Oud-vossemeer/EvZ1982-1984

Oud-vossemeer

Gapinge: Dorpshuis De Spil. Foto: W. van Gorsel, 28-3-2021. Bron: ZB, Beeldbank Zeeland, rec.nr. 187129

Het dorp: kenmerken

(Vosmaer, Vosmaar). Dorp, oude heerlijkheid en voormalige gemeente (ca. 1364 ha) op het eiland Tholen; sedert 1 juli 1971 zijn alle gemeenten op Tholen samengevoegd tot één gemeente Tholen. De kern Oud-Vossemeer telt 2209 inwoners (1980). Een brug over de Eendracht verbindt sinds 1974 Oud-Vossemeer met het op de Brabantse wal gelegen Nieuw-Vossemeer, dat vroeger ook tot Zeeland behoorde; door de brugverbinding verdween het laatste ambachtsheerlijk overzetveer dat nog in de provincie in gebruik was.

Wapen

Dit is het sprekend wapen van de heerlijkheid Vosmeer: een vos in een meer. Het komt voor op de wapenkaart van Smallegange (1696) en werd op 31 juli 1817 voor de gemeente bevestigd. In de 18e eeuw voerde de heerlijkheid dit wapen, gedekt met helm en dekkleden, met als schildhouders een leeuw en een vos. Van der Aa vermeldt een ander wapen met een lopende vos die een worst gestolen heeft en in het schildhoofd acht ruiten. Varia: Kermis op de tweede vrijdag en zaterdag na de eerste donderdag in juni.

Monumenten

In het Ambachtshuis (1767-1771) met zijn Lodewijk XV-gevel hangt het familiewapen van de Amerikaanse presidentenfamilie Roosevelt; Oud-Vossemeer zou de bakermat geweest zijn van deze familie, maar historici twijfelen sterk daaraan. In de voormalige rechtszaal van het Ambachtshuis (oud gemeentehuis) bevindt zich een fraaie schoorsteen waarvoor de Vlaamse beeldhouwer J.B. Xavery (1697-1742) het Justitia-beeld maakte.

Oud-Vossemeer telt zes kerken. De n.h. kerk is de oudste (15e-eeuwse kruiskerk). In de gevel van een oude smederij is een bezienswaardig smidsklokje (1789) aanwezig; het heeft een speelwerk en is versierd met bewegende figuurtjes. Op het grondgebied van de voormalige gemeente Oud-Vossemeer ligt het Staatsnatuurreservaat Het Stinkgat (9 ha; kreek met oeverstroken in de Van Haaftenpolder; ornithologisch belangrijk voedselgebied en broedterrein).

Geschiedenis

In de noord-oosthoek van Tholen lag in de middeleeuwen het Vossemeer met een uitgebreid geulen-, slikken- en schorrencomplex die de Vriezendijkse moeren werden genoemd. Graaf Willem VI verkocht op 3 november 1410 hiervan gronden ter bedijking aan zijn raadslieden. Hij verleende aan de bedijkers ambachtsrechten met ambachtsgevolgen, waaronder het recht op veren (de ambachtsheren van Vossemeer hebben eerst in 1494 gebruik gemaakt van hun veerrecht door middel van verpachting). In 1452 is er te Oud-Vossemeer sprake van een kapel die door Aegidius van Wissekerke was gebouwd. Deze kapel werd in het begin van de 16e eeuw tot parochiekerk verheven, als dochter van de O.L.V.-kerk te Tholen. De kerk van Oud-Vossemeer behoorde tot het bisdom Luik, dekenaat Hilvarenbeek, tot ze in 1559 werd gevoegd bij het bisdom Middelburg. In 1576 is de kerk, die aan Johannes de Doper gewijd was, door Staatse troepen verwoest. In 1595 werd ze herbouwd. Oud-Vossemeer kreeg zijn eerste predikant, Ephraim Dierkius in 1583. Oud- en Nieuw-Vossemeer vormden één heerlijkheid, die geheel tot het bisdom Middelburg werd gerekend en later tot de provincie Zeeland. Nieuw-Vossemeer is tot een zelfstandige gemeente geworden. Vanaf 1836 is er te Oud-Vossemeer een Geref. Kerk onder 't Kruis, die in 1892 Geref. Kerk werd. In 1976 werd een nieuw kerkgebouw in gebruik genomen. Voorts is er te Oud-Vossemeer een Chr. Geref. Kerk, een Katholieke Kerk, een kerk van de Geref. Gem. in Nederland en een kerkgebouw van de apostolische zendingsgemeente.

Auteur

S.J.M. Hulsbergen, J.A. Trimpe Burger

Literatuur

• A. Delahaye, Vossemeer, land van 1000 heren.
• J. Ermerins, Eenige Zeeuwsche Oudheden.
• G.F. Sandberg, Overzetveren in Zeeland.
• Van Heussen van Rijn, Bisdom Middelburg.
• Beekman, Geschiedkundige atlas van Nederland.
• Juten, Nieuw- en Oud-Vossemeer
• Bijdrage Bisdom Haarlem 1932.
• Veltenaar, Naamlijst van predikanten te Oud-Vossemeer.
• Navorscher 1931.
• J .W. te Water, Kort verhaal.