Heraldiek Van Overheden

Heraldiek Van Overheden

Tekst uit de Encyclopedie van Zeeland 1982-1984

De publiekrechtelijke lichamen in Zeeland zijn heraldisch rijk bedeeld. De meeste steden, dorpen, heerlijkheden en sommige waterschappen, polders en adellijke huizen of ridderhofsteden hadden reeds in de 18e eeuw of eerder een wapen. Bij de steden is de ontwikkeling der wapens tot diep in de middeleeuwen goed na te gaan aan de hand van zegels. Deze zijn gepubliceerd in het Corpus sigillorum (tot 1300), bij Van den Bergh en bij Ghellinck (m.b.t. Zeeuws-Vlaanderen). Wat het platteland betreft zal men in het algemeen de ontwikkeling zo moeten zien: de plaats met de naam is het oudst; vervolgens vestigt zich daar een geslacht of er komt een reeds gevestigd geslacht tot aanzien. Dit geslacht gaat de naam van de plaats voeren en het reeds gevoerde of aangenomen familiewapen blijft na het uitsterven of het vertrek van de familie verbonden met de plaats. Een aantal van deze wapens komt als familieof als persoonlijk wapen reeds vóór 1300 voor (Corpus s.n.).

Na die tijd zijn de wapenboeken van Gelre en Kuinre belangrijke bronnen, waar de wapens (in tegenstelling tot de zegels) in kleuren voorkomen. Ook Van Grijpskerke vermeldt op dit punt tal van interessante bijzonderheden, die door Te Water zijn overgenomen. Chronologisch volgt hierna als bron voor Schouwen de kaart van 1540 op het stadhuis te Zierikzee, waarvan een kopie op het Algemeen Rijksarchief te ’s-Gravenhage hangt; hier is reeds sprake van echte dorpswapens. Smallegange is de eerste die een compleet overzicht van Zeeland, met uitzondering van Zeeuws-Vlaanderen, geeft. De indeling van de wapenkaart is op het eerste gezicht no galsysteemloos, maar dat valt bij nader inzien wel mee. Bij de landen en heerlijkheden Bewesterschelde zijn eerst drie en een halve rij gewijd aan Walcheren en de rest van de pagina met de onderste rij van de landen en heerlijkheden Beoosterschelde aan Zuid-Beveland; Noord-Beveland staat verspreid, maar het meest onderaan. Bij de landen en heerlijkheden Beoosterschelde komen eerst drie en een halve rij Schouwen, twee halve rijen Duiveland en de rest is Tholen, met uitzondering van de op een na onderste rij, die op Goeree-Overflakkee betrekking heeft. In 1543 bepaalde keizer Karel V, dat alle

plaatselijke schepenbanken een eigen zegel moesten hebben. Het valt echter niet meer na te gaan in hoeverre toen nieuwe zegel stempels vervaardigd zijn. De ten plattelande gebruikte zegels dateren meestal uit de 17e of 18e eeuw. De beschrijving ervan vindt men vrij volledig bij Van den Bergh. Op grond van het Soevereine besluit van 20 februari 1816, nr. 69, werden de meeste gemeentewapens bij besluit van de Hoge Raad van Adel van 31 juli 1817 bevestigd; de daartoe voorgedragen heerlijkheidswapens bij besluit van de Hoge Raad van Adel van 10 november 1819.

Nieuwe wapens zijn in het algemeen bij Koninklijk Besluit verleend. Na de gemeentelijke herindeling van Zeeland in de jaren '60 en '70 van deze eeuw is aan alle nieuwgevormde gemeenten een nieuw wapen verleend. Indien bij de verzoeken tot bevestiging van het wapen geen melding gemaakt werd van kleuren (vaak werd alleen een zegelafdruk toegezonden) werden deze wapens bevestigd in 's Konings kleuren: goud op azuur (blauw). Soms is later, nadat de oorspronkelijke kleuren weer terug gevonden waren, het wapen dan opnieuw bevestigd met de 'goede' kleuren. Van der Aa, Aardrijkskundig Woordenboek, nog steeds een belangrijke bron voor de lokale geschiedenis, geeft in het algemeen niet de wapens zoals zij in 1817 en 1819 bevestigd zijn, maar zoals zij bij Smallegange voorkomen.

AUTEUR

O. Schutte

LITERATUUR

Corpus sigillorum. Van Grijpskerke, 't Graafschap van Zeeland. W. te Water. Hoog adelijk Zeeland. L.P.C. van den Bergh, Gemeentezegels. Vicomte de Ghellinck Vaernewijck, Sceaux. Smallegange, Cronyk. Van der Aa, Aardrijkskundig woordenboek. Ablaing van Giessenburg, Gemeentewapens. Van der Muelen, Wapens van Gemeenten. Van der Laars, Nederlandsche Heraldiek. Nederlandsche Wapens. Druif, Nederlandse gemeentewapens. Sierksma, De gemeentewapens.