Johannis de Rijke

Johannis de Rijke
	; Johannis de Rijke, bron: Zeeuwse Ankers
Geboren	5 december 1842 Colijnsplaat
Overleden	20 januari 1913
Beroep	waterbouwkundig ingenieur
VIAF	[1]

Johannis de Rijke uit Colijnsplaat is een bekend waterbouwkundig ingenieur die eind 19de en begin 20ste eeuw belangrijke waterwerken in Japan ontwierp en liet uitvoeren. IN BEWERKING

Chronologie

1842 Wordt op 5 december geboren te Colijnsplaat
1865 Opzichter bij de bouw van de sluizen bij Schellingwoude
1873 Brengt de rivier de Yodogawa in kaart en verbeterd de loop voor de scheepvaart
1879 Een door Escher ontworpen havenplan voor Mikuni wordt uitgevoerd
1881 Ontwerp van aanlegsteiger voor grote stoomschepen die Kobe aandoen
1884 Plannen voor de verbetering van de Oigawa en de Tenriogawa in Mitsuokaken

-Rapport over een tunnelkanaal van het Biwa-0meer naar Kyoto -Plan voor verbetering van de rivier de Tonegawa -Plan maken voor een dwarskanaal van Tonegawa naar Yedogawa -Rapport over de Yoshinogawa met als doel een beter transport van steenkolen -Ontwerp haven van Osaka -Afwatering in het landschap van Mino verbeteren

1886 Nader rapport over de haven van Nugata, waarover Escher al een plan maakte
1887 Plan om schade door overstroming van de Yodogawa te voorkomen / hogedruk waterleiding Osaka
1888 Schetsplan voor een haven in Tokio
1889 Ontwerp van de haven van Yokohama
1890 Nieuw rapport ter voorkoming van verwoesting door watervloeden in Kiotofu en Osakafu.

-Rapport over rivieren en wegen in Naganoken -Rapport over onderhoud en slijtage van wegen

1891 Rapport over de Tamagawa in Kanagawaken
1893 Rapport over een haven in de Sendaibaai

Rapport over de waterspiegel en oevers van het Inawadsumeer in Fukushima

1896 Rapport over een meer uitgebreid ontwerp van de haven van Osaka
1897 Rapport over de Urado-haven in Tosa
1903 Reist terug naar Nederland met de Trans-Siberische Spoorweg
1905 verhuist van Arnhem naar Hilversum
1906 Aankomst te Shanghai en aanvang van het Whangpoo project.
1910 Terugkeer uit China in Nederland
1913 Sterft op 20 januari te Amsterdam

Jeugd

De vader van Johannis, Pieter de Rijke trouwde met Anna Catharina Liefbroer en was een kleine aannemer van dijkwerken die daarnaast een boerderijtje bezat. In het gezin waren naast Johannis, het derde kind, nog vijf kinderen. Na de lagere school kreeg Johannis wiskunde en werktuigkunde van de in Goes werkende ingenieur J. Lebret, waarschijnlijk een bekende van De Rijkes vader. In 1865 werd hij opzichter bij de bouw van de sluis in Schellingwoude (een onderdeel van het Noordzeekanaal) [hyperlink naar: http://www.rijkswaterstaat.nl/wateroverzicht/noordzeekanaal/ ]. In 1872 krijgt De Rijkes’ chef, C.J. van Doorn, eervol ontslag na een uitnodiging van de Japanse regering. Hij gaat daar samen met ingenieur I.A. Lindo rivieren onderzoeken. Het werk blijkt veel omvangrijker dan voorzien. De Rijke krijgt een uitnodiging zijn koffers te pakken met een forse salarisverbetering in het verschiet. Samen met collega George Escher (de vader van graficus M.C. Escher) vertrekt hij naar Japan. In Japan verwerft hij het aanzien dat in Nederland door gebrek aan een academische titel onmogelijk is. Escher schrijft later in een brief aan zijn moeder over De Rijke: ‘Met een scherp verstand, een grote opmerkingsgave, een behoorlijk geheugen, veel origineels en kernachtigs in zijn geest en zeer onafhankelijk, stak hij boven anderen uit. Ik stel hem boven de ingenieurs uit Delft.’

