Petrus Dathenus

Petrus Dathenus
Petrus Dathenus, bron: Geheugen van Nederland.nl
Geboren	1531 of 1532 Kassel (Duitsland)
Overleden	17 maart 1588 Elbing (Duitsland)
Beroep	calvinistisch prediker en reformator
VIAF	P. Dathenus

Leven en werk

Dathenus begon zijn geestelijke loopbaan begonnen als Karmelieter monnik in leper. Op negentienjarige leeftijd sloot hij zich aan bij het calvinisme. Hij vluchtte naar Londen, waar hij bij de vluchtelingengemeente een opleiding kreeg en werd vluchtelingen-predikant te Frankfurt am Main. Hij stichtte in 1562 in een leegstaand klooster de vluchtelingengemeente van Frankental in de Rijn-Palts. Daar gaf hij in 1566 zijn psalmen uit. In dit jaar bezocht deze man, met zijn onstuimige aard, die als geen ander in de Nederlanden een ijveraar is geweest voor de calvinistische reformatie, ook Zeeland. Vanuit Antwerpen bezocht hij Middelburg, Vlissingen, Veere en Zierikzee, waar hij preekte. Jona Willem te Water haalt een brief van hem aan, geschreven vanuit Middelburg naar Zierikzee, met een aansporing de kerken op Schouwen te 'reinigen'. Op grond van deze brief heeft men hem er wel van beschuldigd, te hebben deelgenomen aan de Beeldenstorm, maar bewezen is dit niet. Na 1572 werd hij raadsman van de prins van Oranje inzake de kerkgoederen, maar kwam (1578) met de prins in heftig conflict over de plannen voor een religievrede. Dathenus was een geharnast en onverzettelijk strijder voor het calvinistische protestantisme en als zodanig zal hij zijn betekenis behouden.

Auteur van het Wilhelmus?

In 2017 kwam bij stylometrisch computeronderzoek naar de tekst van het volkslied (waarbij gekeken werd naar betekenisloze woorden) één kandidaat boven drijven voor de tekst van het volkslied: Petrus Dathenus. Tot dan toe werd algemeen aangenomen dat Marnix van St. Aldegonde de schrijver zou zijn geweest, hoewel ook dat nooit zeker was. Er zijn diverse aanwijzingen dat Dathenus de schrijver van het volkslied is. Zo was hij aanwezig bij het beleg van Chartres waar het lied 'O la folle entreprise du Prince de Condé' werd gezongen, waarop de melodie van het Wilhelmus is gebaseerd. Dathenus verbleef in 1572 in de kringen van de Prins van Oranje in Duitsland. De oudst bekende tekst van het Wilhelmus is in het Duits verschenen in 1573, de oudst bekende Nederlandse tekst komt uit een geuzenliedboek van drie jaar later.

Invloed in Zeeland

Dathenus is weliswaar weinig in Zeeland geweest, maar tot op de dag van vandaag is zijn invloed hier voelbaar. Met name door zijn psalmberijming ‘De Psalmen Davids ende ander Lofsanghen uit den Francoyschen dichte in Nederlandsche overgeset’ (1566), zijn vertaling van de Heidelbergse catechismus, die hij aan zijn psalmen toevoegde, en zijn bewerking van een aantal liturgische formulieren. In Zeeland worden zijn psalmen nog altijd uitgegeven. Wel was de psalmberijming van de Psalmen Davids, door Petrus Dathenus, in de 19de eeuw aanleiding tot ernstige conflicten binnen de Hervormde Kerk te Middelburg.

Petrus Dathenus de boekdrukker

Later woonde in Middelburg een naamgenoot van Dathenus die er in 1721 poorter werd. Hij was boekhandelaar, drukker van de Staten en vanaf 1734 ouderling. Hij werd aangezien voor de laatste mannelijke afstammeling van Dathenus.

Beknopte bibliografie

De CL Psalmen Davids, uit den fransoyschen dichte in Nederlandtschen overgheset door Petrum Dathenum, gedrukt in Rouen, 1567

• De CL psalmen Davids. Waar in de dicht- en zang-maate van Dathenus behouden, en de verklaring van den professor van Til op den voet gevolgd is.; Nevens uitbreidinge der gewoone lofzangen (Vlissingen, 1711).
• met Johan de Brune, Davids Psalmen gedicht, aen d'eene zijde door Petrum Dathenum, aen d'ander zijde door J. de Brune; die dezelve uyt de Hebreeusche in de Nederlandsche taele ... en ... naer de oude wijzen gestelt heeft (Amsterdam, 1650).
• met Daniël de Smit en Maximiliaan Vermeere, Op het sterven van vrouwe Sara Johanna Hoornbeek, waerde echtgenoote van ... Thomas van Rhee, kiesheer der stad Middelburg ... tot veeler leedwezen ontslaapen den 14 van Wyn-maand 1736 in den ouderdom van agtëntwintig jaaren en zeventien dagen ((S.l.), 1736).
• met Jacoubs Willemsen en Isaäc Schorer, Zegenwensch ter bruilofte van den ... Johan van de Perre waardein van de graaflykheids munte in Zeeland en ... Catharina Cornelia Steengracht ((S.l.), 1737).
• met Cornelis Anthony Vos en Jacobus Willemsen, Zegengroeten, ter zilveren bruilofte van den weledelen gestrengen here, den here mr. Johan Assuerus Schorer, ontfanger generaal van Zeeland, advocaat fiscaal van den edelen hove van Vlaanderen, enz. enz. enz. en de weledele geborene vrouwe, mevrouwe Maria Johanna van de Putte,; gevierd te Middelburg den XXVIII. van Grasmaand des jaars MDCCXLIII ((S.l.), 1743).
• Psalmen uit de berijming van Petrus Datheen ((S.l.), 1981).
• Een christelijke samenspreking uit Gods woord; (over het onderscheid tussen wet en evangelie) (Houten, 1988). Over het onderscheid tussen wet en evangelie.

Auteur

-S.J.M. Hulsbergen, herz. Peter Sijnke (2011).

Literatuur

• Th. Ruys, Petrus Dathenus (Utrecht, 1919).

• Punt, Mislukte bemiddeling.

• H.Q. Janssen, Petrus Dathenus, een blik op zijne laatste levensjaren, vooral op zijne twistzaak met Oranje, naar aanleiding van een tal onuitgegeven brieven, van, aan en over hem geschreven (Delft, 1872).

• Biographisch woordenboek Prot. godgeleerden.

• C. Rooze-Stouthamer, Hervorming in Zeeland (ca. 1520-1572) (Goes 1996).

• Nieuwsbrief Meertens Instituut, 10 januari 2017

• Mike Kestemont, Els Stronks, Martine de Bruin en Tim de Winkel, Van wie is het Wilhelmus? De auteur van het Nederlandse volkslied met de computer onderzocht (Amsterdam, 2017).