Nieuwerkerk/EvZ1982-1984

Nieuwerkerk

(Niekerc, Nierkerke). Dorp, parochie, oude heerlijkheid en voormalige gemeente in Duiveland; op 1 januari 1961 met de gemeente Ouwerkerk en Oosterland samengevoegd tot de nieuwe gemeente Duiveland, waarvan het gemeentehuis staat in Nieuwerkerk; woonkern Nieuwerkerk 2089 inwoners (1980). Tot de heerlijkheid Nieuwerkerk behoorden Capelle (Kapelle) en het gehucht Stevens sluis; bij Stevenssluis, aan het Dijkwater, lag een haven met een veer.

Wapen: Dit is het wapen van Duiveland. Het komt als wapen van Nieuwerkerck al voor op de kaart van Schouwen van 1540, werd in 1817 voor de gemeente bevestigd en bij K. B. van 11 december 1889, waarbij de vorm weer in overeenstemming met de kaart van 1540 werd gebracht. Monumenten: Sedert de watersnoodramp in 1953 is het grondplan van het dorp nogal gewijzigd, waardoor de vroeger zo fraaie kerkring nederzettingen, ringdorp) veel van haar schoonheid heeft verloren. Binnen de niet meer zuivere ring staat de N.H. kerk, d.w.z. los van elkaar de in 1975/76 herbouwde toren en het uit het laatste kwart van de 15e eeuw daterende koor. Het middenstuk, het schip van de kerk, werd in de 17e eeuw afgebroken (vermoedelijk tengevolge van blikseminslag). De oude toren van Nieuwerkerk was architectuurhistorisch van bijzondere betekenis door zijn zeshoekig grondvlak (het enige andere voorbeeld in Nederland is de St.-Jacobskerk in Den Haag). De toren werd op 3 februari 1945 onnodig door de Duitsers opgeblazen. De nieuwe toren is, naar een ontwerp van het architectenbureau J.L.C. Weyts te Bergen op Zoom, gebouwd op de oude fundamenten. Het koor van de kerk is na opgelopen schade in de oorlog en het rampjaar 1953 in twee fasen gerestaureerd door H. de Lussanet de la Sablonière. De korenmolen uit 1844 is een heel licht getailleerde ronde stenen bovenkruier en grondzeiler.

Geschiedenis: De kerk van Nieuwerkerk, die Johannes de Evangelist tot patroonheilige had, was een dochter van Ouwerkerk. Sinds 1233 was ook zij geïncorporeerd bij het kapittel van Oudmunster te Utrecht. Het tegenwoordige kerkgebouw stamt uit het laatste kwart van de 15e eeuw. In belangrijkheid moet Nieuwerkerk reeds vrij spoedig haar moederkerk hebben overtroffen. De parochies van Oosterland, Sirjansland, Capelle en misschien ook Bruinisse zijn van haar afgesplitst. In deze kerk was gesticht een vicarie ter ere van H. Antonius. Anna van Bourgondië zorgde na de dood van haar tweede man, Adolf van Cleef (heer van Ravestein), voor de nodige prebenden, zodat hier ca. 1490 een kapittel van kanunniken kon worden gevestigd. In 1574 woonde te Nieuwerkerk de predikant Johannes Horst, waarschijnlijk aangesteld voor heel Duiveland. Van hem weten we niet meer dan dat hij er geweest is. Toen de Spanjaarden onder Mondragon kwamen, moet hij gevlucht zijn. In 1577 werkte in Nieuwerkerk Althonius Algoet als predikant en in 1578 Cornelis Rengerse, beiden waarschijnlijk weer voor heel Duiveland. Met Adriaan Sebastiaansz. Boom, die hier reeds 1 mei 1581 stond, begint de lijst van vaste predikanten. Tot 1591 is de gemeente gecombineerd geweest met Ouwerkerk. Er zijn weinig gemeenten in Zeeland waar de stromingen, die het protestantisme van de 19e en de 20e eeuw hebben gekenmerkt, zo zeer hun invloed hebben gehad als te Nieuwerkerk.

In 1836 vormde zich hier een gemeente van de Afscheiding, die een ouderling en een diaken koos. Hetzelfde geschiedde te Oosterland en Bruinisse. Deze gecombineerde gemeente werd door ds. H.J. Budding geïnstitueerd op 24 juni 1837. Een Gereformeerde Gemeente onder het Kruis werd zij in 1845. De oefenaar Pieter van Dijke te St.-Philipsland had hier nogal invloed, met het gevolg dat er een afsplitsing plaats vond. De ontevredenen vormden een Ledeboeriaanse gemeente Ledeboer). De plaats van samenkomst was sinds 1846 Oosterland geworden. In 1860 is er te Nieuwerkerk een Gereformeerde Gemeente ontstaan. De invloed van ds. M. Ruben van Terneuzen maakte dat er in deze Gereformeerde Gemeente een afscheiding tot stand kwam en zo vormde zich een Nederduitsch, Oud-Gereformeerde Gemeente, die in 1923 weer samensmolt met de Gereformeerde Gemeente. Maar in 1954 splitste zich hiervan ongeveer een derde deel weer af en sloot zich aan bij de Gereformeerde Gemeenten in Nederland (Steenblok). Een Gereformeerde Kerk werd geïnstitueerd op 8 augustus 1899. Zij nam in 1901 haar kerkgebouw in gebruik. De stormramp van 1953 maakte een nieuwe kerk nodig, die in 1958 verrees. In 1970 werden de Gereformeerde Kerken van Nieuwerkerk en Oosterland samengevoegd. Een Katholiek Apostolische Gemeente is hier sinds 1873.

LITERATUUR

S. Muller Hz., De indeeling van het bisdom. Grijpink, Register op de parochieën. Kok. Zeeuwse patrocinia. J.W. te Water, Kort verhaal. Stoppelenburg, Afscheiding op Duiveland. M.G. Westerhof, Artikelen in: Kerkbode Schouwen-Duiveland 1950. M.G. Westerhof, Kerken toren te Nieuwerkerk, 79-90.

AFBEELDING

Overzichtskaart gemeente Niewerkerk. De toren herbouwd op het zeshoekig fundament van de oude. De oude toren aan Nieuwerkerk, door de Duitsers in 1945 zinloos verwoest. Ook de oude korenmolen van Nieuwerkerk werd gerestaureerd (1976).