Baarland (baerland, West-baarland)/EvZ1982-1984

Tekst uit de Encyclopedie van Zeeland 1982-1984

Dorp binnen de gemeente Borsele (Zuid-Beveland), vóór de gemeentelijke herindeling op 1 januari 1970 een zelfstandige gemeente, 530 inw. (1980); agrarische bevolking. Baarland bezat tot 1953 bij het gehucht Bakendorp een haventje voor het vervoer van landbouwproducten; tot in de 19e eeuw was hier een overzetveer naar Zeeuws-Vlaanderen.

Wapen: Het sprekende wapen (baar beer) komt al voor op de wapenkaart in Smalleganges Nieuwe Cronyk van Zeeland (1696). Het werd in 1817 voor de gemeente bevestigd en bij Kon. Besluit van 17 april 1950, zoals de meeste gemeentewapens gedekt met een kroon.

Vlag: De vlag van Baarland heeft twee evenlange banen van zwart en geel, met het wapenschild in de zwarte baan. Deze vlag is op 29 juni 1954 door de gemeente vastgesteld.

Monumenten: De kern van het dorp met zijn brede rechthoekige markt met kerk, vate en twee rijen woningen ligt door zijn waterpachtige bouw hoger dan de omgeving. De kerk is een 14e/15e-eeuwse drieschepige hallenkerk waarvan de zijschepen nu zijn verdwenen. De toren hoort tot het oudste type Zeeuwse kerktorens bouwkunst). Het belangrijke orgel uit 1786 is gebouwd door J.J. Moreau. In de kerk is voorts aanwezig een grafzerk van Willem Janszoon, landmeter, 1558, waarop zijn beeltenis met meetlat in de rechterhand, geflankeerd door piketpaaltjes. Ten westen van het dorp liggen de gerestaureerde fundamenten van het voormalige kasteel De Hellenburg. Van het slot van de Heren van Baarland, in 1840 gesloopt, bestaan alleen nog de omgrachting en het koetshuis; nabij het slot lag blijkens een afbeelding in de Cronyk van Smallegange een vluchtberg werf).

Geschiedenis: In 1014 werden Baarland, Borssele en Oudelande door de vorming van de Zwake gescheiden van Zuid-Beveland. Vanouds vormde Baarland met de dorpen Bakendorp en Oudelande de heerlijkheid Baarland. De Heren van Baarland namen onder de Zeeuwse adel een belangrijke positie in. De oudste charters en oorkonden kan Baarland zijn door jonker Jacob van Baarland (1682 gestorven te Antwerpen) meegenomen naar de Zuidelijke Nederlanden en daar waarschijnlijk verloren gegaan. Ten westen van het dorp lag het kasteel `De Hellenburg', dat reeds in 1312 bestond en behoorde aan de Heren van Renesse. In de 17e eeuw was hiervan niet meer dan een ruïne over. In 1958 zijn tijdens ruilverkavellingswerkzaamheden de funderingen van het kasteel opgegraven en oudheidkundig onderzocht. Zij zijn thans zo goed mogelijk gerestaureerd; het object staat op de lijst van wettelijk beschermde monumenten. Het beheer is in handen van de Stichting tot Instandhouding van Objecten van CultureleWaarde in de provincie Zeeland.

Een bekend wapenfeit uit de geschiedenis van Baarland is de slag bij Baarland op 27oktober 1293, waarin graaf Floris V van Holland de Vlamingen terugsloeg. In oktober 1944 vond te Baarland na voorafgaand bombardement an Ellewoutsdijk en Hoedekenskerke, een landing van de geallieerde troepen plaats, waarna de Duitsers nagenoeg zonder tegenstand te bieden Zuid-Beveland ontruimden. Bij de ramp van 1953 kwam het dorp onder water te staan. De kerk van Baarland, waar twee pastoorsplaatsen waren, was gewijd aan St. Maarten. Ze was een dochter van die van Vinninge en waarschijnlijk gesticht in de 13e eeuw. Ze was de moederkerk van die van Bakendorp en waarschijnlijk ook van die van Oudelande. Baarland beschouwde zich als de hoofdplaats van West-Baarland en nam tegenover de andere parochies (waaronder Stuivezand) een heersende positie in, stellig onder invloed van de hoge adel die er woonde. Men had te Baarland een schutterij, een broederschap van St.-Joris en een gilde van St.-Eloy. De St. Michielsabdij te Antwerpen had te Baarland bezittingen. Volgens Reygersberg brandde de kerk van Baarland kort na de St.-Jansmis in 1533 door blikseminslag af.

De reformatie heeft te Baarland veel tegenstand ondervonden van de Heren van Baarland die hun vroegere kerk trouw bleven. Na de reformatie werd Bakendorp bij Baarland gevoegd. De classis van Zuid-Beveland zag het belang van Baarland in en reeds in 1578 werd hier een bekwaam predikant geplaatst, Arnold Wiels, aan wie lastige classicale zaken werden opgedragen en die in 1581 gekozen werd als lid van de provinciale synode. Vanaf 1836 is er in Baarland een Chr.Afgescheiden gemeente, die in 1869 Chr.Geref.Kerk werd en in 1892 Geref.Kerk.

AUTEUR

J.A. Trimpe Burger, Hulsbergen

LITERATUUR

Abelmann, Hellenburg. Chavannes-Mazel, Zeeuwse kerken. C. Dekker, Zuid-Beveland. Grijpink, Register op de parochieen. H. Jan se, Kerken en torens. J.H. Kluiver, Historische orgels 1972/3, 76-79. S.Fz. Muller, De indeeling van het bisdom. Renaud, Hellenburg. Van Swigchem, Planologie en monumentenzorg, 209-219. Zie verder bibliografie, topografische ingang.

AFBEELDINGEN

Baarland, dorpsplein met `De Vaete', 1935. Plattegrond gemeente Baarland