Jan Carel Anderson

Anderson, Jan Carel Houten, 9 oktober 1878 – Vriezenveen, 6 februari 1946 Componist, muziekleraar

J.C. Anderson, bron: Nederlands Muziek Instituut

Jan Carel Anderson, zoon van Carel Frederik Anderson en Constantia Martina Jörg, werd geboren op 9 oktober 1878 in Houten. Niet lang na zijn geboorte verhuisde de familie naar Beets, een dorpje in de buurt bij de stad Hoorn. Zijn eerste pianolessen kreeg hij van zijn vader, gevolgd door piano-, viool- en muziektheorielessen aan de muziekschool in Hoorn. Op elfjarige leeftijd componeerde hij zijn eerste stuk, een fanfaremars. Op amper zestienjarige leeftijd werd hij lid van de infanterie van Bergen op Zoom, waar hij militaire muziek speelde. Bij de infanterie speelde hij eerste viool en hij deed dienst als reserve hoornspeler. Hij ronde zijn muziektheorie studie, onderwezen door de dirigent N. A. Bouman, af in Bergen op Zoom. In 1901 verhuisde Anderson naar Zeeland. Hij was werkzaam als privé-muziekleraar en als dirigent. Achttien jaar lang verbleef hij in Goes waar hij werkte als dirigent. Hier componeerde hij onder andere Drei Lieder für eine Singstimme mit Klavierbegleitung (1903-1905) voor fanfare, en Lied van de zee, een ballade voor gemengd koor en orkest. Op 4 augustus 1914 trouwde hij met Jozina Maria Snoep. Hun eerste en enige kind werd geboren in 1917. Ze noemden hem naar Andersons vader, Carel Frederik Anderson. In 1919 verhuisde de familie naar Almelo, hopend op een betere financiële toekomst. Anderson werd koordirecteur van de Gregoriuskerk. Hoewel hij in Goes vooral met Protestantse muziekverenigingen werkte, werkte hij in Almelo vooral met Katholieke of neutrale gezelschappen.

Werk en invloed

Men zou Anderson kunnen karakteriseren als waarheidszoeker. Hij las vele filosofische en religieuze teksten. Deze beïnvloedden hem en veranderden zijn visie. Bovendien was hij zeer gelovig. Religieuze invloeden zijn terug te horen in het merendeel van zijn composities. Hij componeerde meer dan 160 stukken die onderverdeeld kunnen worden in verscheidene categorieën. Hij componeerde a capella koorwerken voor mannen-, vrouwen-, gemengd en kinderkoor. Ook componeerde hij koorstukken met begeleiding en stukken voor solostem met begeleiding. Bovendien schreef hij orkeststukken. Hij componeerde verschillende solostukken voor piano maar deze zijn nooit gepubliceerd. Tot slot componeerde hij instrumentale stukken voor andere instrumenten, bijvoorbeeld voor strijkkwartet. In enkele gevallen schreef hij zelf de tekst bij zijn werken. Naast deze composities heeft hij artikelen geschreven met betrekking tot muziektheorie. Hij publiceerde artikelen over muzieknotatie en toonsoorten in het tijdschrift Symphonia. Bovendien verschenen zijn gedichten regelmatig in de Nieuwe Twentsche en Almelosche Courant.

J.C. Anderson, bron: Zeeuws Tijdschrift 41/6 (1991) 214

Gedurende zijn leven ontving Anderson positieve kritieken met betrekking tot zijn muziek. Op ongeveer twintigjarige leeftijd ontving hij onderscheidingen voor een aantal van zijn stukken, waaronder een mars voor fanfare. Ook het stuk dat hijzelf beschouwde als zijn lievelingswerk, Vader Beatus’ Dood, een compositie voor mannenkoor met tekst geschreven door dr. Johannes D. Bierens de Haan, werd positief ontvangen. Hoewel het in 1925 gecomponeerd was, werd het voor de eerste keer uitgevoerd in 1938, want ook al werd de muziek van Anderson goed ontvangen, het werd niet vaak opgevoerd. Nadat hij een stuk had geschreven verdween het vaak in de kast, in plaats van gepubliceerd te worden.

In een brief geadresseerd aan Anderson stelde componist Willem Andriessen dat Andersons muziek misschien niet modern was en dat de muziek daardoor misschien niet vaak is uitgevoerd. Steden als Amsterdam zouden een voorkeur gehad kunnen hebben voor moderne muziek. Desalniettemin is de muziek van Anderson vergeleken met tijdgenoten behoorlijk modern vanuit een harmonisch oogpunt. Momenteel wordt Anderson niet erkend als componist. Namen als Gerard Von Brucken Fock, Abraham Emilius von Brucken Fock en Karl Otto Lies, een vriend van Anderson, zijn beter bekend. Een reden daarvoor zou kunnen zijn dat Anderson sympathie toonde voor de Duitsers en de NSB. Dit was waarschijnlijk de reden voor zijn plotselinge ontslag bij het mannenkoor van Almelo, dat was opgebloeid onder zijn leiding.

