Freek de Jonge

Freek de Jonge
Tijdens de uitreiking van de Zeeuwse Boekenprijs 2017 in de Zeeuwse Bibliotheek. Optreden van cabaretier Freek de Jonge die dat jaar het geschenk van de Week van het Zeeuwse Boek schreef, getiteld 'Ben ik een Zeeuw?', 4 november 2017. Foto: M. Meijer-Van der Linde. Bron: ZB/Beeldbank Zeeland, rec.nr. 164015.
Geboren	30 augustus 1944 Westernieland
Beroep	cabaretier, schrijver en acteur

Frederik Jan Georg (Freek) de Jonge is een (gedeeltelijk) in Zeeland opgegroeide cabaretier. Hij werd bekend toen hij met Bram Vermeulen vanaf juni 1968 optrad als het sociaal geëngageerde Neerlands Hoop. In 1980 ging hij solo.

Achtergrond

Freek de Jonge werd kort voor het einde van de oorlog geboren in het Groningse dorp Westernieland. Hij is de zoon van een hervormd predikant, die bekend stond om zijn goede preken. Als kind en jongvolwassene ging Freek de Jonge met zijn ouders één of twee keer per zondag naar de kerk.

Freek de Jonge had een broer: Govert. Grootvader Frederik Jan Georg was een notabel in Groningen, directeur van confectiefabriek Reefort v/h Gebr. Furda, en vóór de Tweede Wereldoorlog wethouder van onderwijs namens de CHU (Christelijk Historische Unie). Hij overleed in 1953 aan longkanker.

De Zeeuwse jaren

Freek de Jonge voor zijn woning in de Kerkstraat in Amsterdam, 1972. Foto: Bert Verhoef/Anefo. Bron: Wikimedia Commons

De Jonge woonde tot 1952 in het Noorden, tot het domineesgezin dat jaar naar Zaandam verhuisde. In 1962, Freek de Jonge is inmiddels 18 jaar, verhuisde het gezin naar Zeeland, de provincie waarnaar het gezin De Jonge zo vaak op vakantie ging. Zijn vader Andries werd godsdienstleraar aan het Goese Lyceum. Aanvankelijk woonden ze in Breezand in een vakantiehuisje onder aan het duin bij Vrouwenpolder. In de eerste maanden van 1963 werd tijdelijk onderdak gevonden aan de Beatrixlaan, om de hoek bij de school die nu Ostrea Lyceum heet. Later verhuisde het gezin De Jonge naar een nieuwbouwhuis in het nabijgelegen Kloetinge (Schalklaan).

De jaren in Goes, te definiëren als de rock ‘n roll-jaren, beschouwde Freek de Jonge achteraf als de gelukkigste uit zijn jeugd. ‘In Zaandam was ik nog niet echt scherp of alert. Hier kwam alles samen’, zo vertelde hij later. Vanwege het herhaaldelijke zittenblijven kwam hij in 1962 als achttienjarige terecht in de derde klas van de HBS tussen vijftien- en zestienjarigen. Terwijl de rest in truien rondliep droeg hij al een colbert, ook om zich te onderscheiden. Dat deed hij eveneens op het toneel, bijvoorbeeld in De Prins van Oranje. Zo kon hij op schoolavonden zijn reputatie vestigen. Freek de Jonge woonde slechts drie jaar in Goes, maar is de 'Zeeuwse jaren' nooit vergeten. Vanwege zijn sterke betrokkenheid bij het Goese en Zeeuwse cultuurleven was de cabaretier in 1998 aanwezig bij de sluiting van zaal De Prins van Oranje, de zaal waar hij als elfjarige bij een schoolvoorstelling voor het eerst optrad. In 2003 opende De Jonge het nieuwe Goese theater De Mythe. De naam van het nieuwe theater verwijst naar een van de voorstellingen van De Jonge. Voor Freek de Jonge was de band met Zeeland er altijd. Regelmatig trad hij er op in een van de grotere theaters. Ook deed hij er af en toe try-outs, zoals in theater De Wegwijzer in Nieuw- en St. Joosland of jazzcafé Porgy and Bess in Terneuzen. De periode dat Freek de Jonge in Zeeland woonde beschreef hij in 2024 uitgebreid in deel 3 van zijn memoires. Titel: De Zeeuwse jaren

