Delta Nutsbedrijven

Delta Nutsbedrijven

Zeeuws energiebedrijf. Het bedrijf is opgericht in 1991 na een fusie tussen Watermaatschappij Zuid West Nederland (WMZ) en de Provinciale Zeeuwse Energie Maatschappij (PZEM). Het hoofdkwartier is gevestigd in Middelburg.

PZEM kantoor van architect A. Rothuizen uit 1937, foto: W. Helm, 1998ZB, Beeldbank Zeeland, rec. nr. 12193

Geschiedenis van het bedrijf

1919: Het begin

De Provinciale Zeeuwse Electriciteits Maatschappij (PZEM) werd opgericht op 3 mei 1919. Een aantal notabele heren bezochten een Middelburgse notaris om de oprichtingsacte te laten passeren van een maatschappij die zich zou gaan bezighouden met de opwekking van elektriciteit. Het startkapitaal was twee miljoen gulden.

PZEM Electrische Centrale in Westdorpe, fotograaf: onbekend, 1923, ZB, Beeldbank Zeeland, rec. nr. 91836

PZEM kende een aarzelend begin. Na een jaar waren er 15 gemeenten aangesloten op het PZEM-netwerk en waren er 3.173 afnemers. Vanwege de hoge kosten van de kolen was de stroomprijs 24 cent per KWh. In 1923, vier jaar later, werd in Westdorpe de eerste PZEM-centrale in gebruik genomen. Dit hing onder andere samen met het feit dat de gemeenten vaak al over een eigen (gemeentelijke) centrale beschikten of een eigen gasvoorziening hadden en de PZEM-plannen vaak tegenwerkten. De gemeente Schoondijke was de eerste gemeente die PZEM-elektriciteit kreeg. Dit overigens nog tegen het zeer hoge tarief van 60 cent per kilowattuur. Na Schoondijke volgden nog St. Jansteen, Hoek, Philipine, Koewacht, IJzendijke, Westdorpe, Biervliet, Zuiddorpe, Groede en Hoofdplaat.

Vanaf 1928 kwam het proces in een versnelling. In dat jaar nam de PZEM de stoomfabriek 'S.A. Tramways a Vapeur' over - een trammaatschappij/streekvervoerder. Na deze overname volgde een snelle expansie. Het distributienet werd tot een eenheid gesmeed en de hoeveelheden geproduceerde stroom nam snel toe. Wel vertraagden oorlog en watersnood dit proces.

In de jaren 50 en 60 ging het groeiproces opnieuw verder. Als wordt gekeken naar de omzet per hoofd van de bevolking was het op dat moment een van de grootsten in Nederland. De omzet schommelde dan rond de 1 miljard Kilowattuur per jaar.

1970: Fusie met ZEGAM

Op 1 januari 1970 fuseerde PZEM met de Zeeuwse Gas Maatschappij (ZEGAM). Hierdoor ontstond een groot Zeeuws energiebedrijf. De officiële naam van PZEM werd nu: NV Provinciale Zeeuwse Energie Maatschappij.

PZEM Electrische Centrale in Vlissingen, foto: PZC, 1967, ZB, Beeldbank Zeeland, rec. nr. 157764

1973: Kerncentrale

In 1969 besloot PZEM de Kernenergie-centrale Borssele te bouwen. De bouw was onder andere een gevolg van de komst van aluminiumfabriek Pechiney naar Vlissingen-Oost. Vanwege het grote electriciteitsverbruik van dit bedrijf was de aanwezigheid van een (goedkope) energiecentrale een zeer belangrijke reden om zich begin jaren 70 in Zeeland te vestigen. Al snel na de bouw van de kerncentrale in Borssele waren er plannen voor de bouw van een tweede kerncentrale ernaast. Om uiteenlopende redenen zou deze tweede kerncentrale er echter nooit komen.

1990: EPZ

Volgens de Elektriciteitswet uit 1989 moest de capaciteit van een energie-productiebedrijf tenminste 2.500 Megawat zijn. Het gevolg was dat er in Nederland een bundeling en concentratie plaatsvond van de elektriciteitsproductie. Uiteindelijk bleven UNA, EZH, EPON en EPZ over. EPZ (Elektriciteits-Productiemaatschappij Zuid-Nederland) ontstond door een fusie van het Noord-Brabantse PNEM en het Limburgse PLEM. EPZ werd de nieuwe eigenaar van de kerncentrale in Borssele. In 1990 ging ook de PZEM participeren in de EPZ en verwierf een derde van de aandelen EPZ.