Aan het werk in Japan De Rijke maakt de reis naar Japan met ingenieur George Escher en opzichter-metselaar Dick Arnst. Japan bevindt zich op dat moment in het Meiji-tijdperk. [hyperlink naar: http://nl.wikipedia.org/wiki/Meiji-restauratie ] Door toepassing van westerse kennis en technologie moet een snelle modernisering en cultuuromslag worden gemaakt. Voor de ontwikkeling van de infrastructuur wordt een beroep gedaan op Nederlandse kennis. Diverse rivieren moeten geschikt worden gemaakt voor moderne scheepvaart. Ook moet een groot aantal havens worden gemoderniseerd. De Rijke ontwerpt het plan voor twee strekdammen in de haven van Osaka [hyperlink naar: http://nl.wikipedia.org/wiki/Osaka ]. Thans een van de belangrijkste havens van Japan. Het meest imposant is zijn grote-rivierenproject bij Nagoya, waar 25 jaar lang aan wordt gebouwd. Het gaat hier niet alleen om bevaarbaarheid, maar ook om bescherming- en irrigatiewerk. Kritiek komt er ook. De Yodo (Osaka) overstroomt in 1885 en 1889 en veroorzaakt veel schade. Vanaf 1876 werkt De Rijke alleen. Escher wordt naar Tokyo [hyperlink naar: http://nl.wikipedia.org/wiki/Tokyo] overgeplaatst en De Rijke wordt voor 350 gouden Yen ingenieur bij de Japanse waterstaatsdienst.

Moeilijk werken in een andere cultuur Gaandeweg zijn verblijf zal de houding van zijn superieuren De Rijke steeds meer tegenstaan. Plannen en voorstellen verdwijnen in de kast. Worden ze wel uitgevoerd dan komt de supervisie in handen van Japanse ingenieurs en moet De Rijke vanaf de zijlijn toekijken. De Meiji regering geeft, zodra de westerlingen hun kennis overdragen, de projectleiding in handen van Japanners. Oprechtheid en eerlijkheid zijn voor De Rijke vanzelfsprekende waarden, maar dat botst met de heersende cultuur in Japan. De omgang in de Japanse politiek en bureaucratie wordt gekenmerkt door veinzerijen, vormelijkheden, rituele formules en gebruiken die voor De Rijke niets meer zijn dan holle huichelarij. De omgang met de gewone mensen gaat De Rijke makkelijker af. De Boeren in Mino dragen hem vanwege een herbeplantingsproject op handen. Als zijn vrouw Johanna overlijdt schrapen ze hun karige loon bij elkaar om hem met een gift te troosten.

Het gezin van De Rijke Als De Rijke in Roosendaal op de trein stapt richting Japan neemt hij zijn vrouw, Johanna Hassoldt en twee kinderen mee. In Japan worden kort na elkaar nog eens vijf kinderen geboren. Het vierde kind, Eleazer sterft al na enkele maanden. In 1879 polst De rijke Escher voor een pleegaders in Nederland om zijn kinderen daar onderwijs te laten genieten. Eschers voormalige leermeester Lebret vangt de kinderen op. In 1881 overlijdt De Rijkes vrouw na een kort en pijnlijk ziekbed aan de cholera. In 1885 hertrouwt De Rijke met Maria Heck die hij tijdens een verlof in Nederland heeft ontmoet. Heck is streng gelovig en onderhoud als lid van de gereformeerde kerk correspondentie met Abraham Kuyper. Uit het huwelijk met Maria worden nog eens vijf kinderen geboren. Steeds meer buitenlanders verlaten in die periode Japan. Uiteindelijk is De Rijke in 1890 nog de enige Nederlandse ingenieur in het land. Toch zit hij niet te wachten op een terugkeer naar Nederland. De selfmade ingenieur zal daar immers nooit de status verwerven die hij in Japan heeft.

