Kruiningen (crunighen, Cruninga, Cruyningen, Oude Cruninghe E.a.)/EvZ1982-1984

Kruiningen (crunighen, Cruninga, Cruyningen, Oude Cruninghe E.a.)

Tekst uit de Encyclopedie van Zeeland 1982-1984

Dorp in de nieuwe gemeente Reimerswaal en tevens bestuurscentrum daarvan; van 1-1-1970 een zelfstandige gemeente in Zuid-Beveland, waartoe behoorden: Hansweert, Oostdijk (ten dele), Vlakes 3394 inwoners (1980). Het is een landbouwdorp met een rijke geschiedenis. Het dorp heeft zwaar geleden van de stormramp in 1953, maar ook in vroeger jaren is het dikwijls overstroomd geweest. Na de ramp in 1953 is er een nieuwe veerhaven gekomen; daar is in de zomer van 1968 de eerste dubbeldeksveerboot van de provincie ingelegd op de zeer drukke vaart naar Perkpolder. Een brug-tunnel verbinding met Zeeuws-Vlaanderen zal in de toekomst de veerboot gaan vervangen.

Wapen: Kruiningen voert het wapen van het oude geslacht van die naam, dat reeds op het zegel van Wouter van Kruiningen uit 1269 voorkomt. Dit geslacht werd beschouwd als een zijtak van het beroemde Vlaamse geslacht Berthout, dat drie rode palen op een gouden veldvoerde. Het wapen werd op 31 juli 1817 voor de gemeente bevestigd.

Vlag: De vlag, geheel identiek aan het wapen, werd op 2 augustus 1954 ingesteld.

Varia: Kermis op de eerste woensdag na 24 juni tot en met de daaropvolgende zaterdag. Weekmarkt op woensdagvoormiddag.

Monumenten: De kerk is na een brand in de tweede helft van de 15e eeuw, waarbij de 14e-eeuwse toren behouden bleef, in Brabantse gotiek herbouwd; hierbij kwam de as van de kerk in noord-zuid richting te staan. De kerk bevat de gebeeldhouwde zwartgranieten graftombe van Arnoud van Cruningen ( 1561). In Kruiningen stond het kasteel van de heren van Kruiningen en nabij het dorp het huis Voorhout. Er zijn twee korenmolens: 'de Oude Molen' uit 1801 is een achtkantige bovenkruier en grondzeiler, gerestaureerd in 1964/'65; `de Hoed' is een open houten Vlaamse standerdmolen, in 1858 vanuit Gent naar hier overgebracht (het oudste onderdeel dateert blijkens een aangebracht jaartal uit 1633). Den Inkel is een natuurreservaat en recreatiegebied van 23 ha onder toezicht van het Staatsbosbeheer; het is een weel dat na het dijkherstel in 1953 overbleef en thans een sieraad is van het landschap.

Geschiedenis: Reeds in de 12e eeuw moet de parochie hebben bestaan. De kerk die gewijd was aan Johannes de Doper had vicarieën ter ere van St.-Antonius en de H. Geest. Ze is de moederkerk geweest van die van Nieuwlande (nieuw Kruiningen) en van de in Onze Vrouwenpolder vóór 1395 gestichte kerk van Nieuwkapelle, alsook van de kerk van Krabbendijke. In 1233 was de kerk van Kruiningen geïncorporeerd bij het kapittel van Oudmunster te Utrecht. De ambachtsheren hadden echter hun stem in het patronaatsrecht. Behalve dat er een kapel was op het slot van de zeer machtige heren van Kruiningen stond er in deze parochie ook een te Hansweert. Na de Reformatie is het restant van Nieuwkapelle bijgevoegd en in 1656 ook het herdijkte deel van Tolsemle.

Henricus Brandt werd in 1578 de eerste predikant in Kruiningen. Vanaf 1836 is er een Afgescheiden Gemeente geweest, die in 1869 Christelijk Gereformeerde Kerk werd en in 1892 Gereformeerde Kerk. Een Gereformeerde Gemeente kwam hier in 1943. De Volle Evangelie Gemeente houdt hier samenkomsten sinds 1954. Verder is er het zg. Kerkje van Lookerse.

AUTEUR

S.J.M. Hulsbergen

LITERATUUR

C. Dekker, Zuid-Beveland. Grijpjok, Register op de parochieën Kok, Zeeuwse patrocinia. Juten, Kruiningen. De Nooyer, De Hinkelinge. J.W. te Water, Kort verhaal. De Wilde, 'Hof te Voorhout'. Lepoeter, Hoe D. P. Dominicus burgemeester werd.

AFBEELDING

Overzichtskaart gemeente Kruiningen. In de nacht van 14 op 15 januari 1808 brak de dijk te Kruiningen door. In het voorjaar van 1808 is het gat gedicht (zie Kruiningenpolder. p. 212). De in 1953 in gebruik genomen veerhaven te Kruiningen van de veerdienst Kruiningen-Perkpolder (foto 1981).