Studeren in Amsterdam

Omdat vader De Jonge als leraar moeilijk orde kon houden verhuisde het gezin in 1965 naar De Bilt, waar Andries de Jonge weer predikant kon worden. Zoon Freek ging na het (moeizame) afronden van de HBS-B in Goes culturele antropologie studeren (later Nederlands) in Amsterdam. Op verzoek van zijn vader werd hij lid van het Amsterdamsch Studenten Corps ASC/AVSV. Via deze vereniging leerde hij de student Bram Vermeulen kennen, waarmee hij een cabaretduo vormt. Van studeren kwam overigens weinig meer terecht.

Neerlands Hoop

De optredens met medestudent Bram Vermeulen leidden uiteindelijk in 1968 tot de oprichting van Neerlands Hoop (in Bange Dagen). Het Duo Bram en Freek groeien uit tot een succesvol satirisch en taboedoorbrekend cabaretduo (Bram Vermeulen en Freek de Jonge), dat tot 1979 stand zou houden. (PZC, 16/3/1976) Bram en Freek nemen duidelijk stelling tegen vermeende misstanden in de maatschappij en zetten zich daarbij af tegen al het amusement dat nietszeggend is en de werkelijke problemen verdringt. In dit kader werden ze bij het grote publiek ook bekend door de actie die zij voerden tegen het WK Voetbal in 1978. Freek de Jonge kon het, met in zijn achterhoofd de Olympische Spelen in 1936, niet verkroppen dat Nederland kritiekloos zou deelnemen aan dit toernooi. Daarom bedacht hij in januari 1978 de Actie Argentinië, die hij met Bram Vermeulen uitwerkte. Zij zetten een boycotactie op, die zij via een persconferentie groots aankondigden. Hierbij werden zij gesteund door het Solidariteitscomité Argentinië-Nederland. Neerlands Hoop ging het land in om diverse discussieavonden te houden. Daarnaast startten ze een nieuw popprogramma, met veelal oude Neerlands Hoop-liedjes, onder de titel Bloed aan de paal, dat zij opvoerden met de band Music Garden. Hoogtepunt van het programma was het slotlied Het is weer tijd om te bepalen waar het allemaal op staat, waarin Freek De Jonge stelde: "We gaan naar Argentinië, waar dagelijks wordt gemoord Maar daar is nu eventjes geen tijd voor zojuist heeft Rep gescoord Zonder Cruijff in de finale, wie had dat verwacht En op de eretribune zitten Wiegel en Van Agt" Hoewel de groep weinig steun kreeg vanuit de politiek en alleen de PPR volledig wist mee te krijgen, was de toon wel gezet. Er werden door diverse Kamerleden Kamervragen gesteld en er moest op hoog niveau diplomatiek overleg gevoerd worden, tussen verschillende ambassadeurs. Ook de, in de haast gemaakte, elpee Bloed aan de paal, waarvan de opbrengst ten goede kwam aan de Actie Argentinië, deed het goed. De Jonge en Vermeulen haalden, met een door hen opgezette petitie, 60.000 handtekeningen op en de aandacht voor de mensenrechtensituatie in Argentinië was vele malen groter dan voorheen, ondanks het feit dat de publieke opinie nog steeds voor deelneming aan het WK was en het Nederlands elftal gewoon mee zou doen aan het eindtoernooi.

Solocarrière

In 1980 ging Neerlands Hoop uit elkaar - Freek maakte zich los van Bram Vermeulen - en begon De Jonge aan een solocarrière, daarbij meer en meer geassisteerd door zijn vrouw Hella. Zijn eerste solovoorstelling heette 'De Komiek'.