Projecten van De Rijke Als ingenieur in Japanse dienst ontwerpt De Rijke twee strekdammen voor de haven van Osaka, een hogedrukwaterleiding in Osaka, en een aanlegsteiger in Kobe. Hij verbetert de havens van Tokio en Yokohama [hyperlink naar: http://nl.wikipedia.org/wiki/Yokohama_%28stad%29 ]. Hij maakte samen met zijn collega G.A. Escher plannen voor het verbeteren van diverse Japanse rivieren; voor een tunnelkanaal van het Biwameer naar Kyoto, en voor de kanalisatie van de Kisorivier. Het plan wordt van 1887 tot 1912 uitgevoerd. Dankzij het plan behoren de overstromingen van de stad Nagoya tot het verleden. Vanaf 1891 werkt De Rijke op het Japanse ministerie van Verkeer en Waterstaat.

Shanghai Zijn korte verblijf in Shanghai [hyperlink naar: http://nl.wikipedia.org/wiki/Shanghai ] is aanleiding voor een lange en kritische beschouwing van de vaarwegen en bereikbaarheid van de haven. Al in 1873 heeft hij op doorreis naar Japan ter plekke onderzoek gedaan. Twee jaar later gaat hij zelfs heimelijk met collega G.A. Escher naar China op reis om een zandplaat op te ruimen. Tevens stelt hij een rapport op over de toegankelijkheid van de haven van Shanghai. Dit rapport verdwijnt in de archiefkast Bij zijn definitieve vertrek uit Japan, in 1903, wordt hij uitgenodigd zijn plannen voor Shanghai verder uit te werken. Hij leidt de kanalisatie van de Whangpoo, de vaarweg die door Shanghai loopt. Na opnieuw enkele jaren in het Verre Oosten te hebben doorgebracht keert De Rijke in 1910 voorgoed in Nederland terug.

  Ofschoon het toevallig is, zal Japan kort na De Rijkes vertrek de wereld zijn tanden laten zien. In 1904 wordt de Japans-Russische Oorlog [hyperlink naar: http://www.engelfriet.net/Alie/Hans/japan.htm ]uitgelokt. Het land van de rijzende zon vernietigt de Russische vloot. Het laat de westerse wereld zien in korte tijd een gelijkwaardige technische ontwikkeling te hebben doorgemaakt.

Graf en erkenning In 1903 keert De Rijke terug naar Nederland. Hij overlijdt op 70-jarige leeftijd te Amsterdam. Volgens de familieoverlevering met de roman De Leeuw van Vlaanderen van Conscience in zijn handen. De Rijke ligt begraven op de begraafplaats Zorgvlied. Het graf wordt jaarlijks door een Japanse delegatie bezocht die een krans legt en een boeddhistische ceremonie uitvoert. De Rijke wordt in Japan benoemt tot ridder in de orde van de Rijzende Zon. In Nederland tot officier in de orde van Oranje-Nassau en op 13 januari 1911 tot ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. In België wordt hij ridder in de Leopoldsorde. In 1987 wordt voor De Rijke in Kizu, bij Nagoya een vier meter hoog bronzen beeld opgericht. Dit ter nagedachtenis aan de Nederlander die drie grote rivieren wist te bedwingen. Landelijke erkenning komt in 2002 met een documentaire. De Nederlandse filmmaker Louis van Gasteren maakt In een Japanse stroomversnelling. Nederlandse watermannen in Japan 1872-1903. De documentaire gaat over De Rijke en Escher. In datzelfde jaar verschijnen ook twee boeken.

