Emelisse (emoliste, Emelnes)

Emelisse (emoliste, Emelnes)

Verdronken dorp en parochie beoosten Wijtvliet op Noord-Beveland, in de huidige Oud-Noord-Bevelandpolder (1598). Als parochie wordt Emelisse het eerst vermeld in 1216. Tot 1310 bezat het kapittel van St.-Pieter te Utrecht hier het patronaatsrecht. In dat jaar ging het over aan de graaf. De tienden echter bleven in handen van het kapittel. De kerk van Emelisse had twee pastoorsplaatsen en later zelfs vier. Binnen deze parochie stond te Noorddijk het nonnenklooster van de cisterciënzers, Onze Lieve Vrouwekamer, dat was gewijd aan de H. Maagd en St.-Bernardus. Rond 1300 is het verplaatst naar Waterlooswerve onder Aagtekerke. In 1261 en 1282 schonk het kapittel van St.-Pieter de tienden van Kampen en Cats aan dit klooster. Emelisse heeft ook een gasthuis gehad met een kapel die aan de H. Maagd was gewijd. De deken en het kapittel van St.-Pieter schonken in 1230 aan dit gasthuis een deel van de tienden van Emelisse. Het moet gesticht zijn door voorouders van graaf Willem V, die het gasthuis in 1355 in bescherming nam. In 1530-1532 is deze parochie verdwenen.

Wapen

Dit komt voor op de wapenkaart van Smallegange (1696).

Archeologie

Emelisse kwam in 1938 archeologisch in het nieuws. Na de verdwijning in 1530/32 en de herdijking herinnerde de naam Emelisse-weie aan dit verdronken dorp. De ‘weie’ werd in 1938 in het kader van de werkverschaffing geëgaliseerd. De werkzaamheden brachten onder meer vier bakstenen sarcofagen met skeletresten aan het licht. Eén van de sarcofagen was 2,70 meter lang. Het lijk was er waarschijnlijk bekist in gedeponeerd; op de vloer werden stukjes halfvergaan hout, ijzeren spijkers, scharnierfragmenten en schilfers lei aangetroffen. Nadien klaagde de Kortgeense arts Gelderman: ‘Het slotbedrijf is, dat de moppen, die de laatste dagen in groot aantal te voorschijn zijn gekomen, bij vrachtauto’s vol verkocht worden aan liefhebbers van stapelmuurtjes.’ De Katse amateur-archeoloog P.C. Zuijdweg (1909-1979) verzamelde nadien nog veel vondsten van het terrein. Andere amateur-archeologen hebben nadien ter plaatse ook enkele vondsten uit de vroege middeleeuwen (vóór het jaar 1000) gedaan.

AUTEUR

S.J.M. Hulsbergen, J.A. Trimpe Burger; herz. Jan J.B. Kuipers (2014)

LITERATUUR

M.P. de Bruin en H.M. Wilderom, Tussen afsluitdammen en deltadijken, 4 dln. (Vlissingen, 1961-1973) 118.

-M. Van Empel en H. Pieters, Zeeland door de eeuwen heen 2 dln. (Middelburg, 1935-1959).

-P.M. Grijpink, Register op de parochiën, altaren, vicarieën en de bedienaars zooals die voorkomen in de middeleeuwsche rekeningen van den officiaal des aartsdiakens van den Utrechtschen Dom (Amsterdam, 1914).

-'Jaarverslag 1937/1938' in: Archief van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen (1938), VI-IX.

-Jan J.B. Kuipers (eindred.), Sluimerend in slik. Verdronken dorpen en verdronken land in zuidwest Nederland (Middelburg/Vlissingen, 2004) 48-49 nr. 27.

-Jan J.B. Kuipers, ‘Piet Zuijdweg, de man die alles zocht’, in: Westerheem 55/5 (2006) 238-245 (themanr ‘50 jaar AWN-afdeling Zeeland’).

-S. Muller Hz., De kerkelijke indeeling omstreeks 1550, tevens kloosterkaart. 3 dln. ('s-Gravenhage, 1921-1923).

-R.R. Post, Kerkelijke verhoudingen in de Nederlanden voor de reformatie van ca. 1500 tot ca. 1580 (Amsterdam: s.a.).

AFBEELDING

Ontgraving van een sarcofaag op de Emelisse-weië (1938).

Tekst uit de Encyclopedie van Zeeland 1982-1984

Verdronken dorp en parochie beoosten Wijtvliet op Noord-Beveland. Als parochie wordt Emelisse het eerst vermeld in 1216. Tot 1310 bezat het kapittel van St.-Pieter te Utrecht hier het patronaatsrecht. In dat jaar ging het over aan de graaf. De tienden echter bleven in handen van het kapittel. De kerk van Emelisse had twee pastoorsplaatsen en later zelfs vier. Binnen deze parochie stond te Noorddijk het nonnenklooster van de cisterciënzers, Onze Lieve Vrouwekamer, dat was gewijd aan de H. Maagd en St.-Bernardus. Rond 1300 is het verplaatst naar Waterlooswerve onder Aagtekerke. In 1261 en 1282 schonk het kapittel van St.-Pieter de tienden van Kampen en Cats aan dit klooster. Emelisse heeft ook een gasthuis gehad met een kapel die aan de H. Maagd was gewijd. De deken en het kapittel van St.-Pieter schonken in 1230 aan dit gasthuis een deel van de tienden van Emelisse. Het moet gesticht zijn door voorouders van graaf Willem V, die het gasthuis in 1355 in bescherming nam. In 1530-1532 is deze parochie verdwenen.

Wapen: Dit komt voor op de wapenkaart van Smallegange (1696).

In 1938 zijn bij egalisatiewerkzaamheden in de `Emelisse-weiè' (gelegen tussen Colijnsplaat, Kats en Kortgene) overblijfselen van het dorp te voorschijn gekomen. Men vond er o.a. een viertal bakstenen sarcofagen. In de vorige eeuw stuitte men in de bodem van een sloot op de keiweg die van Emelisse naar Kortgene liep. Zie ook Oud Noord-Bevelandpolder.