Adriaan van Haemstede

(Haamstede of Zierikzee ca. 1525-waarschijnlijk Oldersum (O.Fr.) 1562). Predikant. Is de enige Zeeuw die in de tijd van de Reformatie in ons land een leidende positie heeft gehad. Daarbij ging hij dikwijls op een onverschrokken wijze zijn eigen weg, ook in eigen kerk. Hij bezat niettemin een tolerantie welke in die dagen gewoonlijk ontbrak. Ten opzichte van de dopersen waagde hij het een eigen standpunt in te nemen, wat hem in moeilijkheden bracht, zodat hij op het eind van zijn leven min of meer buiten de Gereformeerde Kerk kwam te staan. Mr. Lieven Anthonisz. Blocxs, ambachtsheer van Burgh, maakte zijn studie mogelijk, mede door een beneficie van het altaar van St.-Catharina in de kerk te Burgh. Van Haemstede moet toen subdiaken zijn geweest. In 1547 staat hij ingeschreven als student te Leuven. Een tweede bron van inkomen werd een vicariaat van het altaar van de H. Maagd en alle Heiligen in de Begijnhofkerk te Zierikzee. Op 25 augustus 1552 werd Van Haemstede tot priester gewijd. Dit vicariaat was door hem met Pasen 1556 reeds opgegeven. In hetzelfde jaar kreeg hij de leiding over de calvinistische gemeenschap te Antwerpen. Hier heeft hij de beslotenheid van de gemeente doorbroken door - en dat nog wel tijdens een processie - op straat te gaan prediken. Van Haemstede kreeg daarover moeilijkheden in eigen gemeente, maar hij wilde zich niet aan banden laten leggen. Hij bleef samenkomsten houden buiten de gemeente om, ook buiten de stad. Nieuwe moeilijkheden volgden, omdat de kerkenraad oordeelde dat hij zich te veel in gevaar begaf. Een prijs werd op zijn hoofd gezet, waarna hij in 1559 met een aantal families uitweek naar Aken. Vaste voet kreeg Van Haemstede in 1560 in de vluchtelingengemeente van Londen. Ook hier kwamen er moeilijkheden omdat hij pleitte voor meer ruimte in de kerk, in dit geval ten opzichte van de dopersen, die hij niet kon verdoemen, omdat ook zij Christus erkenden als de ware middelaar. Maar dit conflict bezorgde hem zelfs, op 16 november 1560, een excommunicatie van de anglicaanse bisschop van Londen. Van Haemstede moest Engeland verlaten, waarop hij naar Oost-Friesland ging en zich te 0ldersum vestigde. Nadien hoort men eigenlijk niets meer van hem, noch van zijn gezin. Het meest bekend is Van Haemstede door zijn boek dat in Antwerpen geschreven en waarschijnlijk ook daar gedrukt is in 1559 `De Geschiedenisse ende den doodt der vromer martelaren, die om het ghetuyghenisse des Evangeliums haer bloedt ghestort hebben, van de tijden Christi af, totten Jare MDLIX toe'. Hij heeft uit de 16e eeuw alleen calvinistische martelaren opgenomen. Het ging hem vooral om het moedig belijden tot in het aangezicht van de dood. Dit boek, dat later werd uitgebreid, heeft niet minder dan 25 drukken beleefd en daaruit alleen reeds is te zien de invloed die het heeft gehad.

AUTEUR S.J.M. Hulsbergen

LITERATUUR Jelsma, Adriaan van Haemstede. Ab Utrecht Dresselhuis, Adriaan van Haemstede. Goeters, Adriaan van Haemstede. N.N.B.W. I. C. Rooze-Stouthamer, Hervorming in Zeeland (ca. 1520-1572) (Goes 1996).