Standbeeld te Colijnsplaat Op 5 december 2000 onthult Commissaris der Koningin Wim van Gelder een nieuw standbeeld voor De Rijke. Dit staat aan het havenhoofd te Colijnsplaat. Het is een replica van het beeld dat van hem in Nagoya staat. Vanaf eind jaren tachtig trekt het dorp Colijnsplaat regelmatig groepen Japanse toeristen die op zoek zijn naar herinneringen aan De Rijke. Die zijn er niet. Het is zelfs niet bekend waar zijn geboortehuis heeft gestaan. Om de Japanse toeristen tegemoet te komen wordt een stichting in het leven geroepen die een standbeeld moet realiseren. Een Japanse delegatie schenkt een borstbeeld dat in 1998 in de Havelaarstraat wordt geplaatst, vlakbij waar zijn geboortehuis zou hebben gestaan. De stichting weet van de gemeente Noord-Beveland, Rijkswaterstaat Zeeland, de Vereniging Bagger-, Kust- en Oeverwerken en bij de Japanse gemeente Nagoya geld los te krijgen.

De zomerreis van Oost-Azië naar Nederland met de Trans-Siberische Spoorweg

Naast de publicaties over De Rijke is er ook een boekje van hem zelf. Zijn reisverslag van Japan terug naar Nederland met de Trans-Siberische Spoorweg [hyperlink naar: http://www.rusland-reizen.net/transsiberie_express.htm en http://nl.wikipedia.org/wiki/Trans-Siberische_spoorweg ]. Zijn tweede vrouw en kinderen zijn al een paar jaar eerder terug gegaan naar Nederland. De Rijke wil graag het bijzondere technische project van de Russen, waar sinds 1891 aan wordt gebouwd, van nabij beschouwen. Het reisverslag biedt meer dan alleen aandacht voor flora en fauna. Ook aan ras en cultuur en allerlei technische en geografische aspecten wordt aandacht besteed. De treinreis zelf neemt slechts zeventien dagen in beslag. Op 18 juni 1903 vertrekt De Rijke uit Tokio, tot 1868 Yedo, een stad met op dat moment 1,5 miljoen inwoners. Per spoor reist hij naar Yokohama. Hoewel er makkelijkere opties zijn besluit De Rijke zijn terugkeer naar Nederland op alternatieve wijze te maken en van die reis een verslag te maken. Vanuit Yokohama vertrekt hij op 19 juni met de Franse mailboot Annam naar Shanghai. Op 24 juni, na een storm op zee, arriveert het schip in de Chinese havenstad. Over Shanghai maakt De Rijke een uitgebreid verslag van geschiedenis, bestuur en instellingen. De Rijke verblijft twee weken in Shanghai voordat hij op 5 juli met de Russische stoomboot Manchuria naar Rusland vertrekt. In de avond van 6 juli komt het schip bij Dalny aan, vanwaar de Trans-Siberische Spoorweg vertrekt. Op 7 juli begint De Rijke ’s avonds aan zijn treinreis die non-stop richting Moskou zal voeren. De Rijke heeft een kamer achter de restauratie in de 1e klasse geboekt. Onderweg beschrijft De Rijke onder meer het transport van gevangenen die naar Siberië op weg zijn. En allerlei technische details over zaken die op en rond de spoorweg voorkomen. Op maandag 20 juli komt De Rijke in Moskou aan. Op woensdag 22 juli wordt er over het spoor verder gereisd naar Warschau. Een dag later is De Rijke in Berlijn. Ook hier onderbreekt De Rijke zijn reis om de stad te bezoeken. Op 24 juli vertrekt hij uit Berlijn en is hij ’s avonds in Arnhem bij zijn gezin.

Projecten

Het stroomgebied van de Yodo (oktober 1873-november 1874) De eerste taak van Escher en De Rijke is het bevaarbaar maken van de Yodo. Daartoe krijgen ze twee tolken toegewezen. Bij inspectie valt hen de grote hoeveelheid zand op die door zijrivieren wordt aangevoerd. Deze stroomt van de kale geërodeerde berghellingen af. Hierna begint het waterpassen van het terrein en het peilen van de rivieren. Escher wil in de zijrivieren pijlschalen laten installeren. Bij het kopiëren van Japanse tekeningen en kaarten krijgt Escher hulp van O-Matsu. Dat is zijn Japanse vriendin, met wie hij samenleeft. In de nacht van 20 op 21 juni 1874 verzakt een deel van een kademuur. Hun Japanse superieur stelt De Rijke en Escher verantwoordelijk. Dezen grijpen nu terug op hun vertrouwde oer-Nederlandse methode met een meer glooiende oever, verdedigd door rijswerk met steenbestorting. Het plan dat wordt gemaakt behelst: -de aanleg van kribben van rijshout -bescherming van de oevers en onderwater oevers tegen uitschuring door water -afsluiten van waterlopen -het wegbaggeren van zandbanken -het voorkomen van aanslibbing door het begroeiingsvrij houden van onderwater oevers -het tegengaan van ontbossing De Japanners moet aanvankelijk nog veel worden bijgebracht. Zo zijn er putten gegraven onderaan de dijklichamen of wordt er grind gebaggerd tot vlak aan de dijkvoet.