Op 6 februari 1946 stierf Anderson als gevolg van een beroerte, na een repetitie in Vriezenveen. In een herdenkingsartikel verschenen in het tijdschrift Koor- en Kunstleven van juni 1946, wordt Anderson beschreven als een muzikaal genie.

Lijst van werken

Foto’s, correspondentie (onder andere met Otto Lies), officiële documentatie, acht programmaboekjes, een publicatiecatalogus, een notitieboek met krantenartikelen en een afgedrukte lijst met Andersons oeuvre zijn aanwezig in het “Nederlands Muziek Instituut”.

• Im Frühling, für eine Singstimme und Klavier, tekst door Eduard Möricke
• Bloemkes voor Maria, voor zangstem en piano/clavecimbel
• Feestzang, gedicht van Theo Vonck (Motto: "Zang veredelt"), voor zangstem en piano/clavecimbel
• Het lied, tekst door S. Franke, voor zangstem en piano/clavecimbel
• Liberate nos, Domine!, voor bariton of alt met pianobegeleiding, gedicht van Geerten Gossaert
• Das Kind am Grabe der Mutter, volkslied, tekst door Fr. Hebbel, voor zangstem en piano/clavecimbel
• Klacht, voor sopraan of mezzosopraan met pianobegeleiding, gedicht van F. Poley-Scheele
• Het Verraad, voor lage zangstem Bas-bariton, met pianobegeleiding, gedicht van Jan H. de Groot
• Vrede, voor hoge zangstem met pianobegeleiding, gedicht van Adama van Scheltema
• Winter, voor middenstem met pianobegeleiding, gedicht van Freek van Leeuwen
• De Wijnstok, voor bariton of alt met pianobegeleiding, gedicht van W. de Mérode
• Het eenzaam uur, voor middenstem met pianobegeleiding, gedicht van Freek van Leeuwen
• Viaticum, voor koor (3-stemmig)
• Vaders verjaarfeest, tekst door A. de Jager, voor zangstem en piano/clavecimbel
• Viaticum, voor vrouwen-, gemengd koor en orkest, gedicht van Jac. Schreurs
• Das Ständchen(1903), voor zangstem en piano/clavecimbel
• Sneeuw, voor tweestemmig kinderkoor met pianobegeleiding, tekst door Anderson
• De Les, voor tweestemmig kinderkoor met pianobegeleiding, gedicht van H. de Groot
• Kleuterdans, voor tweestemmig kinderkoor met pianobegeleiding, gedicht van Jan H. de Groot
• De Sproeiwagen, voor tweestemmig kinderkoor met pianobegeleiding, tekst door E.P. de Boer
• Wat een bengels! (Een ganzen-klucht), voor een-stemmig kinderkoor met pianobegeleiding, tekst door H.A.
• Van een stouten Does/Voor één-stemmig Kinderkoor / met pianobegeleiding / Woorden van / Tante Annie / Gecomponeerd door / J. Carel Anderson; 625 koor (1-stemmig) en piano
• Nieuwjaar/voor 2 stemmig Kinderkoor / met pianobegeleiding / door / J.C. Anderson. / Gedicht van / Omer K. de Laey; 630 koor (2-stemmig) en piano
• De Perelaar/Voor 2-stemmig Vrouwen- of Kinderkoor / met Klavierbegeleiding / Woorden en Muziek / van / J.C. Anderson; 630 koor (2-stemmig) en piano
• Wanneer ik tot U bidden wil/voor 3 st. vrouwenkoor / W. de Mérode / J.C. Anderson; 535 koor (3-stemmig)
• Zilveren golfjes/voor 3 stemmig Vrouwenkoor / met Klavierbegeleiding. / Gecomponeerd door / J.C. Anderson/ Gedicht van / N. Jaarsma; 635 koor (3-stemmig) en piano
• Vogelliedje/Voor Vrouwen- of kinderkoor / door / J.C. Anderson / Gedicht van / Jan. H. Eekhout; 540 koor (4-stemmig)
• Vogelliedje/voor vrouwen-koor/ Gedicht van / Jan H. Eekhout. / Gecomponeerd door / J. Carel Anderson; 540 koor (4-stemmig)
• De Noordewind/voor Mannenkoor a capella. / Gedicht uit: / "Van de passielooze Lelie" / door Dr. Frederik van Eeden / Motto: 't zij gelaakt, 't zij geprezen / Mannenzang toch moet er wezen!; 540 koor (4-stemmig)
