Hoechst Vlissingen

Voormalige fosforfabriek in Vlissingen-Oost. De vestiging van Hoechst in Vlissingen-Oost maakte deel uit van het Hoechst Holland concern, op zijn beurt weer onderdeel van de Duitse chemie-multinational Farbwerke Hoechst AG. Dit in 1960 opgerichte chemische concern Hoechst Holland had verder nog onderdelen in Amsterdam, Breda en Weert. De hoofdvestiging was gevestigd in Amsterdam. Vanaf 1995 werden basischemie-activiteiten afgestoten en werd door het concern ingezet op farmacie en biotechnologie. De Vlissingse fabriek werd hierna onderdeel van Thermphos Internationaal. De Vlissingse fabriek draaide tot eind 2012. Daarna werd de fabriek failliet verklaard.

Geschiedenis van het bedrijf

1968-1975: Snelle groei

In 1966 koopt Hoechst Holland in Vlissingen-Oost een bedrijfsterrein. De keuze voor Vlissingen is vooral gelegen in de gunstige ligging aan (diep) zeewater, waardoor grondstoffen gemakkelijk kunnen worden aangevoerd. Daarnaast speelt de aanwezigheid van energie (kerncentrale) een rol. De fabriek wordt op 13 september 1968 feestelijk geopend door Prins Bernhard.

Bij de start van Hoechst Vlissingen werken er 350 man in de fabriek. Al kort na de opening breidt de werkgelegenheid zich snel uit door de bouw van een tweede forforoven. Verder wordt in 1971 een tweede Hoechst-fabriek gebouwd voor de productie van dimethyl-dereftalaat (DMT) en polycondensaat; beiden grondstoffen voor de productie van de kunstvezel trevira. Ook dit levert veel arbeidsplaatsen op. De werkgelegenheid stijgt hierdoor naar ongeveer 800 man.

1975-1980: Stagnatie

In de zomer van 1975 wordt onverwacht werktijdverkorting aangevraagd voor 700 werknemers van de inmiddels ruim 1.000 werknemers. De ingezakte markt voor fosforproducten is hiervan de oorzaak. De aangekondigde bouw van een alkaan-sulfanaat fabriek, waar grondstoffen voor wasmiddelen worden geproduceerd, wordt uitgesteld. De in het algemeen verslechterde conjunctuur - alsmede de hogere stroomprijzen - zorgen ervoor de Hoechst-Vlissingen in deze periode niet verder groeit.

De verslechterde conjunctuur leidt er toe dat er bij Hoechst geleidelijk arbeidsplaatsen onder druk komen te staan. De productie van polycondensaat wordt gestopt en het aantal arbeidsplaatsen daalt in 1979 van 1.100 naar 900 man. Gedwongen ontslagen weet men echter te vermijden.

1980-1985: Opnieuw groei

Door de verbeterde conjuncturele omstandigheden wordt de uitgestelde bouw van de alkaansulfonaatfabriek in 1980 toch voltooid. Het levert ongeveer 40 nieuwe arbeidsplaatsen op. Daarnaast wordt in 1981 ook de overslag-havencapaciteit voor de aanvoer van erts vergroot en wordt begonnen met de bouw van een amoniakterminal. De groei gaat niet vanzelf. Regelmatig zijn er conflicten met de milieubeweging over de toegestane milieubelasting. Tegelijkertijd investeert het bedrijf regelmatig in recycling van afvalstoffen en wordt er veel geïnvesteerd in energiebesparing.

