Merchant Adventurers

Merchant Adventurers

Verzamelnaam voor alle vrije Engelse kooplieden die in de late middeleeuwen handel dreven met het vaste land. Verbonden door het gemeenschappelijk belang van die handel sloten ze zich geleidelijk meer aaneen, mede gestimuleerd door een charter van Hendrik 1 V (1407), dat hen toestond zich in groepen op het continent te vestigen, onder leiding van een consul die voor hen kon optreden. Zo ontstonden er in de Zeeuwse omgeving factorijen in Antwerpen, Middelburg, Bergen op Zoom en Brugge. Brugge verdween al spoedig van het toneel door het dichtslibben van het Zwin. Middelburg, waarheen de stapel diverse malen werd verplaatst en Bergen op Zoom waren voor de Engelsen in die tijd niet meer dan voorhavens van Antwerpen en zo concentreerde men zich steeds meer op Antwerpen, dat ook de meeste faciliteiten bood. De Merchant Adventurers speelden hun spel voortreffelijk en profiteerden handig van de rivaliteit tussen de havensteden onderling als ze in de ene plaats niet kregen wat ze wensten, stapten ze naar de andere. Interessant werd het pas echt toen Hendrik VII in 1501 de Merchant Adventurers het al leenrecht verleende op de export van wol naar de Nederlanden, een maatregel die niet alleen de Merchant Adventurers ten goede kwam maar ook in belangrijke mate bij droeg tot de opbloei van Antwerpen als havenstad. Engelse wol was van levensbelang voor de bloei van de lakenindustrie in de Nederlanden! Het charter van Hendrik VII sprak van 'Our towne of Calais and the parties of Holland, Zeland, Brabandt, Flaunders and the other places beyonde the see being in amytie with us', maar van al die mogelijkheden werd het toch Antwerpen (Calais ging in 1558 verloren). Middelburg had wel haar best gedaan de Merchant Adventurers aan zich te binden en in 1512 was er in die geest ook een overeen komst gesloten, maar in 1518 waren ze weer verdwenen. De Zeeuwse lucht was hen niet goed bekomen en het aanbod van interessante lading voor retourvracht was niet groot genoeg. Het uitbreken van de 'Beroerten' gaf Middelburg echter een nieuwe kans. Antwerpen werd onveilig de afsluiting van de Schelde dreigde en werd weldra een feit en de Merchant Adventurers kozen eieren voor hun geld. In 1582 vestigden ze hun 'Cours' in Middelburg, voorlopig vooral om uit te kijken welke plaats in de Republiek het meest voor de definitieve vestiging in aanmerking kwam. Middelburg en de Staten van Zeeland bleven echter aandringen en op 14 juli 1598 kwam er een 'octrooi' tot stand, waar bij de Fellowship besloot z'n grote algemene ‘Court’ voor het vasteland in Middelburg te vestigen. Een gebouw op de hoek van de Sint-Jansstraat en de Lange Delft werd als verblijf aangewezen en de Gasthuiskerk, waar de Engelsen sinds 1589 al kerkten, werd definitief aan hen afgestaan. De overige, niet geringe privileges van de 'Court' (civiele rechtspraak over eigen onderdanen; vrijdom van accijns en een monopolie op de invoer van wollen goederen) lagen in het octrooi verankerd. Over de voordelen die de aanwezigheid van de Court Middelburg bracht bestaan weinig gegevens, laat staan harde cijfers. Het feit echter dat andere steden voortdurend probeerden de Court naar hun kant te trekken bewijst wel dat de Engelsen geld in het laatje brachten. De Engelsen kregen er trouwens geld voor terug in enkele jaren verdubbelde de uitvoer van laken. Toch heeft Middelburg de Court niet lang kunnen houden. Handelssteden als Delft, Amsterdam en Rotterdam deden steeds aantrekkelijker aanbiedingen. Pensionaris Johan Boreel reisde diverse malen naar Londen om het tij te keren en toen het eerste octrooi in 1613 af liep wist hij het nog met twee jaar te verlengen, maar daarna was het uit. De Merchant Adventurers wilden naar Holland en wachtten in Middelburg op de voordeligste aan bieding. Die kwam van Delft en op 14 april 1621 werd met deze stad het nieuwe contract afgesloten. Het Bestand was afgelopen, de oorlog werd hervat en Delft was veiliger dan Middelburg. Holland leek voor de laken handel een geschikter werkterrein en de 'ongesontheydt der lucht' schijnt ook een rol te hebben gespeeld. Het overvleugelen van Middelburg door Holland was begonnen.

AFBEELDING

Tochtportaal afkomstig uit het huis gelegen in de Sint Jansstraat, hoek Lange Delft te Middelburg, waar de Merchant Adventurers van 1598 tot 1621 gehuisvest waren. In 1940 is het portaal bij de luchtaanvallen op Middelburg verloren gegaan.

LITERATUUR

C. te Lintum, De Merchant Advenntrers 905). Unger, Middelburg, Archief Zeeuwsch Genootschap 1954. Kerling, Commercial relations of Holland and Zeeland with England (1954).