Het Whangpoo project in China In 1875 schrijven Escher en De Rijke een eerste rapport over de opruiming van de zandbanken in de Whangpoo. De Chinese regering spreekt in 1905 zijn voorkeur uit voor het plan van De Rijke. Hij wordt uitgenodigd zich met het werk te belasten. Hij aanvaardt de opdracht. In november 1905 bespreekt hij met Escher te Arnhem de problemen rondom het benodigde personeel. De haven, vooral de Woosung Bar –een zandbank voor de kust- is tegen die tijd verzand. Grote zeeschepen kunnen niet meer binnen komen. De Rijke heeft zijn rapport al in 1898 ingeleverd, maar kan nu dan aan de slag. De Rijke heeft twee plannen gemaakt voor de benedenloop van de rivier. Hierbij wordt zowel de ebgeul als de vloedgeul afgesloten en de Whangpoo krijgt een nieuwe stroombaan. In verband met de hoge golfslag in de haven van Shanghai plaatst De Rijke extra veel palen bij de aanlegsteigers. In mei 1909 maakt De Rijke een goede beurt. Het Engelse oorlogschip Astraea met een diepgang van 23 voet vaart op volle snelheid het Junk-kanaal door. In februari 1906 arriveert De Rijke als hoofdingenieur in Shanghai samen met zijn zestienjarige zoon. Uiteindelijk weet hij de Woosung Bar geheel op te ruimen. Dan neemt hij ontslag en keert in november 1910 voorgoed naar Nederland.

Problemen en oplossingen van De Rijke Een van de problemen waarmee De Rijke in Japan te maken kreeg waren de zogenaamde banjirs. Dat zijn watervloeden die van de Japanse bergketens afspoelen. Een plotselinge en hoge rijzing van het rivierwater gevolgd op een daling wordt een banjir genoemd. De daling treed op nog tijdens de regenval. De banjir hangt af van de van de regenval tijdens een storm. Meer nog van de hoogte en de aard en conditie van het berggebied van de stroom. Hieronder volgen enige oorzaken en oplossingen die De Rijke daarvoor aandroeg: -De geologische gesteldheid en de zwakke structuur van de verschillende bergreeksen waarin de rivieren ontspringen. -Toenemende bevolking en daaruit ontstane opschuiving van de armere bevolkingslagen richting de bergen. -Ontbossing en toenemende mate van verbouw van gewassen op de berghellingen. -De wijze waarop bergwegen worden gemaakt en mijnen worden bewerkt. -Diverse arbitraire handelingen waaronder nivellering van bergen en de moeilijkheid deze ontwikkelingen te keren (De Rijke stelt hierbij het werkloosheidsprobleem aan de orde dat op zou treden als alle lieden die hieraan werken zonder arbeid komen te zitten). -Het gebrek aan middelen, geld en geschikt personeel om hiertegen maatregelen te nemen, ook al is de wil onder de overheid en bevolking aanwezig.

In het geval de dijken doorbreken of overlopen voorziet De Rijke in vier mogelijkheden: 1.De dijken verhogen en versterken. 2.De rechter- of linkerdijk verleggen en daarmee meer ruimte maken voor vloeden 3.Een nieuwe rivier vormen naast het bestaande bed 4.De dijken verlagen of geheel slechten.