Johannes en Lodewijck Grouwels

Grouwels, Johannes En Lodewijck

(circa 1579 ‒ 1600) Klavecimbelbouwers in Middelburg.

Grouwels is de familienaam van twee klavecimbelbouwers, Johannes en Lodewijk, die vanaf het einde van de zestiende eeuw gedurende enige tijd in Middelburg hebben gewoond. Beiden kwamen uit Antwerpen alwaar zij leerden om deze instrumenten te vervaardigen volgens de daar gebruikelijke leer van het klavecimbelambacht. Deze klavecimbelbouwers worden nog genoemd onder verschillende namen: de Latijnse namen Iohannes en Luduvicus Grouvelus, en de verkeerd gespelde naam Grauwels. Johannes wordt ook wel Hans en Jean genoemd en Lodewijck Lodewijk.

Johannes Grouwels kwam uit Antwerpen en was daar sinds 1579 ingeschreven bij het Sint Lucas Gilde als klavecimbelbouwer. Nergens wordt echter vermeld dat Lodewijck een beroep uitoefende in Antwerpen. Het is aannemelijk dat Lodewijck jonger was dan Johannes, mogelijk zijn zoon, en van hem het ambacht leerde. Er is echter geen rechtstreeks bewijs bewaard gebleven voor een verwantenschap tussen Johannes en Lodewijck Grouwels.

Toen Antwerpen na de val in 1585 onder het rooms-katholieke Spaanse gezag kwam, kregen de protestanten tien dagen de tijd om de stad te verlaten als zij dat wensten. Dit leidde tot een omvangrijke uittocht naar het noorden waar Johannes en Lodewijck blijkbaar aan hebben deelgenomen. Zodoende kwamen zij in Middelburg waar zij bleven wonen en hun ambt voortzetten.

De lijst met stadsrekeningen van Middelburg vermeldt dat Johannes Grouwels uit Antwerpen poorter was geworden in 1593. Dit betekende dat hij aan het stadsbestuur een bepaalde som geld had betaald om de rechten van het burgerschap te verwerven. Bovendien maakt dezelfde lijst een vermelding van Lodewijck Grouwels die een huis had aangekocht.

Het klavecimbel is een toetsinstrument waarvan de snaren geplukt worden door een plectrum dat aan de toets is gekoppeld. De gebroeders Grouwels bouwden zogeheten virginalen. Deze hebben een rechthoekige klankkast waarin de snaren haaks op de toetsen zijn gespannen. De klavecimbelbouw werd in hoge mate beïnvloed door de familie Ruckers die klavecimbels bouwden in Mechelen, Brussel en Antwerpen. Deze klavecimbels worden Vlaamse virginalen genoemd, hoewel geen van de voorgenoemde steden destijds deel uitmaakten van Vlaanderen.

In 1579 was Johannes meester aan het Sint Lukas Gilde in Antwerpen en daar bouwde hij het enige virginaal dat van hem behouden is gebleven. Het wordt bewaard in het Musée des Intruments de Musique (Muziekinstrumentenmuseum) in Brussel. Het instrument is ongedateerd en heeft een bereik van drie octaven en een sext. Het klavier is in het midden van het langwerpige instrument geplaatst.

Ook van Lodewijck is een instrument bewaard gebleven. Dit maakt deel uit van de verzameling van het Metropolitan Museum of Art in New York. Het is een spinet, wat inhoudt dat het klavier zich aan de linkerzijde van het instrument bevindt. De snaren worden tijdens het spelen dicht bij hun aanhechtingspunt met het klankbord aangetokkeld. De klep van het instrument is beschilderd met een voorstelling van edellieden die rond een stad wandelen en de binnenkant van het instrument is versierd met opgeschilderde bloemen.

Aangezien het klavier zich aan de linkerkant bevindt, is er ruimte over aan de rechterkant van het instrument. Hier heeft Lodewijck een uitsparing gemaakt waarin een tweede, zeer klein, virginaal opgeborgen kon worden dat het octaafvirginaal wordt genoemd. Het heet zo omdat het één octaaf hoger is gestemd. De achttiende-eeuwse jurist en schrijver Joost Verschuere Reynvaan beschrijft het ontwerp van dit buitengewone virginaal in zijn Muzykaal Kunst-woordenboek en noemt het Moeder met Kind. Reynvaan is mogelijk de eerste die deze later in zwang geraakte aanduiding gebruikt. Het octaafvirginaal kon er in zijn geheel uitgehaald worden en vervolgens op het moederinstrument gezet worden boven het hoofdklavier, om zo een dubbel virginaal te vormen.

Tijdens opknapwerkzaamheden is zelfs onthuld dat de toetsen van het hoofdklavier verbonden konden worden met die van het octaafvirginaal dat voor deze verbinding een opening had in de bodem van de omkasting. Helaas is het originele octaafvirginaal van Lodewijck verloren gegaan. Ter vervanging heeft Arnold Dolmetsch tegen het einde van de negentiende eeuw het huidige gemaakt.

Behalve de beschilderingen is een Latijnse spreuk ingeschreven: lvdovicvs grovvelvs me fecit 1600, “Lodewijck heeft mij gemaakt in 1600.” Een zinspreuk is op de klep van het moederinstrument geschreven: sciencia non habet inimicvm nisi ignorantem, “Kennis heeft geen vijand behalve de onwetende.” De klep van het kleine instrument draagt het gezegde ars vsv ivvanda, “Door oefening moet kunst geholpen worden.” Dergelijke zinspreuken worden ook gevonden in andere klavecimbels uit de zogenaamde Vlaamse traditie, zoals die van Andreas Ruckers.

AUTEUR:

Jules Kuiper, 2012

BRONNEN

-Curtis, Alan. "Dutch Harpsichord Makers", in: Tijdschrift van de Vereniging voor Nederlandse Muziekgeschiedenis 19/nr. 1/2 (1960-1961) 44-66.

-Hubbard, Frank. Three Centuries of Harpsichord Making. (Harvard UP: Cambridge MA, 1967).

-Kesteloo, H. M. Stadsrekeningen van Middelburg (Domburg, 1894).

-Pollens, Steward. Flemish Harpsichords and Virginals in the Metropolitan Museum of Art: An Analysis of Early Alterations and Restorations.

-Russell, Raymond. The Harpsichord and Clavichord: An Introductory Story. 2nd ed. (London: Faber and Faber, 1973).

-Verschuere Reynvaan, Joost. Muzykaal Kunst-woordenboek. (Amsterdam: Wouter Brave, 1795).

VERDER LEZEN

-Bennight, Bradley J. The Keyboard Music of Peter Philips. (University of North Texas, 2010). Doctorial Dissertation.

-Koster, John. "The Mother and Child Virginal and its Place in the Keyboard Instrument Culture of the Sixteenth and Seventeenth Centuries", in: Colloquium: Ruckers klavicimbels en copieën: universele instrumenten voor de interpretatie van de muziek uit Rubens tijd. (Antwerpen: J. Lambrechts-Douillez ed, 1977) 85.

TREFWOORDEN

Grouwels; Johannes Grouwels; Lodewijck Grouwels; poorter; Ruckers; virginaal; klavecimbel; virginaal; spinet; Moeder met Kind; Dolmetsch; 1600; Antwerpen; Middelburg; Metropolitan Museum of Art; Musée des instruments de musique;