1991: Delta Nuts

De naam PZEM verdween in 1991. In dat jaar fuseerde het bedrijf met de Watermaatschappij Zuid West Nederland (WMZ). Het nieuwe bedrijf heette NV Delta Nutsbedrijven. Het bedrijf beheerde op dat moment ca. 148.000 gasaansluitingen en 167.000 elektriciteitsaansluitingen. Water werd geleverd aan Zeeland, Goeree-Overflakkee en aan vijf West-Brabantse gemeenten. Naast deze hoofdactiviteiten was Delta Nuts ook bezig met opkomende (milieu)activiteiten als windenergie, warmtekrachtkoppeling en biogas. Het hoofdkantoor was gevestigd in Middelburg. In 1991 werkten er bij het bedrijf circa 1.300 werknemers.

Onthulling naam: N.V. Delta Nutsbedrijven, foto: PZEM, 1991, ZB, Beeldbank Zeeland, rec. nr. 88584

1996: Kabel en internet: Zeelandnet

Vanaf 1996 ging Delta Nuts samenwerken met Zeelandnet. Dit bedrijf was in 1995 ontstaan uit het Kamperlandse bedrijf Rijkholt beheer. Het was Deltadochter Zekatel MultiCommunicatie (ZMC) die in oktober 1999 een meerderheidsbelang verwierf in het bedrijf Zeelandnet. De opkomst van kabeltelevisie en het internet was debet aan deze ontwikkeling.

2001: Zuiniger worden

Na jaren van financiële voorspoed daalden de winsten na de eeuwwisseling. De concurrentie nam toe en de energieprijzen staan onder druk. Bovendien was het bedrijf steeds meer geld kwijt in promotie om de vaste klanten te behouden.

2003: Afvalverwerking: Delta Milieu BV

In oktober 2003 werd Delta Milieu BV opgericht. In dit bedrijf waren de Verstraeten Verbrugge Groep, Phoenix Holding, De Jonge Impex en OLAZ, het Openbaar Lichaam Afvalstoffenverwijdering Zeeland, verenigd. Afvalverwerker OLAZ was op zijn beurt in een eerder stadium overgenomen door Delta Nuts.

Delta Milieu hield zich bezig met diverse taken op het gebied van milieu: recyclen, composteren, verbranden en berging van afval, verwerking en bewerking van baggerspecie, slibontwatering, industriële reiniging van tanks en procesinstallaties, membraamtechnologie en dienstverlening voor gemeenten naar de burger toe. Het nieuwe bedrijf richtte zich op de Nederlandse en Vlaamse markt. Het hoofdkantoor werd gevestigd in Terneuzen. Bij het nieuwe bedrijf werkten ongeveer 400 mensen.

2004: Fusie met waterbedrijf Europoort

2004 was een zeer belangrijk jaar voor Delta Nutsbedrijven. De energiemarkt werd geliberaliseerd en daarmee waren consumenten vrij om elk moment van leverancier te wisselen. Overigens bleef het aandeel dat ook daadwerkelijk overstapt beperkt.

Officiële ingebruikname van de bus Zekatel, fotograaf: onbekend, ca. 1990, ZB, Beeldbank Zeeland, rec. nr. 88607

In mei 2004 fuseerde het waterbedrijf van Delta met waterbedrijf Europoort. Daarmee werd het nieuwe bedrijf, Evides geheten, in een klap het een na grootste waterbedrijf van Nederland. Evides wilde niet alleen drinkwater, maar ook industrieel water afzetten. Niet alleen in Nederland, maar in principe ook (ver) daarbuiten.

In november 2004 protesteerde Delta tegen de plannen van minister Brinkman om energiebedrijven te splitsen in leveringsbedrijven en netbeheerders. Als de plannen zouden doorgaan zou het bedrijf een gemakkelijke prooi zijn voor buitenlandse overnames.

2007: Indaver, Solland en BioValue

Om haar positie op de afvalmarkt te versterken kocht Delta in 2007 75% van de aandelen van de Belgische industriële afvalverwerker Indaver. Met de overname wilde Indaver een leidende positie verwerven op de afvalmarkt in Noord-West-Europa.

In 2007 werd Delta ook mede-eigenaar (90% aandelen) van Solland, een fabriek voor zonnepanelen in Heerlen. Het was de bedoeling dat de eerste nieuwe zonnepanelen in 2011 op de markt zouden komen.

In hetzelfde jaar verwierf Delta ook 65% van de aandelen het Groningse biodieselbedrijf BioValue. Het bedrijf, gelegen aan de Groningse Eemshaven, produceerde biodiesel uit landbouwafval en koolzaad. Delta had hoge verwachtingen van dit Groningse bedrijf.

