een eigen predikant, Petrus Damman (Dammanus). Van 1819 tot 1836 is de hervormde gemeente gecombineerd geweest met die van Veere; vanaf 1926 met die van Vrouwenpolder. In 1857 werd Gapinge bij de gemeente Vrouwenpolder gevoegd (sedert 1971 gemeente Veere).
Auteur
J.A. Trimpe Burger, herzien: W. van Gorsel, 2021.
Literatuur
- Fruin, Archief O.L.V. Abdij.
- Grijpink, Register.
- v.d. Horst, Kerken en Parochiën.
- Muller., De indeeling van het bisdom.