Freek de Jonge was de eerste cabaretier die een rode draad in zijn verhaal aanbracht. Typisch voor De Jonge is ook de running gag, een grap waarnaar meerdere malen verwezen wordt. De Jonge bracht vele succesvolle programma's op het toneel, waaronder ook meerdere oudejaarsconferences en nieuwjaarsconferences. De IKON was de eerste die een oudejaarsconference van Freek de Jonge uitzond, daarna was hij te zien bij de VPRO. Doordat De Jonge in 1989 zijn op dat moment oude shows aan RTL Véronique had verkocht, is het deze omroep die bij het van start gaan van de nieuwe zender elke week een registratie van zo'n oude show uitzond.

Schrijver, acteur en zanger

Naast zijn werk als cabaretier ondernam De Jonge andere activiteiten. Zo schreef hij romans, waaronder Zaansch Veem (1987), over zijn jeugd in Zaandam, Neerlands Bloed (1991), dat zich onder andere afspeelt in Goes en Opa's Wijsvinger (1993). Verder presenteerde hij televisieprogramma's en speelde hij een rol in enkele films, onder meer De Illusionist (1983) en De Komediant (1986). Een eenmalig optreden als stadionspeaker bij zijn favoriete club Ajax (1989) speelde een rol bij het zogenoemde 'staafincident', waarbij Ajax-supporter Freek de Jonge via de speaker luid verkondigde dat er telefoon was voor de heer Waldheim (president van Oostenrijk en later ontmaskerd als voormalig Nazi). Freek De Jonge verwerkte deze ervaring overigens later in zijn programma De Volgende.

Vanaf de tweede helft van de jaren '80 nam Freek de Jonge steeds meer afstand van zijn linkse verleden. In een interview met De Groene Amsterdammer in 1995 zei hij: "Als wij waren doorgeslagen met die links-radicale mikmak, als de wereldverbeteraars het voor het zeggen hadden gekregen.....dan had het er eng uitgezien hoor. Echt. Dan gingen we er allemaal aan".

Ondanks zijn veranderde houding ten opzichte van zijn eigen verleden ging Freek de Jonge wel door met acties die ten goede kwamen aan Derde Wereld, het milieu of de mensenrechten. Eind 1994 en begin 1995 trad De Jonge op met de popgroep de Nits in het Nieuwe de la Mar Theater en Carré met het programma Dankzij De Dijken. Onder de naam Frits brachten ze veel liedjes van Neerlands Hoop. Na dit muzikale uitstapje werd Nits-keyboardspeler Robert Jan Stips de nieuwe muzikale partner van De Jonge. Samen met de band van Stips scoorde De Jonge met het nummer Leven na de dood (een bewerking van het Bob Dylan-nummer Death is not the end uit het album van 1988 - Down in the Groove) in 1997 een nummer 1-hit in de Top 40 en een nummer 2-hit in de Mega Top 100. Van 1997 tot oktober 2000 schreef De Jonge dagelijks een korte column op de voorpagina van Het Parool.

Nieuw experiment

In 1999 begon De Jonge met een nieuw cabaretexperiment. Onder de naam De Grens maakt hij in een jaar tijd tien verschillende shows, waarin alle vormen van cabaret aan bod komen.

Voor Boudewijn de Groot schreef hij in 2002 De vondeling van Ameland, voor diens album Het eiland in de verte. Het lied, uit De Jonge's programma Parlando (2002)(Stem, 24/8/2002), vertelt het verhaal van een aangespoelde vondeling op Ameland, die zich meer thuis voelt in de zee dan op het eiland zelf. Uiteindelijk loopt de ex-vondeling vanaf het strand de zee (weer) in en verdrinkt. 2003: 'De Kneep'. In 2004 verbaasde De Jonge vriend en vijand door af te reizen naar Irak en daar voorstellingen te geven voor Nederlandse militairen. Hij vertrok op 9 februari en keerde een week later terug. Op 12 november 2005 ontving hij de Groenman-taalprijs, tijdens een congres van het Genootschap Onze Taal. Op 28 oktober van dat jaar begon het nieuwe televisieprogramma Kortgehouden. Voor dit 25 minuten durende programma werd hij achter de schermen bijgestaan door jonge programmamakers en vormgevers. Elke aflevering was opgebouwd uit een aantal korte onderwerpen, steeds anders van opzet en onderwerp. De nadruk lag wisselend op vorm of op inhoud.