2009: Teleurstellende resultaten

In 2009 presenteerde Delta zeer teleurstellende halfjaarcijfers. De kennelijk wankele financiële situatie van Delta leidde er toe dat er in Provinciale Staten steeds meer stemmen opgingen het drinkwaterbedrijf onder de paraplu van Delta weg te halen om het bezwaar van een buitenlandse overname voor te zijn. Het leidde er uiteindelijk toe dat Delta tot eind 2013 mede-eigenaar bleef van waterbedrijf Evides. Daarna namen de aandeelhouders, de provincie Zeeland en Zeeuwse gemeenten, de aandelen Evides over.

Delta was ook actief in windenergie, fotograaf: onbekend, ca. 1990, ZB, Beeldbank Zeeland, rec. nr. 88608

Dreigende splitsing

Op de achtergrond van alle bovengeschetste ontwikkelingen besloot de overheid in 2009 dat er onder energiebedrijven een splitsing moest komen van netwerkbeheer en commerciële activiteiten. Onder het laatste wordt de opwekking en in- en verkoop van energie en (bij Delta) industriewater en milieudiensten, Zeelandnet en kabeltelevisie en de ontwikkeling van zonne-energie. De overheid wilde zo voorkomen dat winsten uit het beheer van de distributienetten voor stroom en gas werden gebruikt voor commerciële diensten. Verder wilde ze voorkomen dat het onderhoud van de distributienetten werd verwaarloosd en dat de levering van gas en stroom verzekerd was. De overheid wilde daarnaast voorkomen dat de levering van energie in gevaar kwam wanneer energiebedrijven in buitenlandse handen zouden komen. De energiebedrijven - dus ook Delta - waren daarom gedwongen hun netwerken in aparte ondernemingen onder te brengen. Delta bracht zijn netwerk - tegen zijn zin - daarom voorlopig onder in Delta Netwerkbedrijf (DNWB). Vooral over de vraag of het drinkwaterbedrijf (Evides) daarvan deel moet gaan uitmaken bestond veel discussie.

De energiebedrijven Delta, Eneco en Essent vochten de wet aan. Ze waren bang dat ze na splitsing te klein werden en daarna gemakkelijk zouden worden overgenomen door buitenlandse concurrenten. De rechtbank stelde hen in juni 2010 in het gelijk. Omdat de Staat in beroep ging werd het een zaak van de Hoge Raad en daarna het Europese Hof. Daar werd de zaak uiteindelijk echter weer terugverwezen naar de Nederlandse rechter.

2010: Solland verkocht

Intussen trok Delta zich in 2010 terug uit de bouw van zonnepanelen. De zwakke financiele positie van Delta en de tegenvallende marktontwikkelingen en daarmee gepaard gaande grote verliezen brachten Delta tot dit besluit. Er moest uiteindelijk 250 miljoen euro worden afgeschreven.

Hetzelfde jaar werd bij het Groningse BioValue de stekker er uitgehaald. Het bedrijf was zwaar verliesgevend en 26 medewerkers kregen ontslag.

De financiële positie van Delta was intussen miserabel. Er werden zware verliezen geleden - mede door de economische crisis - en de continuïteit van het bedrijf begon steeds meer op het spel te staan. De dreigende splitsing van het bedrijf werd daarnaast ook als een Zwaard van Damocles ervaren. Er werd een emotioneel beroep gedaan op de politiek niet mee te gaan in het splitsingsvoorstel.

2016: Splitsing en verkoop

De politiek ging uiteindelijk wel akkoord met de splitsingswet en Delta moest het bedrijf opsplitsen. Delta kreeg hiervoor de tijd tot juni 2017. De naam van het eigen netwerkbedrijf werd veranderd in 'Enduris'. Daarmee voldeed het bedrijf aan de eis van toezichthouder Autoriteit Consument en Markt (ACM) omdat de naam van een netbeheerder niet mag lijken op die van een productieleveringsbedrijf. Tot nu toe heette het onderdeel Delta Netwerkbedrijf.

Kerncentrale en Conventionele Centrale Borssele, foto: PZEM, 1983, ZB, Beeldbank Zeeland, rec. nr. 78031

