Emigratie
Inleiding
Gedurende de negentiende en twintigste eeuw verlieten veel Europeanen hun land op zoek naar betere bestaansmogelijkheden. Totdat quotaregelingen de emigratie beperkten was de trans Atlantische migratie naar de Verenigde Staten het meest spectaculair. Meer dan 60 miljoen Europeanen vestigden zich tussen 1800 en 1950 overzee. Tussen 1840 en 1920 vertrokken ongeveer 32.000 Zeeuwen naar de Verenigde Staten. Geen Nederlandse provincie had relatief zoveel emigranten als Zeeland: 88 per 1.000 inwoners. Er gingen overigens meer Zeeuwen als ‘gastarbeider’ naar Duitsland dan naar de VS. De redenen voor emigratie lagen zowel op het economische als godsdienstige vlak. De ‘godsdienstige’ emigranten waren meestal ‘de afgescheidenen.’ Dezen hadden zich in Zeeland losgemaakt van de Nederlands Hervormde Kerk en stichtten gereformeerde kerken. De eerste emigranten waren vooral boeren, ambachtslieden en dagloners die een eigen bedrijf of boerderij begonnen.
De economische ‘vluchtelingen’ kwamen vaak uit de landbouw en hadden in Zeeland geen bestaansrecht meer. De aardappelziekte die Nederland trof in de jaren 1845/46 was daar onder andere de oorzaak van. De eerste emigranten waren vooral boeren, ambachtslieden en dagloners. Op hun nieuwe bestemming begonnen zij veelal een eigen bedrijf of boerderij.
Oorzaken Zeeuwse emigratie
Mislukte Oogst
In de zomers van 1845 en 1846 vernielde de ‘plythophtera infestans’ in Zeeland het grootste deel van de aardappeloogst. Tegen de schimmelziekte was niets te beginnen en deze vormt nog immer een bedreiging voor de aardappel. De schimmel tast zowel het loof als de knol aan en verspreidt zich razendsnel. Vooral tijdens koude natte zomers is de schade groot in gebieden met een vochtig zeeklimaat zoals Zeeland. De armoede die de ziekte veroorzaakte bracht veel sociale onrust. Daarnaast was er crisis in de landbouw door de lage graanprijzen. Paradoxaal genoeg door de import van goedkoop graan uit de Verenigde Staten. Het land waar de emigranten een beter (boeren)bestaan hoopten op te bouwen. Een derde reden was het geringe grondbezit van de kleine boeren in Zeeland. Elders konden kleine boeren op eigen grond bijverdienen. In Zeeland had minder dan een kwart van de arbeiders een stukje eigen grond. Veel Zeeuwse boeren hebben te weinig eigen grond om van te kunnen leven. Foto: een kleine moestuin bij een boerderij te Sluis. ZB, Beeldbank Zeeland, recordnr. 85380, ca. 1910.
Godsdienstige motieven
Dominee Cornelis van der Meulen (1800-1876) was predikant van de afgescheidenen in Goes en omstreken. De afgescheidenen hebben zich in 1834 van de Hervormde Kerk afgekeerd. Ze kunnen zich niet vinden in de leer die te belemmerend werkt om hun orthodoxe opvatting in praktijk te brengen. Tot 1840 worden de afgescheidenen door de overheid vervolgd. Deze wil immers het centrale gezag van de hervormde synode wil handhaven. Daarna blijven de afgescheidenen achtergesteld en de economische crisis drukt dan ook zwaar op hen.
Eigen bevinden Als er een paar groepen van honderden landverhuizers emigreren naar Amerika trekt dit de Zeeuwen over de streep. In navolging van de dominees A.C. van Raalte en H.P. Scholte gaat ook Van der Meulen met zijn gemeente naar de Verenigde Staten. Het land van de nieuwe mogelijkheden waar in een christelijke samenleving naar eigen bevinden kan worden geleefd. Dominee van der Meulen benadrukt dat vooral de armen een kans moeten krijgen mee te gaan naar Amerika.
Zeeuwsche Vereeniging voor Landverhuizing Op 1 februari 1847 wordt door zes Zeeuwen de Zeeuwsche Vereeniging voor Landverhuizing naar de Vereenigde Staaten van Amerika opgericht in de kerk van Goes. De vereniging verlaat Nederland als kerkelijke gemeente. Dominee Van der Meulen is haar predikant. In april 1847 gaan in totaal 457 Zeeuwen, verdeeld over drie groepen, naar de Verenigde Staten. [De afgescheidenen voelen zich niet langer thuis en verlaten na de Hervormde Kerk ook Nederland zelf. Foto: kerkgangers te Kapelle, ZB, Beeldbank Zeeland, Recordnr. 33257], ca. 1920]
Katholieken en protestanten Hoewel de bittere armoede door de crisis in de landbouw de voornaamste drijfveer voor emigratie is blijkt het niet de enige. Veel landbouwers in Zeeland, Groningen en Friesland worden werkloos door de mechanisatie in de bedrijfstak. Er bestaat spanning tussen katholieke en protestantse arbeiders in West-Zeeuws-Vlaanderen. De protestanten hebben de meerderheid, maar de katholieken alle machtsposities. Belgische landbezitters importeren goedkope katholieke landarbeiders. De protestantse landarbeiders vertrekken daarop. Op Duiveland is het omgekeerde het geval. Ook noemt de Amerikaanse historicus Michael Wintle de angst voor cholera-epidemieën als een van de redenen voor vertrek. [Door de mechanisatie van de landbouw worden veel landarbeiders werkloos. Foto: landarbeiders te Vrouwenpolder, ZB, Beeldbank Zeeland, recordnr. 12977, ca. 1930.]
