Grafschilderingen

Grafschilderingen

Tekst uit de Encyclopedie van Zeeland 1982-1984

Voorstellingen met al dan niet religieuze betekenis, aangebracht op de wanden van houten of stenen sarcophagen, c.q. graftomben. Als gevolg Van oorlogshandelingen in 1944 en de daarop gevolgde herstelwerkzaamheden in westelijk Zeeuws-Vlaanderen werden er in 1948 te Sluis en in 1949 (en later) te Aardenburg beschilderde graven blootgelegd,die al spoedig de belangstelling Van archeologen en kunsthistorici trokken. De belangrijkste vondsten vonden plaats te Aardenburg. Veertien uit de periode 1300-1500 daterende sarcophagen werden daar, versterkt met een laag beton, geheel of gedeeltelijk uit de grond gelicht om ze te conserveren. Zij werden gevonden in Verschillende gedeelten van de St.-Bavokerk. Uniek voor Vlaanderen waren deze vondsten niet, alleen in Brugge al werden in een vijftiental kerken en kapellen van deze beschilderde grafkelders ontdekt. Bij de opgravingen in 1964 in de St Nicolaaskerk in Hannekenswerve, ten noorden van Sluis, kwamen eveneens beschilderde graven te voorschijn. In Zeeland zijn ze verder nog aangetroffen in Middelburg, Buttinge (W.), Emelisse (Colijnsplaat, N.Bev.), Kapelle, Kloetinge (Z.Bev.), Axel, Hulst, Zuiddorpe (0.Z.Vl.) en St.-Anna ter Muiden (W .Z. VI.). De graven dateren van 1300 tot in de 16e eeuw. Tot de meest voorkomende voorstellingen in beschilderde graven behoren allerlei soorten kruisen (lelie-, Andries-, Griekse e.a.). Ook engelenfiguren komen veel voor. Verder treft men Christus aan het kruis, Maria en Jezus, heiligen enz. aan. Als verfstoffen gebruikte men mineraalverven (azuriet), anorganische aardverven zoals rode en geleokers, en het organische beenderzwart. De stijl van de grafschildering loopt parallel met die van de 'grote' schilderkunst, hetgeen men ook bij de miniaturen waarneemt. De schilders zijn geen specialisten: men schilderde vandaag in een burcht, morgen in een kerk. Een verband tussen de welstand van de overledene en de uitgebreidheid van de beschildering van het graf is nog niet aan te wijzen. Het is vrij zeker dat het gebruik om graven te beschilderen is ontstaan in Vlaanderen en dat het van daaruit is verbreid naar het noorden en oosten. De symbolen, die in de grafschilderingen werden verwerkt, waren vermoedelijk voor de opdrachtgevers al een onbegrepen zaak. Naast een voorstelling in een priestergraf van Christus aan het kruis (Aardenburg) worden vier papegaaien afgebeeld. Als mogelijke verklaring wordt hiervan gezegd dat een papegaai 'ave' (wees gegroet) kan zeggen. De uitleg van de symbolen is een terrein dat gemakkelijk aanleiding geeft tot speculaties. Drs. W.P. Dezutter, die de middeleeuwse grafkelders in Zeeuws-Vlaanderen uitvoerig heeft bestudeerd (licentiaatsscriptie Rijksuniversiteit Gent, 1970), zegt hiervan: ‘Vooral de bestudering van de volksdevotie, een onderzoeksterrein van de volkskundigen, kan uitkomst brengen over de betekenis van enige merkwaardige voorstellingen in de grafschilderkunst'. Grote verdiensten voor het behoud van de graven te Aardenburg heeft Jan van Hinte te Aardenburg. Zie kleurenplaat XXXI.

AUTEUR

M.P. de Bruin?

LITERATUUR

J.Ch. Cornelis, Merkwaardige graven. Zeeuws Tijdschrift 1950-1951 en 1951-1952. M.P. de Bruin, Over Hannekenswerve, Zeeuws Tijdschrift 1971. W.P. Dezutter, De beschilderde grafkelders uit Aardenburg, Zeeuws Tijdschrift 1971. W.P. Dezutter, Enige bijzonderheden betreffende opgravingen hannekenswerve, Jaarboek Heemkundige Kring 1969-1970. J. van Hinte. 1000 jaar St. Baafs Aardenburg.

AFBEELDING

Beschilderde graven, zoals deze tevoorschijn kwamen na opgravin g en in de St -Bavokerk te Aardenburg. Zie ook kleurenplaat XXXII.