Leesgezelschappen

Leesgezelschappen Of Leesgenootschappen

Tekst uit de Encyclopedie van Zeeland 1982-1984

Gezelschappen waarvan de leden beogen kunsten en wetenschappen te bevorderen door het lezen en bespreken van boeken en artikelen op die gebieden. Het zijn typische producten van de 18e eeuw, waarin de bevordering van nuttige kunsten en wetenschappen hoog stond aangeschreven. In 1764 werd te Vlissingen een Nederlands leesgezelschap opgericht, vooral door toedoen van de chirurg dr. David Henry Gallandat. Op diens initiatief kwam een jaar later een Franse leessociëteit tot stand, waarvan de bijeenkomsten bij hem aan huis werden gehouden. Samen met de predikant van de Engelse gemeente te Vlissingen, Justus Tjeenk, richtte Gallandat de Maatschappij van Kunsten en Wetenschappen op, die in 1769 de naam Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen kreeg. Op 11 augustus 1783 werd te Middelburg het leesgenootschap onder de zinspreuk `Nisiutile est quod facimus, stulta est gloria' (vrij vertaald: Als het niet nuttig is wat wij doen, is roem een dwaasheid) opgericht. Die zinspreuk werd in 1790 veranderd in 'Tot nut en vermaak'. Onder deze naam bestaat het leesgezelschap nog steeds. Speciale leesgezelschappen waren die voor geneeskundigen. Te Vlissingen werd in 1803 opgericht 'Onderzoek kweekt kennis'. Bij het 60-jarig bestaan liet dit gezelschap een gedenkpenning slaan, die nog aanwezig is in het gemeentemuseum te Vlissingen. Te Middelburg werd in 1819 opgericht 'De Harmonie'. De leden van dit gezelschap besloten tijdens de bijeenkomsten nooit over hun praktijk te praten. Wetenschapsbeoefening beperkte zich tot lezen en eventueel bespreken van boeken; de overige uren, van 18 tot 22 uur, dienden tot cultivering der gezelligheid onder het genot van thee, tabak, wijn of port bij een warm vuur in een verlichte kamer. In 1898 bestond het gezelschap nog, een relict uit een voorbije tijd. Het is niet bekend wanneer het werd ontbonden.

LITERATUUR

Ter herinnering aan het 50-jarig bestaan van de vereeniging van geneesen heelkundigen, 18-19. 1769-1919 Gedenkboek Zeeuwsch Genootschap. Wet van het Leesgenootschap 'Tot nut en vermaak'.