Neeltje Lokerse

Neeltje Lokerse
Neeltje Lokerse, strijdster voor vrouwenrechten, foto ca. 1930, ZB, Beeldbank Zeeland, recordnr. 149081
Geboren	31 augustus 1868 Yerseke
Overleden	17 februari 1954 Voorburg
Beroep	feministe
VIAF	N. Lokerse

Emancipatiestrijdster, hetgeen door haar vaak haakse kijk op zaken een betere betiteling is dan feministe, aangezien Lokerse het vaak oneens was met personen en organisaties waarvan verwacht mocht worden dat deze juist wel op haar sympathie zouden kunnen rekenen.

Jeugd

Neeltje Lokerse werd geboren te Yerseke op 28 augustus 1868. Ze was de dochter van een koopman en agrariër en een dienstbode. Haar vader overleed toen ze acht was en ook een jonger broertje en zusje stierven in de eerste levensjaren. De oesterteelt in Yerseke ontwikkelde zich in haar jeugd explosief en die economische welvaart van het dorp ging gepaard met onzedelijkheid, drankgebruik en prostitutie. Anderzijds werd juist het godsdienstige leven reactionair. Nadat Lokerse van de lagere school kwam werd ze dienstbode. Eerst in Zeeland en na haar twintigste ook in Amsterdam en Den Haag.

Dienstbode, spreekster en schrijfster voor vrouwenstrijd

Goessche Courant van 15 december 1902 met een bericht over het vonnis in de zaak Lokerse, bron: Krantenbank Zeeland

Een van haar Haagse werkgevers, S.J. Burghout, verwekte bij haar een kind, dat in 1901 geboren werd. Hij wilde dit kind echter niet erkennen, noch met haar trouwen. Onderzoek naar vaderschap was in die tijd verboden. Over dit onrecht werd Lokerse verontwaardigd. Op de werkplek van Burghout schoot ze een revolver af; niet om te doden, maar om aandacht te vestigen op de positie van vele dienstbodes. Die aandacht kwam: Lokerse werd gearresteerd, kreeg een rechtszaak en haalde daarmee de landelijke pers. Ze werd vrijgesproken en eenmaal vrij begon ze lezingen te houden. De teksten daarvan gaf ze in eigen beheer uit. In 1914 bracht ze een roman uit met als hoofdpersoon Bertha van Doorn, een dienstmeisje dat net als zijzelf door een ‘heer’ in de steek gelaten werd. Lokerse kwam op voor dienstboden, ongehuwde moeders en mengde zich daarom ook in het prostitutie debat. Ongehuwde moeders waren immers vaak gedwongen hun broodwinning daar te zoeken. Lokerse sloot zich echter bij geen enkele stroming of vereniging aan. Ze zette zich zelfs af tegen personen en bewegingen die zich op hetzelfde pad bewogen als zij. De Vereeniging ter Behartiging van de Belangen der Jonge Meisjes en de Nederlandsche Vereeniging tegen de Prostitutie bijvoorbeeld.

Wet Loeff en ideeën

Foto van Lokerse aan de binnenzijde van het boek Bertha van Doorn

Pleidooi voor de totstandkoming van een wet op onderzoek naar het vaderschap, Zierikzeesche Nieuwsbode, 2 januari 1906, pag. 6, bron: Krantenbank Zeeland

De Wet-Loeff, die er in 1909 kwam en die onderzoek naar het vaderschap weer toestond kon haar goedkeuring niet wegdragen. Dit omdat volgens Lokerse alimentatie een ongehuwde moeder niet uit de problemen kon helpen, maar het huwelijk wel, ook al zou dat een ongelukkig huwelijk zijn. Lokerse dacht er ook niet aan de prostitutie af te schaffen. Bordelen moesten open blijven, zodat de dienstboden niet verleid hoefden te worden. Als spreekster en schrijfster –niet in de laatste plaats door haar stijl en taal- ondervond Lokerse dan ook veel weerstand. Voor de samenleving van die tijd verkondigde ze tegendraadse ideeën. Haar geschriften zijn door toon en stijl nu onleesbaar. Uit haar werk komt zij naar voren als een felle strijdster tegen de onzedelijkheid en het christelijk farizeïsme van het Nederlandse volk. De rechten van de ongehuwde moeder uit de mindere stand en haar kind hadden haar speciale aandacht. Om hun positie te verbeteren deed ze soms, ook voor die tijd, merkwaardige voorstellen. Toch maakte ze met haar lezingen indruk op haar publiek omdat ze uit eigen ervaring sprak. [Promotiefoto van Neeltje Lokerse in dracht, foto uit: N. Lokerse, Bertha van Doorn. Een boek van strijd en leed; een ware geschiedenis (’s-Gravenhage, 1914).]

Huwelijk

In 1916 trouwde Lokerse met Willem van Strien, een rijke rustend agrariër uit Zeeland. Zij vestigden zich te Scheveningen, maar Lokerse bleef lezingen houden. Alleen al omdat ze altijd haar Zuid-Bevelandse dracht bleef dragen werd ze daardoor een opvallende verschijning. Haar zoon, die amper door haar opgevoed werd, bleef haar trouw toen ze oud en ziek werd. Neeltje Lokerse overleed op 85-jarige leeftijd te Voorburg. In de Leidse wijk Stevenshof werd in 1987 een pad naar haar genoemd.

Bibliografie

Titelpagina van het boek Bertha van Doorn. Een boek van strijd en leed; een ware geschiedenis geschreven door Neeltje Lokerse in 1914.

• Onderzoek naar het vaderschap in verband met onze krankzinnigengestichten, gevangenissen, huizen van ontucht ((S.l.), 1907).

• Bertha van Doorn: een boek van strijd en leed; een ware geschiedenis ((S.l.): 1914).

• Open brief aan de zeer gewaardeerde heeren van het bestuur Gemeente ziekenhuis te Apeldoorn en een afscheid aan mijn man den heer W. van Strien, waar het ziekenhuis mij niet voor in de gelegenheid stelde door Wed. N. van Strien geboren Neeltje Lokers ((S.l.), 1930).

Tekst uit de Encyclopedie van Zeeland 1982-1984

Bekijk de originele tekst uit de Encyclopedie van Zeeland, 1982-1984

Auteur

-I.H. Vogel, geheel herzien, J. Francke, 2015

Literatuur

• W.C.S. van Benthem Jutting, J.C.B. Spits, ‘Neeltje Lokerse’, in: BWSA 4 (1990) 131-133.

• Neeltje Lokerse (Documentatiemap) (Middelburg: Zeeuwse Bibliotheek, 2009).

• Neeltje Lokerse, Open brief naar aanleiding van het sluiten der bordeelen aan het gemeentebestuur van Rotterdam en aan den WelEd.Zeer Gel.Heer Dr.W.B. van Staveren (Lekkerkerk, [ca.1907]).

• Neeltje Lokerse, Onderzoek naar het vaderschap in verband met onze krankzinnigengestichten, gevangenissen, huizen van ontucht ([S.l., [ca.1906])].

• Josine Spits, Neeltje Lokerse: van Zeeuwse dienstbode tot strijdbaar activiste (1868-1954) Doctoraalscriptie, Rijksuniversiteit Leiden (Middelburg, 1988).