Yerseke

Yerseke (geersicke, Gersicha, Hiersicken, Ierseke, Yerse En Vele Andere Spellingen)

De vaete aan Het Plein met fontein, gezien in de richting van de Nederlandse Hervormde Kerk. Foto: W. van Gorsel, 28-5-2021. Bron: ZB, Beeldbank Zeeland, rec.nr. 187008

Het dorp: kenmerken

Dorp binnen de gemeente Reimerswaal (Zuid-Beveland), vóór de gemeentelijke herindeling op 1 jan. 1970 met het aangrenzende Yersekedam een zelfstandige gemeente. In 2021 telde Yerseke 7.015 inwoners. Een deel van de beroepsbevolking vindt een bestaan in de schelpdiercultures (mossels, oesters), kreeftenkwekerijen en conserven-industrie. De plaatsnaam Yerseke is waarschijnlijk in oorsprong een waternaam. Yerseke is nooit stad geweest, maar had wel al vroeg enige stedelijke allure.

Wapen

Dit is waarschijnlijk in de eerste helft van de 17e eeuw afgeleid van het geslachtswapen van Van Duvenee, door toevoeging van een golvende dwarsbalk, die wellicht de stroom de Jeersic voorstelt. De hermelijnstaartjes op zilver vormen een gestileerde weergave van het kostbare bont, gemaakt van de winterpels van het hermelijn, waartegen de zwarte staartpuntjes afsteken. Het wapen komt voor op de wapenkaart van Smallegange (1696). Bij de bevestiging voor de gemeente op 31 juli 1817 werden de hermelijnstaartjes in groen afgebeeld, wat natuurlijk onjuist is; officieel is dit zo gebleven, maar in de praktijk werden toch zwarte staartjes gebruikt.

Monumenten

Kerk

Van de kerk, gebouwd van 1355 tot 1413, werd het schip in de 16e eeuw afgebroken en de sindsdien vrijstaande toren in 1821 wegens verval gesloopt. In 1887 werd een nieuwe toren tegen het toen nog bestaande koor gebouwd. In de meidagen van 1940 werd het centrum van het geheel geëvacueerde dorp bij een beschieting door Franse oorlogsschepen vernield. Hierbij ging de kerk met haar middeleeuwse interieur, o.a. een reeks van 33 houten beelden onder de kap, verloren. Herbouw van kerkkoor en transept naar oude gegevens in 1948 door J.W. Janzen; verdere restauratie in 1975/'76 aan de toren door architectenbureau Van der Kloot Meyburg. De kerk was tot 1413 kapittelkerk; in dat jaar verhuisde het kapittel naar Goes.

Geschiedenis

De plaats vinden we als Gersicha voor het eerst vermeld in 980. De parochie Yerseke werd in de 12e eeuw gesticht; de kerk was gewijd aan St.-Odulphus. Na de Reformatie kwam hier in 1581 de eerste predikant. Yerseke was een deel van een vierschaarambacht ambacht). In de omgeving lagen minstens drie vluchtbergen uit de 11e of 12e eeuw die geheel zijn afgegraven, o.a. de Hooge Meet en het Burgje.

Economie

De opkomst van de oester- en mosselcultuur op de Oosterschelde in de 19e eeuw maakte Yerseke tot een belangrijke vissershaven. De oestercultuur werd sterk bevorderd doordat van 1870 tot 1880 het stelsel van verpachting van oesterpercelen werd ingevoerd en de vrije visserij verdween. In de strenge winters van 1880, 1886, 1890 en 1962/1963 leden de oesterpercelen zware schade. Hoewel het dorp bij de stormramp in 1953 niet noemenswaardig werd getroffen, waren de gevolgen voor de economie ingrijpend; plannen voor een toekomstige algehele afsluiting van de Oosterschelde in het kader van de Deltawerken en de opgelopen vorstschade in 1962/1963 deden veel oesterkwekers besluiten hun bedrijven te beëindigen. In 1978 heeft de Nederlandse regering toegestemd in de aanleg van een afsluitdam met 'middelgrote' doorlaatopening (bruto opening 17.000 m², om getijverschil van 2.70 m bij Yerseke te verzekeren) waardoor het behoud van de schelpdiercultures misschien mogelijk wordt. De 19e-eeuwse haven van Yerseke is in 1964/1965 vergroot; ten behoeve van de zich sterk ontwikkelende watersport werd toen tevens de jachthaven 'Prins Alexander' aangelegd. In 1957 is door de Koninklijke Academie van Wetenschappen het Hydrobiologisch Instituut afdeling Delta-onderzoek gesticht, thans het Delta-instituut voor Hydrobiologisch Onderzoek; doelstellingen: het onderzoeken van de planten- en dierenwereld vóór, tijdens en na de afsluiting van de grote zeearmen. In Yerseke bevindt zich voorts een visserij-politiekantoor dat d.m.v. radar waakt over de uitgestrekte oesterpercelen.

Auteur

S.J.M. Hulsbergen

Literatuur

• C. Dekker, Zuid-Beveland.
• Drinkwaard, De Zeeuwse oestercultuur, 234-241.
• Nienhuis, Zeekant bij Yerseke, 28-31.
• Vaas, Das Arbeitsfeld, 292-295.
• Verwey, Iets uit de voorgeschiedenis, 210-215.
• Van Ysseldijk, 1000 jaar Yerseke.

Encyclopedie van Zeeland, 1982-1984

Bekijk de originele tekst uit de Encyclopedie van Zeeland, 1982-1984