• Wie zijn wij God/voor Mannenkoor a cappella / Gedicht van / Jac. Schreurs. / Gecomponeerd door / J. Carel Anderson; 540 koor (4-stemmig)
• De Stervende Soldaat/voor Mannenkoor a cappella / Gedicht van / Karel van den Oever / Gecomponeerd door / J. Carel Anderson; 541 solo en koor (4-stemmig)
• De Stervende Soldaat/voor Mannenkoor a cappella / gedicht van / Karel van den Oever / Gecomponeerd door / J.Carel Anderson / Almelo / Holland; 540 koor (4-stemmig)
• De Stervende Soldaat/J.C. Anderson / Karel van den Oever; 540 koor (4-stemmig)
• Na Zons-ondergang aan Zee/(voor mannenkoor) / van / J.C. Anderson / Woorden van / Frederik van Eeden; 540 koor (4-stemmig)
• Mijn doode Kind/voor mannenkoor a cappella / Gedicht van / Will Sexton. / (Uit den bundel: / "de Neger zingt." / Amerikaansche Negerlyriek) / Gecomponeerd door / J. Carel Anderson; 540 koor (4-stemmig)
• Trollhetta/voor Mannenkoor aCappella / Woorden van / Willem L. Welter / Motto: Zang is universeele / sprake der ziel.; 545 koor (5- of meerstemmig)
• Bij 't verwachten der liefste/voor Mannenkoor / uit: / "van de passie-looze / lelie" / van / Frederik van Eeden; 541 solo en koor (4-stemmig)
• De Onterfden/voor / Mannenkoor a cappella / door / J. Carel Anderson / Gedicht van / Frederik van Eeden / uit / "Van de passielooze lelie" / Eervolle vermelding / door het Kon. Ned. Zangersverbond; 540 koor (4-stemmig)
• Wie geeft, wat ie heeft.../J. Carel Anderson / S. Franke; 540 koor (4-stemmig)
• Ave Maria/voor 3 stemmig / mannenkoor / van / J.C. Anderson; 535 koor (3-stemmig)
• [...hjitte my to sjongen ...]/; 535 koor (3-stemmig)
• [... het dik gordijn, een gouden dag ...]/; 540 koor (4-stemmig)
• Wake/Voor Gemengd Koor A Cappella / Gedicht van Germana van Herbruggen / Gecomponeerd door / J.C. Anderson; 540 koor (4-stemmig)
• Regen/Gedicht van / Germana van Herbruggen / Gecomponeerd / door / J. Carel Anderson; 540 koor (4-stemmig)
• Lang zullen ze leven!/; 540 koor (4-stemmig)
• Gebed/Nell Veltman / J.C Anderson; 540 koor (4-stemmig)
• Gebed./Voor Gem. koor a cappella / Nell Veltman / J. Carel Anderson; 540 koor (4-stemmig)
• Droomerij/; 540 koor (4-stemmig)
• Vertrouwen /Ds. H.J. Labberté / J. Carel Anderson; 540 koor (4-stemmig)
• Het schoonste vaandel/René de Clercq / J.C. Anderson; 540 koor (4-stemmig)
• [... zwier en straks met min-ne lied'ren...]/; 540 koor (4-stemmig)
• [... stralen dwars, Rit-sen langs de straatkasseien...]/; 545 koor (5- of meerstemmig)
• Ave Maria/voor / 2 gelijke stemmen / met Orgelbegeleiding / door / J.C. Anderson; 705 2 zangstemmen en orgel/harmonium
• [Muziekmanuscript, z.t.]/; 640 koor (4-stemmig) en piano
• Lenardo und Blandine/Ballade von Bürger / Musik von J.C. Anderson; 640 koor (4-stemmig) en piano
• [Hoort, gij hemelen en neem ter oore]/
• Het Wonderkruid/Zangspel / Tekst v. Nico Lindeman / Muziek van / J. Carel Anderson; 980 opera/operette
• Het Wonderkruid/Zangspel/ Tekst van / Nico Lindeman/ Muziek van / J. Carel Anderson; 980 opera/operette
• Psalm 146/voor gemengd Koor, Soli en orkest / door / J.C. Anderson; 643 3 soli, koor (4-stemmig) en piano
• Tantum Ergo/Laudate / ad II Voces Cum Organo / Auctore / J.C. Anderson; 705 2 zangstemmen en orgel/harmonium
• Laudate /Tantum Ergo/ ad II Voces Cum Organo / Auctore / J.C. Anderson; 705 2 zangstemmen en orgel/harmonium
• Missa/in honorem Jesu Christi Regis / ad II Voces cum Organo / Auctore / J.C. Anderson; 730 koor (2-stemmig) en orgel/harmonium
• Missa/in honorem / Beatae Mariae Virginis / de Lourdes. / J.C. Anderson; 735 koor (3-stemmig) en orgel/harmonium