Overtocht Vrijwel alle Nederlandse emigranten vertrekken vanuit de haven van Rotterdam. Eerst met zeilschepen in kleine groepen, begin twintigste eeuw met grote passagierstoomschepen. Tussen 1820 en 1880 vertrekken ongeveer 45.000 emigranten vanuit de havens van Rotterdam, Antwerpen, Liverpool, Le Havre, Amsterdam en Londen. Aan het begin van de 20ste eeuw zijn er twee grote passagiersdiensten naar de Verenigde Staten actief. Het zijn de Red Star Line vanuit Antwerpen en de Holland Amerika Lijn vanuit Rotterdam. Met deze diensten kan voor een billijke prijs een snelle overtocht worden gemaakt.
Agenten Zowel in Nederland als de Verenigde Staten bestaan reisagenten en -bureaus. Deze zitten meestal in de grote steden en bieden de emigranten reisdocumenten van vertrek tot bestemming aan. Agenten zijn bijvoorbeeld Prins & Zwanenburg, Steinman & Company en Adolph Strauss. De laatste biedt voor dertig gulden een overtocht per schoener aan. Dat is voor de meeste arbeiders wel één tot drie maandlonen.
Bestemming De havens van bestemming zijn in het begin Boston, Baltimore, Philadelphia, New Orleans en New York. Na 1850 is New York bijna uitsluitend haven van aankomst. De emigranten vinden er een veilig onderkomen in het opvanghuis Castle Garden. Daar mogen ze blijven totdat ze geld hebben ontvangen van bekenden. De stad heeft goede vervoersverbindingen met het Grote Merengebied en na 1852 rijdt er een trein van New York naar Chicago. Hierdoor kunnen de emigranten makkelijk op hun plaats van bestemming komen. Velen vestigen zich rondom het Grote Merengebied. [Een affiche voor landverhuizers van de reisagenten J.C. Bebelaar te Vlissingen en G. Contant te Schoondijke, ZB, Beeldbank Zeeland, recordnrs. 3395 en 2982 19de eeuw] [Een zeilschip met hulpstoomvermogen dat werd gebruikt voor de overtocht naar Amerika, ZB, Beeldbank Zeeland, recordnr. 48359, ca. 1870] [Link Lees verder over Wonen en werken in VS op pagina...]
Concentratie van Zeeuwen 21% van alle Nederlanders die in de periode 1831-1877 naar de Verenigde Staten vertrekt, komt uit Zeeland. De grootste concentratie daarvan komt uit West-Zeeuws-Vlaanderen, Zuid-Beveland en Schouwen-Duiveland. In de periode 1880-1920 emigreren nog gemiddeld 600 Zeeuwen per jaar. Tussen 1880 en 1900 vertrekken ruim 11.000 Zeeuwen naar de Verenigde Staten. In de jaren 1906-1910 emigreert zelfs 1,5% van de Zeeuwse bevolking onder wie veel inwoners van Yerseke, Biervliet en ’s Heer Arendskerke.
Auteur
-Johan Francke, 2015
Bronnen
Literatuur
-Dominicus, Lilian, ‘Zeeuwen gaven de emigratie in Amerika vorm’, in: Krantenbank Zeeland, PZC ed. Walcheren, 7 april 2008, 12-13.
-Nehalennia 137 (2002). Themanummer: Emigratie vanuit Zeeland naar de Verenigde Staten, 1900-1920.
-_________ , 114 (1997). Lezingen van de studiedag over Zeeuwse emigratie naar Amerika, 1840-1920.
-Pool, Leendert van der (tek.) en Hans Krabbendam (red.), Ellis Island (Goes: de Koperen Tuin, 1997).
Sites
-Informatie over onderzoek doen naar Zeeuwse emigranten
-Overzicht van archiefbronnen in het Zeeuws Archief in Middelburg
-Informatie over de Salzburgse emigranten in Zeeuws-Vlaanderen
-[http://www.zeelandmuseum.org Site van het Zeeland museum in de VS, met informatie over de geschiedenis van de Nederlandse inwoners van het plaatsje.]
-Site van het Roosevelt Study Center in Middelburg
-Weblog van het Zeeuws historisch genootschap in de VS.
-Genealogische site over Zeeuwse familienamen in de VS
-Site die alle namen geeft van de naar Zeeland (VS) geëmigreerde personen.