Oud- en nieuwjaarsgebruiken

Oud- En Nieuwjaarsgebruiken

Nieuwjaarswens van de Middelburgse Nachtwakers voor 1840, Altorffer, affiche, Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank Zeeland, recordnr. 2957

Oudejaarsviering

Slabberjanspel, foto: Wim Helm, 2001, Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank Zeeland, recordnr. 33267

Onderscheidden zich in Zeeland niet of nauwelijks van die in de aangrenzende gebieden van Nederland en Vlaanderen. Oudejaarsavond vierden de Zeeuwen vaak met spelletjes en drank, voorafgegaan door een kerkdienst. De vrouwen bakten reuzel- of oliebollen, al was het aanvankelijk meer gebruikelijk om dit met Kerst te doen. Het oliebollen eten en vuurwerk ontsteken, zijn nog steeds gebruikelijk rond Oud en Nieuw. Op oudjaar liepen kinderen in Zuid-Beveland met de koenkelpot, waarbij oude liedjes werden gezongen. Later op de avond speelde men gezelschapsspelletjes. Pot en bure was een bekend spel voor oudejaarsavond, maar ook slabberjan, klok en hamer en monopoly. Na de komst van de televisie raakte het algemeen in gebruik om op oudejaarsavond naar televisieprogramma's te kijken, in het bijzonder naar de oudejaarsconference van een bekende cabaretier.

Wie niet persoonlijk langs kon komen schreef een mooi gelegenheidsgedicht, hier voor de grootmoeder van Cornelia Dobbelaar in Oost-Souburg, t.g.v. het nieuwe jaar 1887, affiche, Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank Zeeland, recordnr. 19604

Nieuwjaarsdag

Lang niet iedereen op het platteland bleef vroeger tot middernacht wakker. Op nieuwjaarsdag gingen de kinderen en vrouwen uit de armste gezinnen langs de huizen om een fooitje. De vaste boerenarbeiders en hun vrouwen gingen naar de boer om hem en zijn gezin geluk te wensen. Ze werden doorgaans op drank en een gift in geld onthaald. Het gebruik, dat lantaarnopstekers en vuilnisophalers met nieuwjaar gedrukte berijmde nieuwjaarswensen aanboden, heeft zich tot ongeveer 1914 gehandhaafd.

De nieuwjaarskoeken, met gespoten suikerfiguurtjes en plakplaatjes versierde peperkoeken, die men in heel Zeeland elkaar ten geschenke gaf, zijn in onbruik geraakt. In het Land van Cadzand kende men nieuwjaars- of suikerwafeltjes. Die werden op nieuwjaarsdag gegeten bij een glaasje stroopjenever. De Nieuwjaarsduik is een recente traditie. Op diverse plaatsen langs de kust, onder meer in Vlissingen, Breskens en Westenschouwen, gaan mensen op Nieuwjaarsdag het koude water in. De Nieuwjaarsduik op het Badstrand in Vlissingen gaat voort op de Nieuwjaarssnorkeltocht, die op 1 januari 1978 voor het eerst werd gehouden. Duikers van het Duikteam Zeeland leggen ter hoogte van de Vlissingse boulevard in opvallende kleding snorkelend een parcours af in de Westerschelde. Nu voegen zich een paar honderd mensen bij hen voor de Nieuwjaarsduik. De donderdag na Nieuwjaar was op Walcheren een feestdag. Oud en jong trok naar Middelburg om er de markt te bezoeken, te feesten en bij leveranciers de jaarrekeningen op te halen.

Nieuwjaarsduik in Vlissingen op 1 januari 2010, foto: Mieke Meijer-van der Linde, Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank Zeeland, recordnr. 127951

Auteurs

-P.J. Meertens, herz. J. Dekker (2012)

Literatuur

-Ramondt, M., 'Overblijfsels van geestelijke liederen voor de hervorming', in: Tijdschrift voor Nederlandsche taal- en letterkunde 33 (1914) 303-320.

-Vader, J., Nieuwejaersdunderdag, in:Neerlands volksleven 15 (1965) 1, 105-109.

-Vader, J., Oud Walcheren; van mensen en dingen uit grootvaders tijd (Middelburg 1965) 65-66.

Tekst uit de Encyclopedie van Zeeland 1982-1984

Bekijk de originele tekst uit de Encyclopedie van Zeeland, 1982-1984