Hanze

Hanze

Tekst uit de Encyclopedie van Zeeland 1982-1984

Middeleeuwse benaming voor een verbond van steden met gemeenschappelijke handelsbelangen. Deze belangen trachtte men door gezamenlijk optreden te bevorderen. Een Hanze deed dus in het groot wat een gilde binnen de stadsgrenzen probeerde te bereiken. Aanvankelijk sloot men zich aaneen om de handelsroutes te beveiligen door het formeren van goederen karavanen en het laten konvooieren van handelsvloten, maar al spoedig ontdekte men dat er met diesamenwerking ook andere voordelen te behalen waren: speciale privileges als vrijdom van tolgelden of matiging van belastingen, maar ook verblijfsvergunningen, stapelrechten, pakhuizen, kantoorruimten enz. Aangezien deze voorrechten meestal op basis van wederkerigheid werden verleend, moesten de stedelijke overheden bij het spel worden betrokken en zo kreeg de magistratuur geleidelijk aan invloed op de organisatie en nam tenslotte de leiding grotendeels in handen. In dat opzicht verschilt de Hanze dus van een organisatie als de Merchant Adventurers, die altijd uit vrije kooplieden heeft bestaan. Om te kunnen functioneren eiste de organisatie een vrij hoge contributie van haar deelnemers, een ansa en na verloop van tijd werd de naam van deze contributie de naam van de organisatie. Bijna iedere grote middeleeuwse stad is op een of andere manier bij een Hanze betrokken geweest en de stedenvorming bevorderde dit proces. In 1130 krijgt een Keulse Hanze een vestigingsvergunning in Londen. In diezelfde eeuw vinden we een Gentse Hanze voor de handel op het Rijnland boven de tol van Kohlenz en heeft Sint-Omaars vaste voet in Londen. Andere Vlaamse steden volgden dit voorbeeld en sloten zich in het begin van de 13e eeuw aaneen tot de Vlaamse Hanze van Londen. Gent, Sint-Omaars en Dowaai bleven liever op zichzelf en daarom kwam die Vlaamse Hanze al spoedig onder leiding van Brugge dat via het water verreweg de beste verbindingen had. Zwinsteden als Damme, Aardenburg, Sluis, Sint-Anna ter Muiden, Oostburg, maar ook Biervliet en IJzendijke deden mee, gevolgd door leperen met omgeving en het verderweg gelegen Rijssel. Hoofddoel van de Hanze was het importeren van Engelse wol voor de Vlaamse lakenindustrie. Deze Hanze heeft een tijd lang grote invloed gehad op het economisch leven van Vlaanderen, maar slaagde er toch niet in belangrijke privileges in Engeland te verwerven. Integendeel, haar activiteiten stimuleerden de Engelsen zelf een lakenindustrie op te zetten en aangezien de Vlamingen niet alert genoeg reageerden raakte de organisatie in de I4e eeuw in verval. De verlanding van Brugge's aanvoerwateren deed de rest.Een andere Hanze was de Hanze van de XVII steden. Zij probeerden te penetreren in de jaarmarkten van de Champagne en het Ile de France, om daar hun laken te verkopen aan Franse, Duitse en Italiaanse kooplieden. Aanvankelijk was de operatie succesvol, maar toen de Franse koning de handelswegen naar Bapaume blokkeerde verliep ook deze handel. Fransen en Italianen vonden zelf de weg over zee naar Engeland en de Lage Landen. Tenslotte was er de Duitse Hanze die zich aanvankelijk geheel op de Oostzeehandel concentreerde en zich daar een monopolie verwierf. Hamburg, Bremen en LUbeck waren er de grote steden en hij hun zoeken naar afzet-gebieden voor hun Oostzeeproducten wisten deze Hanzesteden op den duur een enorme politieke macht te ontwikkelen, zodat ze in de 15e eeuw een groot deel van de Noord-Europese handel in handen hadden. Steeds meer steden sloten zich aan ook in de Nederlanden. Haar activiteiten besloegen hier drie sectoren: Vlaanderen, Holland, Zeeland en de steden ten oosten van de Zuiderzee. In de Vlaamse sector waren Brugge, Damme, Aardenhurg, Sluis en Antwerpen belangrijk; de Holland-Zeeuwse sector centreerde zich rond Dordrecht en Amsterdam (Middelburg en Zierikzee waren hier lid) en in het oosten van het land waren het vooral Kampen en Deventer, maar ook Nijmegen, Arnhem, Zutphen, Harderwijk, Elburg, Venlo en Roermond en zelfs Stavoren, Bolswart en Groningen. De Tachtig-jarige oorlog leidde hier natuurlijk tot een catastrophe en de derti -jarige oorlog deed dit in Duitsland. Na die oorlog kwamen nieuwe staten op (Engeland, Frankrijk, de Nederlanden) en werden nieuwe handelswegen gevonden. Op het eind van de 17e eeuw bestond deze Hanze nog uit de oorspronkelijke drie steden, Hamburg, LUbeck en Bremen en deze noemen zich tot vandaag met trots nog Hanze-steden.

AUTEUR

A. Teunis

LITERATUUR

P.A. Meilink, De Nederlandse Hanzestad. P. Dollings, Le Hanse. W. Jappe Alberts, De Nederlandse Hanze-steden. W Jappe Alberts e.a., Welvaart in Wording