1986-1991: Stabiel

Eind 1986 wordt besloten dat er ongeveer 100 arbeidsplaatsen zullen worden geschrapt. Dit houdt verband met de teruglopende afzet van fosfor, mede doordat steeds minder fosfaten worden gebruikt in wasmiddelen. Wel wordt besloten een eenheid op te zetten voor de productie van de stof TAED, een milieuvriendelijker alternatief voor fosfaat; een stof die vanwege de milieubelasting steeds meer onder vuur is komen te liggen en waarvoor een verbod dreigt. Hoechst-Vlissingen worstelt ook met de afzetmogelijkheden van amoniak. Ook voor deze stof zijn steeds minder afzetmogelijkheden, vanwege de verminderde vraag naar kunstmest. Ondanks deze ontwikkelingen blijft de positie van Hoechst-Vlissingen stabiel, mede door een aantal technologische verbeteringen in het productieproces. Door de sluiting van een fosforproducerend Hoechst-zusterbedrijf in Duitsland kan de fosfor-afdeling in Vlissingen-Oost gewoon doorgaan.

1992-1996: Goedkope import

Vanaf 1992 is er een nieuwe bedreiging voor Hoechst. Vanuit Kazachstan wordt op grote schaal goedkope fosfor op de markt gedumpt. Als gevolg daarvan dalen de prijzen. Bovendien kan de Kazachstaanse fabriek 10% goedkoper produceren dan Hoechst-Vlissingen. Het zet het voortbestaan van de fabriek op langere termijn feitelijk onder druk. De verslechterde marktpositie leidt ertoe dat in Vlissingen bezuinigingsmaatregelen worden doorgevoerd. Er wordt minder werk uitbesteed en er wordt minder tijdelijk personeel ingehuurd.

Vanaf eind 1995 wordt de positie van Hoechst-Vlissingen weer sterker. Doordat de andere overgebleven West-Europese fosforfabrieken er mee stoppen blijft Hoechst-Vlissingen als enige over.

1996-1997: Reorganisatie

Ondanks de verbeterde positie voor de Vlissingse fabriek besluit het management van Hoechst eind 1996 tot een reorganisatie. Het leidt er toe dat ongeveer 250 van de 900 banen verloren gaan - overigens zonder gedwongen vertrek - en Hoechst-Vlissingen wordt opgesplitst in vijf nieuwe dochterbedrijven: voor de fosforactiviteiten, voor de productie van DMT, voor de productie van TAED, voor alkaansulfanaat en een voor de ondersteunende diensten en bedrijfsbeheer.

Vijf nieuwe bedrijven

Alle fosforactiviteiten worden per 1 juli 1997 gebundeld in het nieuwe bedrijf Thermphos International BV. Het nieuwe bedrijf telt 410 werknemers. De andere overgebleven vier bedrijven zijn Hoechst Holland NV (afwikkeling oude Hoechst), Hoechst Trevira Vlissingen BV (DTM, een grondstof voor polyester), Mare Chemicals BV (zeep- en wasmiddelengrondstoffen TAED en alkaansulfanaat) en Industrial Park Vlissingen (terreinbeheer, etc.).

1997-2012: Thermphos

Ruim een jaar na de start van de nieuwe fabriek besluit Hoechst Thermphos onder te brengen bij dochter Celadese AG, waarin alle fosforactiviteiten van Hoechst zijn gebundeld. Weer een jaar later wordt het bedrijf doorverkocht aan de dan zittende directie (Groenink, Capello en Galeano), een zgn. 'management buyout'. De fabriek in Vlissingen wordt de hoofdvestiging van een conglomoraat van fosforproducenten uit Nederland (Vlissingen), Duitsland, Argentinië en China.

In 2000 investeert Thermphos tussen de 20 en 30 miljoen gulden in de productie van grondstoffen voor (af)wasmiddelen. Deze productielijn wordt overgenomen van Kemira Kemi AB. Hierdoor kan de werkgelegenheid bij Thermphos behouden blijven. Het beleid is er op gericht via overname van buitenlandse fosforproductielijnen haar marktpositie te versterken.

Verkoop

Om haar positie op de wereldmarkt verder te verstevigen - met name in de Verenigde Staten - wordt Thermphos in 2003 verkocht aan de Kazachstaanse investeerder Nahum Galmor. Deze Italiaans-Israëlische zakenman van Roemeense afkomst is ook de eigenaar van het Kazachstaanse fosforconcern Kazphosphate. Tot het Kazachstaanse bedrijf behoort ook een fosformijn, waardoor verdere groei mogelijk is.

