Jan de Munck

Jan de Munck
Jan de Munck, ca. 1747, tekeningen en prenten, ZB, Beeldbank Zeeland, recordnr. 263
Geboren	12 september 1687 Hulst
Overleden	24 februari 1768 Middelburg
Beroep	landmeter, bouwkundige en sterrenkundige
VIAF	J. de Munck

Landmeter

Voor zichzelf bouwde de Munck aan het Molenwater (Zuidsingel 126) in Middelburg het huis de Globe met observatorium (1735). De toren gebruikte hij voor sterrenkundige waarnemingen, prentbriefkaart, ca. 1954, ZB, Beeldbank Zeeland, recordnr. 15195

Jan de Munck was een landmeter, bouwkundige en sterrenkundige. In 1713 en 1714 was Jan de Munck als landmeter werkzaam op de buitenplaatsen 'Het Huis Om' te Serooskerke en 'Niet altijt Somer' aan de weg van Middelburg naar Veere. In 1715 werd hij als poorter van de stad Middelburg ingeschreven met het beroep meestertimmerman en trouwde aldaar met Catharina Dunewey, dochter van de deken van het timmermansgilde. In 1723 was hij zelf deken van dat gilde en kocht een huis aan de Spanjaardstraat te Middelburg met een daarachter liggend erf dat doorliep tot het Molenwater. Hier bouwde hij voor eigen bewoning in 1735 het huis genaamd 'Het Observatorium' (nu Zuidsingel 126).

Stadsarchitect

De door Jan de Munck samen met Jan Pieter van Baurscheit (de Jonge) ontworpen Koepoort in Middelburg, ansichtkaart, ca. 1975, ZB, Beeldbank Zeeland, recordnr. 47920

In 1730 werd hij aangesteld als stadsarchitect van Middelburg. Als zodanig en als particulier architect had hij een belangrijk aandeel in het tot stand komen van de volgende, thans nog bestaande gebouwen te Middelburg: het IJkhuis (nu padvinders huis, Zuidsingelhoek Bleek), de Koepoort (waaraan Baurscheit medewerking verleende), de Lutherse Kerk (1742, Zuidsingel hoek Bree) en een pakhuis buiten de Segeerspoort. Hij construeerde een zonnewijzer die aan een gevel van het stadhuis geplaatst werd, met het opschrift 'Praetereunt et imputantur' (de uren gaan voorbij en gij moet er rekenschap over afleggen). Nu heeft deze zonnewijzer een plaats aan een gevel van de Streekschool (v.m. ambachtsschool), Molenwater 8 te Middelburg.

Sterrenkunde

De door Jan de Munck ontworpen zonnewijzer aan het gebouw van de technische school aan de Zuidsingel in Middelburg, foto: J. Marinissen, juli 1972, ZB, Beeldbank Zeeland, recordnr. 11110

Uit persoonlijke belangstelling beoefende hij sterrenkunde en deed zijn waarnemingen op een toren, die hij naast zijn woonhuis had laten bouwen. Zijn berekeningen en waarnemingen betreffen de plaatsbepaling van zijn observatorium; een komeet (1743-'44); een zonsverduistering (25 juli 1748); een conjunctie van de planeet Mercurius met de zon (5 november 1743) en van de planeet Venus met de zon (6 juni 1761). De Munck was de eerste die op 29 november 1743 de komeet C/1743 X1 ofwel de Grote Komeet waarnam vanuit zijn speciaal gebouwde torentje aan het Molenwater. Pas weken later werd deze komeet waargenomen door collega’s uit Lausanne en Haarlem. Als erkenning van zijn verdienstelijk werk op het gebied van de sterrenkunde benoemde prins Willem Carel Hendrik Friso van Oranje Nassau hem in 1747 tot zijn `Astronomus en Observateur in de hemelloop en sterrenkunde'.

Bibliografie

Astronomische werken

• Sterrekundige waarneemingen op de comeet of staart-sterre; sedert den 29 november des jaars 1743 tot op den 1 maart van den jaare 1744 (Amsterdam, 1744).
• De groote zon eclips, dewelke voorvallen zal op den 25 july 1748 (Middelburg, 1748).
• Bericht aangaande de waarnemingen gedaan door J. de Munck ... op de langverwachte Verschijning van Venus met de Zon; voorgevallen op den 6 Juny ... 1761 (Middelburg, 1761).

Handschriften

• Aantekeningen over landmeetkunde en het weer in de periode 1749-1752 (S.l., 1749-1752).

Afbeeldingen

• Afbeelding van een fraaije en zeldzaame astronomische verschyning van Mercurius met de zon ... in 't jaar 1743 den 5. November (S.l., 1743).

Encyclopedie van Zeeland, 1982-1984

Bekijk de originele tekst uit de Encyclopedie van Zeeland, 1982-1984

Auteur

P.J. v.d. Feen

Literatuur

• J. van der Bilt, Venus tegen de zonneschijf 1761 en 1769.
• Astronomisch werk van Jan de Munck, Weer- en sterrenkundige overdrukken no. 1, Groningen-Batavia (1940), 32-41.
• Unger, Monumenten van Middelburg.