Loverendale-Ter Linde
| Loverendale-Ter Linde |
|---|
Biologisch-dynamisch landbouwbedrijf in Oostkapelle.
Geschiedenis van het bedrijf
Principe
Loverendale is een landbouwbedrijf, opgericht als NV in 1926, ten einde de ideeën van de antroposoof Rudolf Steiner toe te passen. De methode gaat uit van een nauwe samenhang tussen aarde en cosmos en daarbij wordt de instandhouding van de bodemvruchtbaarheid als de belangrijkste faktor voor de gezondheid van planten en dieren gezien. Er wordt gebruik gemaakt van natuurlijke meststoffen en kruidenpreparaten; er wordt niet gewerkt met chemisch-synthetische middelen.
Maria Tak van Poortvliet
Loverendale was oorspronkelijk een villa te Domburg bewoond door Maria Tak van Poortvliet en de schilderes Jacoba van Heemskerck. De eerste was eigenares van enkele boerderijen in Zeeland en Noord-Brabant. F.W. Zeijlmans van Emmichoven en Maria Tak van Poortvliet waren de initiatiefnemers om in Nederland de door Rudolf Steiner voorgestane biologisch-dynamische landbouwmethode toe te passen. Als eerste proefbedrijf werd in 1927 de Jacobahoeve (3ha) te Oostkapelle in gebruik genomen. Als directeur van Loverendale werd de Duitser Ehrenfried Pfeiffer aangetrokken.
Snelle uitbreiding
Tussen 1929 en 1931 volgde een snelle uitbreiding met het onder eigen beheer in gebruik nemen (de pachters vertrokken) van een tuinderij aan de Lepelstraat bij Ter Linde in Oostkapelle, de villa Loverendale te Domburg, met boomgaard en akkers (2,5 ha) en de gemengde bedrijven Ter Linde te Oostkapelle (42 ha) en Nieuwerkerk te Arnemuiden (74 ha), benevens de Pannehoeve in Dinteloord (Noord-Brabant, 53 ha). In 1931 werd 180,5 ha geëxploiteerd. Sinds dat jaar vond ook de verkoop van de producten mede plaats door verkooporganisaties in Den Haag, 't Gooi, Amsterdam en Londen. In 1932 kwam er nog 15 ha van 'Ter Mee' bij Ter Linde. Loverendale verwerkte haar producten zoveel mogelijk zelf, in overeenstemming met de gebruikte landbouwmethode. Men maakte zelfs yoghurt en macaroni en er werd begonnen met het zelf malen van tarwe en het bakken van brood en koekjes in een met hout gestookte oven. De producten werden nog steeds onder het gedeponeerde handelsmerk `Demeter' verkocht. De verliezen – het was crisistijd - waren echter zo hoog opgelopen dat in 1935 de hofsteden Nieuwerkerk en Jacobahoeve en de villa Loverendale moesten worden verkocht. Om de kosten te helpen dekken werden de nog aanwezige schilderijen in de villa van Jacoba van Heemskerck twee dagen per week tentoongesteld.
Nieuwe directeur: reorganisatie
Mevr. Tak van Poortvliet, die in 1930 naar Dornach, Zwitserland, vertrokken was, overleed in 1936 en laat de Cultuurmaatschappij al haar bezittingen na. Een nieuwe directeur, dr. Heinze, reorganiseerde met succes, onder andere door meer vlinderbloemigen te verbouwen en 3-jarige kunstweiden in de vruchtwisseling op te nemen. De tuinderij bloeide, proeftuin en laboratorium verkochten onder andere preparaten met steun van de inmiddels opgerichte `Nederlandse Vereniging tot Bevordering der Biologisch-Dynamische Landbouwmethode'. De contacten met de Zeeuwse bevolking verbeterden; onder directeur Pfeiffer was er een meer geïsoleerde opstelling.
Oorlog, inundatie en herverkaveling
Oorlog en inundatie van Walcheren verwoestten zeer veel en de herverkaveling vormde om. De vaart was er vooreerst uit. Men begon weer vanuit zijn principes met zo min mogelijk compromissen tot het ontwikkelen van de biologisch dynamische landbouw. Na 1965 kwamen er nieuwe ontwikkelingen ten gevolge van een veranderde mentaliteit, samenhangend met de eerste verschijnselen van een milieucrisis. De vraag ging domineren: hoe ga je met de natuur om? Het aantal consumentenkringen begonnen zich sterk uit te breiden, evenals de afzet via reformhuizen. In 1967 werden 260.000 volkorenbroden afgezet. Men verwerkte later ook eigen melk tot kwark en kaas. In 1974 kon nog 40 ha. grenzend aan Ter Linde bijgekocht worden.
In de rest van Nederland waren er tientallen produktie- en nevenbedrijven op biologisch-dynamische basis bijgekomen. In Zeeland omvatte de BV Loverendale' thans nog Ter Linde en Ter Mee te Oostkapelle en het bedrijf De Pannenhoeve in Dinteloord (Noord-Brabant). Daarnaast waren in Axel, Poortvliet, Goes en Ritthem bedrijfjes gesticht door particulieren.
Heilpedagogisch instituut
In de jaren 70 waren er intensieve contacten met een beginnende antroposofische groep in Middelburg. Met daadwerkelijke steun vanuit Loverendale werd de Vrije School in deze Zeeuwse hoofdstad opgericht. Met het heilpedagogisch instituut Het Zonnehuis in Zeist ontstond samenwerking als er voor enige gehandicapte jong-volwassenen vlak in de buurt woongelegenheid werd opgezet om ze mee te laten werken op het bedrijf, de bakkerij en de kaasmakerij. De melk van Ter Linde werd in de eigen kwark- en kaasmakerij verwerkt en dat bood een zinvolle levensinvulling aan de zorgbehoeftige medemensen.