Kostenreductie, vervuiling

Vanaf 2009 verslechtert de internationale conjunctuur (o.a. kredietcrisis) en wil Thermphos gaan snijden in de kosten. Het leidt in 2010 onder andere tot ontslag voor 60 werknemers, waarvan 20 gedwongen. Tegelijkertijd komt het bedrijf zwaar onder vuur te liggen als gevolg van de zeer hoge uitstoot van vervuilende stoffen als dioxine, ammoniak, cadmium, chroom en kwik. Daarnaast zou het bedrijf slordig omgaan met de veiligheidsvoorschriften. In een spraakmakende uitzending van het t.v.-programma Zembla komt het bedrijf en de toezichthouder (provincie Zeeland) zwaar onder vuur te liggen.

Commissie Mans

Naar aanleiding van de Zembla-uitzending presenteert een onderzoekscommissie onder leiding van oud-burgemeester van Enschede Mans begin 2011 een onderzoeksrapport over Thermphos. De commissie stelt vast dat het bedrijf door de provincie te weinig is gestimuleerd de vervuiling tegen te gaan. Thermphos belooft in de toekomst een groenere strategie te gaan volgen, waarbij wordt ingezet op hergebruik van afvalstromen om fosfor te kunnen blijven produceren.

De milieunormen worden in 2011 duidelijk minder vaak overschreden, maar toch blijven er regelmatig incidenten.

2012: Faillissement

2012 wordt het laatste jaar voor Thermphos. Door een verslechtering van de markt voor fosforproducten, een dumping van goedkoop Kazachstaans fosfor en de noodzaak te investeren in dure installaties om de uitstoot van dioxine en ammoniak te beperken komt het bedrijf in acute betalingsproblemen.

Er is in 2012 nog meer slecht nieuws voor Thermphos. Het OM vervolgt het bedrijf in april 2012 vanwege de dood van twee medewerkers bij een ongeval in een fosforoven.

In september vraagt Thermphos uitstel van betaling aan. Als de banken besluiten Thermphos geen krediet meer te geven wordt in november het faillissement aangevraagd. Een deel van de medewerkers wordt ingezet om te zorgen dat het bedrijf veilig wordt stilgelegd. Een doorstart - onder andere via het Oostenrijkse bedrijf Kalogeo - lukt niet. De onderhandelingen hierover lopen onder andere stuk op de vraag wie verantwoordelijk is voor de kosten van de opruiming van het vervuilde Thermphos-terrein.

2013-2015: Sanering bedrijfsterrein Thermphos

De provincie stelt zich op het standpunt dat de schoonmaak en sanering van het Thermphos-bedrijf betaalt moet worden uit de verkoop van de failliete boedel van Thermphos. De geschatte opbrengst is tenminste 40 miljoen euro. De geschatte kosten van sanering bedragen 70 tot 100 miljoen. Wie hiervoor verantwoordelijk is is aanvankelijk onduidelijk. Uiteindelijk starten de provincie en Zeeland Seaports (eigenaar grond) in januari 2015 met de sanering van het voormalige Thermphos terrein. De klus moet binnen een jaar geklaard zijn en er is 41 miljoen euro beschikbaar. Dit geld komt uit de boedel van Thermphos en een klein stukje vanuit het Rijk.

Na een jaar is pas ongeveer eenvijfde van de sanering afgerond. Omdat het gereserveerde geld dan op is, komen de extra kosten vanaf eind 2016 voor rekening van de provincie. Die bedragen alleen al 700.000 euro per maand voor het veilighouden van het fabrieksterrein. Een molensteen om de nek van de provincie Zeeland, zo lijkt het.

Auteur

W. van Gorsel, 2016