Willemskerke

Willemskerke (Williamskerke)

Verdwenen dorp en parochie in het Ambacht van Assenede, Oost Zeeuws-Vlaanderen, gelegen tussen de gehuchten Wulpenbek en De Knol ten zuidwesten van Terneuzen. In 1190 wordt Willemskerke als parochie vermeld. De kerk was mogelijk gewijd aan St. Wilhelmus. In de kerk was een vicarie op het altaar van de Heilige Maagd.

Geschiedenis

In Willemskerke en omliggende parochies werd intensief aan moernering en selnering gedaan. Overstromingen worden voor het eerst vermeld in 1248. Willemskerke was met Vroondijke een parochie die de strijd tegen de golven van de in 1375 en later sterk vergrote Braakman lang heeft volgehouden. Er zijn meldingen van overstromingen in 1394 en 1434/35; in het tweede geval kwamen er geen pachtontvangsten uit Willemskerke ‘mids dat gheïnudert es’. Ook later in de 15de eeuw zijn er vermeldingen van wateroverlast. De parochie heeft voorts in 1488 en volgende jaren veel geleden. Bij het begin van de burgeroorlog in Vlaanderen (1488-1492) werden in de Vier Ambachten op vele plaatsen de dijken doorgestoken. De stormvloed op 25 december 1488 zorgde voor verdere uitbreiding van de overstromingen. In 1518 werd Willemskerke herdijkt en herbouwd. In 1574 teisterden de Geuzen vanuit Walcheren de streek van Triniteit, Othene, Willemskerke, Zaamslag en Axel. De bewoners die daarna terugkeerden werden definitief verjaagd door de inundaties van 1584-1586. Het opnieuw verdronken Willemskerke werd vrij spoedig herdijkt in het uiterste noorden van de Goessche Polder (ca. 1600). Het dorp zelf is niet hersticht; de naam ervan leeft voort in de eind 15de eeuw bedijkte, noordelijk aangrenzende Willemskerkepolder.

Archeologie

Funderingen van het verdronken Willemskerke bleven bewaard in het hooggelegen erf van de voormalige boerderij ‘De Roode Dreef’, zo genoemd naar de dreef die was verhard met het rode baksteenpuin van het voormalige dorp. Eind jaren zestig van de 20ste eeuw vond de amateur-archeoloog J.L. Platteeuw ter plaatse door het graven van een aantal putjes menselijke botresten, driehoekige grafhengsels, kloostermoppen en blauwe vloertegels.

Luchtfoto- en ander niet-destructief onderzoek in het eerste decennium van de 21ste eeuw toonde aan dat er op de vermoedelijke plaats van het dorpscentrum twee boerderijtjes liggen. Boerderij ‘De Roode Dreef’ bestond niet meer; het meest noordoostelijke huis op het terrein was ten tijde van de waarnemingen al enige decennia verlaten, wel was een meer recent gebouwde schuur in gebruik. Van Willemskerke werd de ligging van de kerk, de kerkhofmuur en een ringvormige weg of circulaire bebouwing rondom de kerk waargenomen. Het dorpsgebied was voor het blote oog relatief goed waarneembaar door een lichte verhoging in het terrein. De afmetingen van de kerk bedroegen ongeveer 40 x 20 meter, de straal van de kerkhofmuur ongeveer 40 meter. Uit analyse van de luchtfoto’s en het digitaal hoogtemodel is een mogelijke oudere opperhof-nederhofstructuur werf) gedestilleerd; dit werd afgeleid uit kleine cirkelvormige structuren rondom de noordoostelijke boerderij (waargenomen op Google Earth-beelden uit 2007) en de specifieke spreiding van het hoogtemodel. Een kapel op de neder- of voorhof zou dan zijn uitgegroeid tot de parochiekerk van Willemskerke. Het jaarlijks intensieve doorploegen dreigt de archeologische restanten van Willemskerke steeds verder aan te tasten.

AUTEURS

-J.A. Trimpe Burger; herz. Jan J.B. Kuipers, 2013

LITERATUUR

–W.E.M. Bauwens, ‘Verdwenen dorpen in de Vier Ambachten’, in: A.M.J. de Kraker, H. van Royen, M.E.E. de Smet (red.), Over den Vier Ambachten, 750 jaar keure, 500 jaar Graaf Jansdijk (Kloosterzande, 1993) 175-182.

–K.J.J. Brand, ‘Over het ontstaan van het Oost Zeeuws-Vlaamse polderland’, in: Zeeuws Tijdschrift 28/6 (1978) 208-229.

–E. Gottschalk, ‘De middeleeuwse Braakman’, in: Tijdschrift van het Aardrijkskundig Genootschap dl.70 (1953) 184-194.

–M.K.E. Gottschalk, De Vier Ambachten en het Land van Saaftinhe in de Middeleeuwen: een historisch-geografisch onderzoek betreffende Oost Zeeuws-Vlaanderen c.a. (Assen, 1984).

–P.M. Grijpink, Register op de parochiën, altaren, vicarieën en de bedienaars zooals die voorkomen in de middeleeuwsche rekeningen van den officiaal des aartsdiakens van den Utrechtschen Dom (Amsterdam, 1914).

–Jan J.B. Kuipers (eindred.), Sluimerend in slik. Verdronken dorpen en verdronken land in zuidwest Nederland (Middelburg/Vlissingen, 2004) 48-49 nr. 91, 82.

–S. Muller Hz., De kerkelijke indeeling omstreeks 1550 tevens kloosterkaart (’s-Gravenhage, 1921-1923).

–J. Platteeuw, Hoek en omgeving van vroeger en nu (Kloosterzande 1967).

–J. Trachet, Verdronken dorpen in het zuidoosten van Zeeland, 2 dln. (ongepubliceerde masterthesis Universiteit Gent) (Gent, 2010).

Tekst uit de Encyclopedie van Zeeland 1982-1984

(Williamskerke). Verdwenen dorp en parochie in het Ambacht van Assenede, Oost Zeeuws-Vlaanderen. De kerk stond ter plaatse van het tegenwoordige gehucht De Knol in de Goesche Polder, ten zuidwesten van Terneuzen. In 1190 wordt Willemskerke als parochie vermeld. De kerk was mogelijk gewijd aan St. Wilhelmus. In de kerk was een vicarie op het altaar van de H.Maagd. Willemskerke was met Vroondijke een parochie die de strijd tegen de golven van de Braakman lang heeft volgehouden. De parochie heeft in 1488 en volgende jaren veel geleden. Bij het begin van de burgeroorlog in Vlaanderen (1488-1492) werden in de Vier Ambachten op vele plaatsen de dijken doorgestoken. De stormvloed op 25 december 1488 zorgde voor verdere uitbreiding van de overstromingen. In 1515 werd Willemskerke herdijkt en herbouwd. In 1586 volgden nieuwe inundaties waardoor Willemskerke ten onder ging. Funderingen van het dorp zijn nog aanwezig in het hooggelegen erf van de boerderij 'De kootte Dreef’ zo genoemd naar de dreef die verhard is met het rode baksteenpuin van het voormalige Willemskerke.