Groei en bloei
In 1976 werd directeur Matthias Guépin opgevolgd door Dick Schäfer en zijn vrouw Bibi. De grootste financiële problemen waren overwonnen, mede dankzij de steeds goed draaiende bakkerij. Schäfer trok verschillende nieuwe medewerkers aan naarmate de ouderen met pensioen gingen. Gemotiveerde en kundige oud-leerlingen van de middelbare land- en tuinbouwschool Warmonderhof kwamen in dienst en kregen eigen verantwoordelijkheden. De sociale samenhang op het bedrijf groeide en dat kwam onder meer tot uitdrukking in het vieren van feesten en de opvoering van het Kerstspel. In latere jaren zou ook op andere BD-bedrijven in Nederland de gewoonte ontstaan om mee te leven met de seizoenen door het vieren van jaarfeesten. Vaak was dat ook verbonden met het maken en opgraven van preparaten.
Mede vanuit het inzicht dat ervaring vastgelegd moet worden gaf Dick Schäfer in 1986 een Loverendale-boekje uit met de zestigjarige geschiedenis van een pionier in de biologisch-dynamische landbouw. Hierin waren veel gegevens over bemesting, veebezetting, mineralenbalans en dergelijke verwerkt.
De Pannehoeve
De Pannenhoeve in Dinteloord was al jaren een zorgenkind. De bedrijfsleider Kooistra was in 1969 opgevolgd door zijn zoon, maar het bedrijf bleef nogal geïsoleerd werken en de inzet voor de biologisch-dynamische landbouw was onvoldoende. Wegens werk- en kostenbesparing werd het melkvee afgeschaft om plaats te maken voor mestvee. De financiële resultaten hiervan waren echter onbevredigend. Teruggaan naar melkvee ging niet meer vanwege het nieuwe melkquoteringssysteem. Ook was er in de loop der jaren op de zware grond een onkruidprobleem ontstaan.
Tenslotte werd de Pannehoeve verkocht en een beter bedrijf aangekocht, met meer toekomstmogelijkheden om hier jonge BD-ers een nieuwe start te geven. Dit werd het 140 ha bedrijf De Steenen Muur in Werkendam, met melkquotum. De eerste ontwikkeling als biologisch-dynamisch bedrijf leek veelbelovend.
Problemen
Om gezondheidsredenen legde Dick Schäfer in 1988 zijn functie van directeur neer. Er ontstonden conflicten op het sociale vlak over de samenwerking, zeggenschap en structuur van het gehele bedrijf. Het zoeken naar een nieuwe vorm van onderlinge verantwoordelijkheden en besluitvorming vroeg om een nieuwe aanpak, die helaas niet werd gevonden. Een probleem is ook de teruglopende broodverkoop doordat er meerdere biologisch-dynamische en biologische bakkerijen ontstonden, die dichter in de buurt van de consumenten lagen.
Er werd een nieuwe directeur benoemd, Hans Dubbelaar, terwijl Schäfer als adviseur in dienst bleef. De onduidelijkheid en onenigheid onder de medewerkers werd er echter niet minder om en de financiële situatie vroeg om ingrijpende maatregelen om de tegenvallende verkoop van bakkerijproducten te compenseren en de aangegane verplichtingen voor de koop van het nieuwe bedrijf te kunnen nakomen.
Bijna failliet
De nieuwe directeur, meer handelsman dan boer, zocht samen met de commissarissen naar nieuwe afzetmogelijkheden van de eigen verwerkte producten. Dit vroeg om flinke investeringen, maar door te grote voortvarendheid en onzorgvuldige boekhouding gingen overzicht en inzicht in de eigen financiën verloren. De BV Loverendale bleek in 1991 bijna failliet.
Nieuwe vorm
Het nieuwe bedrijf De Steenen Muur werd verkocht aan derden. De eigen landbouwgrond van Ter Linde werd verkocht aan het beleggingsfonds voor biologische landbouwgrond Biogrond en voortaan gepacht in erfpacht.
Zo werd uit deze drastische verandering een nieuwe samenwerkingsvorm voor het bedrijf Ter Linde CV geboren: enerzijds de inbreng van erf en gebouwen, die nog in bezit waren van Loverendale BV en anderzijds de maatschap van bedrijfsmedewerkers, die in onderling overleg het bedrijf voerden. Twaalf ha land was verkocht aan BD-fruitkweker Piet Korstanje, die zich met zijn bedrijf graag wilde associëren met een gemengd landbouwbedrijf. De Boomgaard Ter Linde was een apart bedrijf, dat nauwe contacten onderhield met de Boerderij Ter Linde.
De laatste bestaat thans uit 85 ha land, 60 melkkoeien, een kaasmakerij en een tuinderij met een systeem van groente-abonnementen en een nieuw gebouwde, grotere potstal.
Loverendale-merk
De naam Loverendale is als merk in gebruik voor verschillende producten uit de biologisch-dynamische landbouw en wordt in licentie gevoerd door verscheidene verwerkers. Het merk is eigendom van Loverendale BV met de doelstelling dat uit de binnenkomende licentiegelden BD-bedrijven kunnen worden gesteund bijvoorbeeld bij een aankoop of verbouwing.
Auteur
M.A. Geuze, 1981
W. van Gorsel, 2017
Bronnen
Sites
Aanvullende literatuur
H. Heinze, Loverendale 1926-1986 (Oostkapelle, 1986)
Loverendale, Loverendale, (Oostkapelle, 1980)
Demeter-Verkoopcentrale, Wat wil Loverendale? (Den Haag, 196X)