Intussen kampte Delta nog steeds met miljoenenverliezen (2015: -111 miljoen euro), onder andere als gevolg van de lage prijzen op de energiemarkt. Zo werd elektriciteit in grote hoeveelheden onder de kostprijs verkocht, wat een enorm gat sloeg in de financiële huishouding van het bedrijf. Daarnaast waren er verlieslijdende gasonderdelen, zoals de gasgestookte energiecentrale in Vlissingen-Oost die maar op halve kracht draaide, vanwege onder meer concurrentie van goedkope kolenstroom. Alles bij elkaar leken er honderden arbeidsplaatsen op de tocht te staan. Zeker als blijkt dat een borgstelling door de aandeelhouders (gemeenten en Provincie) onvoldoende was. Besloten werd daarom een belangrijk deel van het bedrijf in de verkoop te doen. Dit betrof de tak die stroom aan particulieren leverde en het bedrijf dat de centrales beheerde. Voor de kerncentrale moest een aparte oplossing gevonden worden omdat deze namelijk niet mocht worden verkocht aan een buitenlands bedrijf. Besloten werd dat ook het waterleidingbedrijf Evides buiten een eventuele verkoop bleef. Evides bleef onderdeel uitmaken van het af te splitsen netwerkbedrijf. Dat bleef in handen van de huidige aandeelhouders, de provincie Zeeland en de dertien Zeeuwse gemeenten.

In oktober 2016 werd bekend dat Eneco een deel van Delta overneemt. Het ging om de wind- en zonneactiviteiten. Met de overname nam Eneco onder meer drie windparken over in Vlissingen, Rilland en Zoeterwoude. Het ging tevens om twee windparken die nog in Vlissingen moesten worden gebouwd en een aantal andere duurzame projecten.

Kerncentrale

Op de achtergrond van deze ontwikkelingen speelde intussen nog een groot probleem: de toekomst van de kerncentrale. Delta was deels eigenaar van de centrale en werd maandelijks geconfronteerd met grote verliezen van de kerncentrale. Deze draaide de laatste jaren met miljoenen-verlies door de lage prijzen op de energiemarkt. Ook was nog onduidelijk wie de rekening moest betalen van ruim een half miljard euro wanneer de centrale in 2033 zou sluiten. Verkoop van de kerncentrale lag moeilijk, omdat de centrale niet aan een commerciële partij verkocht mocht worden. Delta klopte daarom aan bij het Rijk om steun, maar minister Kamp (economische zaken) gaf geen krimp.

2017: EQT

De slechte financiele positie van Delta noopte het bedrijf onderdelen te verkopen om te kunnen overleven. Eind 2016 werd bekend dat het Zweedse investeringsbedrijf EQT Infrastructure belangrijke onderdelen van Delta zou overnemen. Voor 488 miljoen euro nam EQT de divisie over die energie verkoopt ('retail') en ook ZeelandNet. Ook de namen (Delta en Zeelandnet) werden door het Zweedse bedrijf overgenomen. De nieuwe eigenaar beloofde dat er voor de Zeeuwse klant niets zou veranderen. De 520 werknemers konden hun baan behouden. Met de verkoopopbrengst kon een nieuw bedrijf de komende jaren de verliesgevende energiecentrales als de gasgestookte Sloecentrale in de lucht houden.

Het bedrijf dat overblijft zou (opnieuw) PZEM gaan heten. PZEM bleef eigendom van de Zeeuwse gemeenten en de Provincie. Met de gasgestookte Sloecentrale en de kerncentrale bij Borssele bestond PZEM vooral uit verliesgevende onderdelen. PZEM zou de komende jaren willen overbruggen - tot de energiemarkt weer winst genereert - door onder meer de opbrengst uit de verkoop van DELTA Retail en ZeelandNet daarvoor te gebruiken. Ook de verkoop van netwerkbedrijf Enduris en DELTA Infra zou daaraan moeten bijdragen.

Enduris overgenomen

Voorjaar 2017 werd bekend dat Netwerkbedrijf Enduris en onderhoudsdochter DELTA Infra voor 450 miljoen euro worden overgenomen door netbeheerder Stedin. Afgesproken werd dat de werkgelegenheid van de ongeveer 650 medewerkers behouden blijft. Stedin is momenteel (2017) tevens netbeheerder voor Zuid-Holland, Utrecht, regio Amstelland, Kennemerland, Noordoost Friesland en Weert. In het verleden maakte het bedrijf onderdeel uit van energiebedrijf Eneco. Na deze verkoop resten alleen nog de centrales, die onder de (oude) naam PZEM verder gaan.

Met de opbrengst van de verkoop van Enduris kan PZEM de komende jaren de energiecentrales laten draaien. De kerncentrale en de Sloecentrale samen lijden jaarlijks een verlies van zo'n 50 miljoen euro. De verwachting is dat stroomproductie pas in 2021 rendabel is.

Auteur

W. van Gorsel, 2017

Bronnen

Sites

-Website Delta Nutsbedrijven

-Artikel PZC, 31 januari 2009

-Omroep Zeeland

-Krantenbank Zeeland, 1990-2015

Aanvullende literatuur

A.F. Koopman, De PZEM in vogelvlucht (Middelburg, 1987)