Nieuwe weg

In 2008 sloeg De Jonge een nieuwe weg in met een theatershow die niet bedoeld was voor het grote publiek, maar voor mensen die "moeite willen doen".

Op 1 januari 2012 zond de VPRO de Nieuwjaars conference Lone Wolf van De Jonge uit. De conference kreeg een hoge waardering in de Volkskrant, maar leverde ook veel negatieve reacties op via het microblog Twitter.

Op 26 december 2013, tweede kerstdag, werd het theaterprogramma Circus Kribbe van De Jonge uitgezonden door de VPRO op Nederland 2. De voorstelling was op 5 oktober 2013 nog afgelast wegens gebrek aan belangstelling. In 2017 wierp Freek de Jonge zich op als actievoerder om de problematiek van de schade door aardbevingen in de provincie Groningen onder de aandacht te brengen. Eind 2017 De Jonge, van geboorte Groninger, daarom verkozen tot Groninger van het Jaar.

Boekenbal

Op 22 maart 2019 verstoorde Freek de Jonge de opening van het Boekenbal door vanuit de zaal op te roepen tot een statement tegen de overwinningsspeech van Thierry Baudet die met zijn partij Forum voor Democratie twee dagen eerder de verkiezingen voor Provinciale Staten gewonnen had en in de speech kunstenaars en wetenschappers aanviel. De oproep, die plaatsvond tijdens een herdenking van een bloedige aanslag in Utrecht enkele dagen ervoor, kreeg amper bijval in de zaal. Reacties die zijn optreden respectloos noemden wees hij van de hand.

In 2022 startte Freek de Jonge samen met Panenka Magazine en het Comité CancelQatar een petitie tegen het WK Voetbal in Qatar, in totaal werden ruim 20.000 handtekeningen opgehaald en overhandigd aan Marianne van Leeuwen, directeur betaald voetbal van de KNVB.

Privé/trivia

De Jonge is sinds 1970 getrouwd met Hella Asser, kunstenares en dochter van Eli Asser, die hem helpt bij zijn shows, onder meer als ontwerper van zijn kostuums. Het echtpaar heeft twee kinderen (zoon en een dochter) en is woonachtig in Muiderberg. Een derde kind overleed na drie maanden. In 1987 ontving het gezin een dreigbrief, die afkomstig bleek van Jules Croiset. De Jonge verwerkte deze ervaring in zijn conference De conferencier, het Boekenweekgeschenk en De Leugen (2000).

Prijzen/eretekens

• Gouden Harp, voor zijn verdiensten voor de Nederlandse lichte muziek, 1998.
• 80e plaats verkiezing van de grootste Nederlander, 2005
• Groenman-taalprijs, van het genootschap Onze Taal, 2005
• De Vereniging van Schouwburg- en Concertgebouwdirecties oeuvreprijs, 2008
• Toon Hermans Award, 1997 en 2016
• Groninger van het jaar, 2017
• Erepenning van Zaandam, januari 2020

Werk

Voorstellingen

Met Neerlands Hoop:

• 1970: Neerlands Hoop in Bange Dagen
• 1971: Neerlands Hoop in Panama
• 1972: Plankenkoorts
• 1974: Neerlands Hoop Express
• 1975: Ingenaaid of Gebonden
• 1977: Interieur
• 1978: Bloed aan de Paal
• 1979: Offsmboet Ippq Dpef (Neerlands Hoop Code)

Solo:

• 1980: De Komiek
• 1981: De Tragiek
• 1982: De Mars
• 1982: De Openbaring (oudejaarsconference)
• 1983: De Mythe
• 1983: Stroman en Trawanten
• 1984: Een Verademing (oudejaarsconference)
• 1985: De Bedevaart
• 1985: De Finale (oudejaarsconference)
• 1986: Het Damestasje
• 1987: De Pretentie
• 1988: De Goeroe en de Dissident
• 1988: De Ontlading (nieuwjaarsconference)
• 1989: De Volgende
• 1992: Losse Nummers
• 1992: De Estafette (oudejaarsconference)
• 1994: De Tol
• 1995: Dankzij de Dijken (samen met de Nits onder de naam Frits)
• 1996: De Brand (nieuwjaarsconference op de radio)
• 1996: Langzame Liedjes
• 1996: Het Luik (oudejaarsconference)
• 1997: Gemeen Goed
• 1998: Rapsodia
• 1998: Papa Razzia (oudejaarsconference)
• 1999: De Grens - elke maand een nieuw programma, dat 's zondags werd uitgezonden op tv
• 2000: De Conferencier, Het Boekenweekgeschenk en de Leugen
• 2000: De Gillende Keukenmeid (oudejaarsconference)
• 2001: Het Laatste Oordeel (oudejaarsconference)
• 2002: Parlando (met het Metropole Orkest)
• 2003: De Stemming (Verkiezingsconference)
• 2003: Laat de revue passeren (Eenmalige voorstelling)
• 2003: De Kneep
• 2004: De Vergrijzing - elke week een nieuw programma, dat 's zondags werd uitgezonden op tv
• 2005: Cordon Sanitaire
• 2005: Freek Doet de Deur Dicht
• 2006: Wat is er nog Heilig?
• 2006: De Stemming 2006 (verkiezingsconference)
• 2007: De Toeschouwer
• 2008: De Laatste Lach
• 2008: De Limiet
• 2009: Freeks Nederland: Volendam (oudejaarsconference)
• 2010: De Stemming 3 (verkiezingsconference)
• 2010: Het Verlossende Woord (oudejaarsconference)
• 2011: Neven
• 2011: Lone Wolf
• 2012: De Stemming 4, Miereneuken (verkiezingsconference)
• 2012: Circus Kribbe
• 2013: Zondermeer
• 2014: Als je me nu nog niet kent
• 2017: De Stemming 5 (verkiezingsconference)
• 2019: De Canon
• 2019: De Lachgasfabriek (nieuwjaarsconference)
• 2019: De week van Freek (samen met Brigitte Kaandorp)
• 2021: De Loterij
• 2022: De Schreef

Filmografie

Film

• 1971: Mira (of de teleurgang van de waterhoek) (gastrol)
• 1983: De Illusionist
• 1985: De KKKomediant
• 2015: De Overkant
• 2020: De Vogelwachter

Televisie

• 2003, 2013-2015: Sinterklaasjournaal, als Eppo Zanik

Bibliografie

• 1982: Het kistje
• 1985: De wereldverbeteraar
• 1986: Freekick
• 1987: Zaansch Veem
• 1987: Het damestasje
• 1989: Het beste
• 1990: Iets rijmt op niets
• 1990: De brillenkoker
• 1991: Neerlands bloed
• 1992: Losse nummers
• 1993: Opa's wijsvinger
• 1995: De rode draad
• 1995: Zo zou ik nog wel uren door kunnen gaan
• 2000: De bal is vierkant
• 2000: De hoekvlag
• 2004: Door de knieën
• 2004: Leven na de dood
• 2006: De toeschouwer
• 2016: Met Annie en Joop naar de bBioscoop
• 2017: Reikhalzend verlangen
• 2017: Ben ik een Zeeuw?
• 2017: Plu
• 2021: Kom verder!
• 2024: De Zeeuwse jaren

Bronnen

• Freek de Jonge (Documentatiemap) (Middelburg: Zeeuws Documentatiecentrum, 2008)
• Website Freek de Jonge
• Krantenbank Zeeland

Auteur

W. van Gorsel, 2024