• Requiem/voor / dubbel Gem. Koor, Soli, Orkest en orgel / Gecomp. door / J. Carel Anderson; 947 2 soli, koor (5- of meer stemmig) en orkest
• Requiem/voor / dubbel - gemengd Koor en orkest / door / J.Carel Anderson / (Clavier-uittreksel); 647 2 soli, koor (5- of meer stemmig) en piano
• Elegie/Voor piano / J.C. Anderson; 115 piano solo
• Mei/Maartje N. Zwaan; 540 koor (4-stemmig)
• [Muziekmanuscript, z.t.]/;
• Elegie/J.C. Anderson / Harmonium; 135 harmonium solo
• [Muziekmanuscript, z.t.]/; 115 piano solo
• Sonate/voor piano / van / J. Carel Anderson / Gecomponeerd in 1900 te Bergen op Zoom / Overgeschreven / (onveranderd) / : 1939 te Almelo; 115 piano solo
• [Muziekmanuscript, z.t.]/
• Een kleine Tragedie/Voor Strijk-quartet. / J.C. Anderson; 244 strijkkwartet
• Scherzo/voor Strijk-quartet / van J.C. Anderson; 244 strijkkwartet
• Constance/(Valse de Concert) / J.C. Anderson ; 497 kamerorkest/klein symfonieorkest
• Constance/Valse de Concert / J.C. Anderson ; 497 kamerorkest/klein symfonieorkest
• Fragment uit "Elegie"/van B. ter Haar. / Muziek van J.C. Anderson
• Koor uit "Elegie"/J.C. Anderson; 349 fanfare-/harmonieorkest
• Rex Pacificus/Fant. over kerstliederen / Partituur / Gecomp: door J. Carel Anderson; Rex Pacificus/Fant. over kerstliederen / Partituur / Gecomp: door J. Carel Anderson
• Rex Pacificus/Fant. over kerstliederen / directie / gecomp.: door J. Carel Anderson; 115 piano solo
• Feest Ouverture/met gefigureerd Koraal: Dankt, dankt nu allen God. / Gecomponeerd ter gelegenheid van het 25 jarig bestaan / der fanfare "Hosanna" / te Goes / door J.C. Anderson / Directeur; 349 fanfare-/harmonieorkest
• Amor/Caprice voor Klein Orchest / Partituur / Motto: "Wie weet ...!"; 497 kamerorkest/klein symfonieorkest
• Amor/Caprice voor klein Orchest; 115 piano solo
• Amor/Valse-Caprice / voor klein orkest en klavier / door / J.Carel Anderson / Motto: "Ars longa, vita brevis"; 119 piano en orkest
• [Muziekmanuscript, z.t.]/; 498 symfonieorkest
• Andantino Religioso/J C Anderson / 2e Bugle; 300 blaasinstrument
• Triomfmarsch/J. Carel Anderson / 2e Piston; 300 blaasinstrument
• Naar de overwinning/Marsch. / J. Carel Anderson / Kl. Fluit; 306 piccolo solo
• Sanctus/J. Carel Anderson
• Concertmarsch/van / J.C. Anderson
• Inleiding/J.C. Anderson;
• Anderson [Muziekmanuscript, z.t.]/
• Gloria/; 540 koor (4-stemmig)
• Overwinningsklanken/Marsch / door / J. Carel Anderson; 115 piano solo
• Een lied van de Zee/Woorden van / Hélène Lapidoth Swarth / Gecomponeerd / door / J.Carel Anderson; 944 4 (of meer) soli, koor (4-stemmig) en orkest
• Met opgestoken Vaan/Marsch / door / J.Carel Anderson; 349 fanfare-/harmonieorkest

Auteur

Ilona Bierbooms (UCR), 2012

Bronnen

-Clement, A., ‘De componist Jan Carel Anderson’, in: Zeeuws Tijdschrift 41/6 (1991) 214-217.

-Nederlands Muziek Instituut. Jan Carel Anderson. Retrieved March 27, 2012 en tevens archievenoverzicht

-Persoonlijke gegevens Jan Carel Anderson. Genealogieonline. (opgevraagd 27 maart 2012)

-Persoonlijke gegevens Jozina Maria Snoep. Genealogieonline. (opgevraagd 27 maart 2012)

-Ponsioen, M. J.,’Zeeuwse Componisten, Van de 19e naar de 20e eeuw (± 1830 - ± 1930)’, in: De Romantiek in Zeeland: Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen. Werkgroep Historie en Archeologie (Middelburg, 1996) pag. 44.

-Van Langen (2012). Unpublished PhD about Jan Carel Anderson.

-Uitgebreide lijst met werken verkregen via het Nederlands Muziek Instituut