Jan Gommert Elburg
| Elburg, Jan Gommert |
|---|
(Wemeldinge, 1919 – Amsterdam, 1992). Dichter en schilder
Levensloop
De dichter en schilder Jan Gommert Elburg werd in 1919 geboren in het Zeeuwse Wemeldinge en groeide op in Amsterdam Noord. Hij werd laborant, en vocht in de meidagen van 1940 in de buurt van Zutphen tegen de SS. Van deze korte tijd bleef hem het meest indringende beeld van de gehele oorlog bij; het naakte feit dat, wanneer je iemand van dichtbij beschiet, diegene een gaatje en een klein rood plekje op zijn borst krijgt dat groter en groter wordt.
Na de capitulatie keerde hij terug naar Amsterdam en zette zijn werk als laborant, evenals zijn strijd tegen de bezetter voort. Het een vanzelfsprekend boven- en het ander ondergronds. Als laborant leverde hij grondstoffen voor springstof aan het verzet, die hij verborgen hield in zijn eigen huis.
Elburg werd docent kunstnijverheid aan de Rietveld Academie en begon in 1941 met het publiceren van gedichten. In 1946 werd hij redacteur van Het Woord. Later sloot hij zich aan bij de literair vernieuwende stroming van de Vijftigers en werd hij redacteur van het tijdschrift Podium.
In 1948 kwam Jan Elburg in contact met de Nederlandse Experimentele Groep. Elburg begon in deze periode met het schrijven van experimentele gedichten. Ook experimenteerde hij op beeldend vlak. Hij maakte onder meer surrealistische collages. Samen met Kouwenaar, Lucebert en Schierbeek wees Elburg tijdens de Cobra-tentoonstelling in Amsterdam in 1949 het publiek op de tekst ‘er is een lyriek die wij afschaffen.’
Vijftigers
Jan Elburg ontwikkelde zich na zijn Cobra-tijd tot één van de belangrijkste Vijftigers. Hij wordt ook wel de grootste surrealist van de Vijftigers genoemd.
De dichters uit deze beweging (onder andere ook Remco Campert, Gerrit Kouwenaar en Simon Vinkenoog) verzetten zich tegen de oude normen en waarden die na de oorlog opnieuw gekoesterd werden, ook in de kunst. Zozeer week de poëzie van de dichters van Vijftig af van wat toen de norm was, dat veel lezers aanvankelijk niet inzagen waarom dit soort werk nog poëzie of BRONNEN genoemd kon worden. Een paar typische Vijftigers-kenmerken: het loslaten van interpunctie, grammatica en een vaste versvorm (zoals bijvoorbeeld het sonnet) en het streven naar spontaniteit. Niet het product is het belangrijkst, maar wat men ervaart tijdens het maken ervan. ‘Denken met tong en handen’, noemde Elburg dit.
In 1976 ontving Elburg de Constantijn Huygensprijs voor zijn poëtische oeuvre.
Jan G. Elburg was ook wapenverzamelaar en hij werkte als copywriter. De bekende slogan ‘echte boter!’ is bijvoorbeeld door hem bedacht. Hij overleed in 1992 te Amsterdam.
Beeldend werk
Elburg begon rond 1948 met het maken van beeldende kunst. Hiermee trad hij maar in geringe mate naar buiten. De laatste jaren ontstaat er echter steeds meer waardering voor met name Elburgs surrealistische collages.
Zijn schilderijen, tekeningen, collages en objecten zijn in Nederland regelmatig te zien geweest op tentoonstellingen en worden nog steeds geëxposeerd. In 2012 was er een expositie van zijn werk in het Stedelijk Museum Schiedam.
"La putain de classe", een collage van Jan Elburg waarin hij het hoofd van Titiaans Venus van Urbino verving door het hoofd van een oude vrouw en tevens glurende boeren toevoegde veroorzaakte zoveel deining, dat de verkoop van het tijdschrift waarin het werd opgenomen, Cobraschrift 4, moest worden gestaakt.
Publicaties
Poëzie
-Serenade voor Lena (1941)
-Klein t(er)reurspel (1947)
-Door de nacht (1948)
-De vlag van de werkelijkheid (1956)
-Hebben en zijn (1958)
-Drietand (1960)
-Streep door de rekening (1966)
-Contravormen (1971)
-Praatjes kijken (1975)
-Winter lijkt het wel (1988)
-Water, aarde, vuur, lucht (1992)
Proza
- Als we nou eerlijk zijn; Zeeuwse verhalen
http://zoeken.zeeuwsebibliotheken.nl/?itemid=|library/vubissmart-zeeland|1119392
- Geen letterheren: uit de voorgeschiedenis van de vijftigers. Memoires van Jan Elburg over de periode 1945-1950
- - De gelijkenis van de zeekoe en ander dichterlijk proza
Brieven
-Koos Schuur en Jan G. Elburg, Een halve eeuw vriendschap, twee vijftigers in brieven, 1943-1992 (Amsterdam, Meulenhof, 2012).
http://zoeken.zeeuwsebibliotheken.nl/?itemid=|library/vubissmart-zeeland|5036251
Beeldende kunst
-Vroeger komt later; uitgave ter gelegenheid van de exposities van Elburgs tekeningen en monoprints uit de Cobra-tijd in de Librije te Zwolle, het Stedelijk Museum te Schiedam en de Stadsschouwburg te Tilburg, mei-november 1986.
-Echt raak is dodelijk, ook voor de kunst; uitgave ter gelegenheid van de tentoonstelling in het Frans Halsmuseum, Verweyhal te Haarlem. 25 september-21 november 1999 en in de Stadsgalerij Heerlen. 28 november 1999-30 januari 2000.
-Lucebert: schilder-dichter. Monografie van de schilder-dichter (1924).
Gewonnen prijzen
-Jan Campertprijs voor Klein t(er)reurspel, 1948.
-Poëzieprijs van de gemeente Amsterdam voor Hebben en zijn
-Feniksprijs voor zijn gehele oeuvre
-Constantijn Huygensprijs voor zijn gehele oeuvre, 1976
AUTEUR
Anya Marinissen, 2013.
BRONNEN
- Jan van der Vegt, De man met de drietand. Leven en werk van Jan G. Elburg (Amsterdam, 2012). http://zoeken.zeeuwsebibliotheken.nl/?itemid=|library/vubissmart-zeeland|5036249
-Jan G. Elburg, een interview met de schrijver, dichter (Hilversum: VPRO publieksservice, 1988). Opname t.g.v. het radioprogramma Boeken, uitgezonden 9 febr. 1988.
-Jan Van Maele, Jan Gommert Elburg:[1]Liefde, oorlog en poëzie (Gent, 1985).
http://zoeken.zeeuwsebibliotheken.nl/?itemid=|library/vubissmart-zeeland|414062
-Zelf sprekend Jan Elburg; keuze uit het werk van de Nederlandse dichter (1919-1992) op schrift en door hemzelf voorgedragen op cd, een beschouwing over eigen werk en een bio-bibliografie 2 dln. + 2 CD’s (Leerdam, 2007).
http://zoeken.zeeuwsebibliotheken.nl/?itemid=|library/vubissmart-zeeland|1601608
-Jan Gommert Elburg [Documentatiemap], Zeeuwse Bibliotheek
http://zoeken.zeeuwsebibliotheken.nl/?itemid=|library/vubissmart-zeeland|1605057
WEBSITES
- DBNL