Ere- En Beloningspenningen

Ere- En Beloningspenningen

Tekst uit de Encyclopedie van Zeeland 1982-1984

Wat deze, nauw aan gedenkpenningen verwante penningen betreft, is die van het Natuurkundig Gezelschap te Middelburg, uitgereikt aan Leendert Bomme in 1781, naar ontwerp van J.W. Gericke, één van de belangrijkste. De grote zilveren penning (0 8 cm) is uniek, d.w.z. er bestaat slechts één exemplaar van. (Afb.nr.29, J. de Bree, Zeeuws zilver). Natuurlijk verdient de prijspenning van het Zeeuws Genootschap der Wetenschappen hier vermelding. Er bestonden exemplaren van in goud, zilver en tin. Het ontwerp was van de graveur Cornelis Ploos van Amstel en de penning werd gesneden door de stempelsnijder B.C. van Calker. Op de voorzijde de 7 vrije kunsten op een rots in de zee, met omschrift de spreuk van het genootschap: 'Non sordent in undis' (zij -de vrije kunsten- worden niet gering geacht in het water Zeeland). Op de keerzijde de wijsheid (Minerva) met een krans in de rechterhand en op de achtergrond de stad Vlissingen (waar het genootschap in 1769 werd opgericht) vanuit zee gezien. Op een smalle band de namen van de ontwerper en de stempelsnijder, waaronder een ruimte voor het invullen van de naam van de winnaar. De eerste gouden penning werd uitgereikt in 1770 aan D. van Cruysselberge, rector der Latijnse school te Vlissingen. Later onderging deze penning een drastische wijziging. Toen in 1874 een gouden prijspenning werd uitgereikt aan mr. M.F. Lantsheer, toonde de keerzijde een lauwerkrans met omschrift `Calcar honos' (de eer is een prikkel) en in het midden een ruimte om de naam van de begunstigde te graveren; onderaan staat de naam van de medailleur B.C. van Calker. Veel beloningspenningen werden uitgegeven t.b.v. leerlingen van stadstekenacademies te Middelburg, Goes en Zierikzee. In 1819 werd een zilveren penning waarop de Koorkerk te Middelburg staat gegraveerd, uitgereikt aan H. Munters, omdat deze een door blikseminslag ontstane brand in het dak van de kerk eigenhandig wist te blussen. In 1820 werd nogmaals aan Munters een penning uitgereikt, ditmaal namens de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, met randschrift: 'Voor edelmoedige daden'. Ook voor prestaties op medisch gebied werden beloningspenningen uitgereikt, o.m. aan dr. A.A. Fokker te Middelburg, wegens 'goede zorg en hulp' bij het heersen van de cholera asiatica in 1866. Deze onderscheiding werd hem verleend namens Koning Willem III. Het ontwerp was van J. Elion. In 1900 werd met een bronzen penning, ontworpen door L. Junger, het 25-jarig jubileum herdacht van jhr. Victor de Stuers als referendaris van Kunsten en Wetenschappen. Deze droeg o.m. zorg voor het behoud van de Schotse Huizen te Veere. Zeker moet hier genoemd worden de plaquette ter ere van Marie de Man. De plaquette die haar profielportret weergeeft, werd uitgegeven in 1905, in zilver en brons. In de cat. 1907 beschrijft zij deze als: `M.G.A. de Man 25 jaar numismate'. Het ontwerp was van Corn.L.J. Begeer. Een Zeeuw die werkend buiten Zeeland bekend werd, was de dichter P.C. Boutens. De Vereeniging voor Penningkunst gaf in 1943 aan de beeldhouwster C. Franzen-Heslenfeld opdracht een penning ter ere van hem te ontwerpen. Aan de vz het portret van de dichter met als omschrift zijn naam en geboorteen sterfdata, aan de kz

een versregel uit een van zijn gedichten. Onthullingen van standbeelden, jubilea, watersnoden en koninklijke bezoeken gaven aanleiding tot het maken van penningen en plaquettes. Eén hiervan was de bijzonder mooie penning met profielportret van Koningin Wilhelmina op 14-jarige leeftijd, ontworpen door drie kunstenaars; de vz door Bart van Hove en J.P. Menger en de kz door W. Schrammer. Op de kz een compartiment, waarin gegraveerd: Vlissingen 23 augustus 1894 (de datum van het koninklijk bezoek). Een echt Zeeuwse prijspenning is die van de commissaris der koningin uitgegeven in zilver en brons door de fa. G.J. Begeer. Deze wordt geschonken ter gelegenheid van tentoonstellingen, wedstrijden e.d. Verschillende Zeeuwse steden en dorpen reiken een erepenning uit aan hen die zich voor de gemeente verdienstelijk hebben gemaakt, o.m. Goes, Hulst, Middelburg, Sas van Gent en Zierikzee. De draagpenning behorende bij de Zeeuwse prijs, ontworpen door Dirk van Gelder, heeft een zijden draaglint in de kleuren rood, geel, wit en blauw. Deze wordt uitgereikt aan hen die in hun soort unieke of qualitatief op hoog peil staande prestaties in het belang van de Zeeuwse cultuur geleverd hebben. Natuurlijk werden hier veel penningen uitgegeven voor verschillende takken van de agrarische sector. Hieronder kan als curiosum gelden de verzameling die heeft toebehoord aan A. Blaas Ezn., bloemist te Middelburg. De meeste van zijn penningen werden uitgereikt door de 'Vereniging tot bevordering van den tuinbouw in de provincie Zeeland', in goud, zilver of brons. Voor deze collectie liet de eigenaar een ijzeren boompje maken met haakjes aan de takken, waaraan hij de (geperforeerde!) penningen ophing. Ook zijn er prijspenningen voor het keuren van vee en paarden. De breedgebouwde Zeeuwse trekpaarden dragen bij keuringen een leren band om de hals, waaraan de hun toegekende medailles hangen. Een voorbeeld hiervan is te zien in het Landbouwmuseum te Dreischor. Daar hangen aan een brede leren band o.m. prijspenningen van de Bond van paardenfokkers op Schouwen en Duiveland, in zilver, gedateerd 1939 en van de vereniging 'Het Nederlandse Trekpaard', afd. Zeeland, in geel koper, gedateerd 1946, met vermelding van het bekroonde paard: Bea van Buitenzorg. Deze medailles zijn alle voorzien van oog en ring, zodat ze ongeschonden aan de 'halsbanden' kunnen worden bevestigd. Bij de zeer vele sportpenningen (medailles) die in Nederland voorkomen, kunnen als specifiek Zeeuws worden genoemd die van het Krulboltournooi van de V. V. V. te Oostburg. Van deze medailles bestaan exemplaren in brons en zilver met oog en ring (0 4 cm), op de vz een eenhoorn met omschrift `V.V.V. Oostburg' en een gladde kz, terwijl op een kleiner exemplaar, eveneens met oog en ring (0 3 cm), een speler in actie staat afgebeeld, met omschrift `Krulboltournooi Oostburg V. V. V.'; de kz is glad.

AUTEUR

A.A. van der Poel

LITERATUUR

Aalbregtse, KrulboLspel in Zeeuws-Vlaanderen, 7 e.v. J. de Bree, Zeeuws zilver, 116; afb. 29. M.G.A. de Man, Munten penningenkabinet Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen.

AFBEELDING

Erepenning Leendert Bomme, hem geschonken door het Natuurkundig Gezelschap te Middelburg op 8-1-1781. Erepenning van het Zeeuwsch Genootschap met de zeven vrije kunsten (vz). Erepenning met de zeeen vrije kunsten, 1769 (kz).