PSD

Voormalige Provinciale Stoomvaart Diensten in Zeeland. Tussen 1866 en 2003 onderhield de PSD de veerdiensten op de Wester- en Oosterschelde en het Veerse Meer. Vanwege de bouw van bruggen (waaronder de Zeelandbrug in 1965), dammen en de tunnel onder de Westerschelde werden de veerdiensten geleidelijk minder belangrijk. De PSD werd op 15 maart 2003 opgeheven.

PSD

Veerdienst Vlissingen-Breskens. De veerboten Prinses Beatrix en de Prinses Margriet werden beide verkocht aan China. De Beatrix vertrok in 1994, de Margriet ging eind 1996 naar China. De Beatrix is inmiddels gesloopt, maar de Prinses Margriet vaart nog elke dag als veerboot, tegenwoordig in Indonesië., foto: C. Heijkopp, ca. 1990 ZB, Beeldbank Zeeland, rec. nr. 75913

Geschiedenis van het bedrijf

Het begin

De geschiedenis van de PSD begint op 22 mei 1828. Vanaf die dag vaart er een reguliere veerdienst tussen Vlissingen, Breskens en Terneuzen. Andere havens worden aangedaan door particulieren, maar onder de vlag van de Provincie Zeeland. Vanaf 1 april 1866 neemt de Provincie Zeeland de bedrijfsvoering van deze diensten zelf ter hand. Hiermee het begin van de PSD.

De PSD voer aanvankelijk met de houten raderstoomboten De Schelde, Stad Vlissingen Nr. 1 en de Zeeland. Het laatste schip was nauwelijks zeewaardig te noemen. Tijdens een proefvaart sprak een statenlid dat 'men nauwelijks een geit zou mede durven overzenden'. De eerste diensten gingen van Vlissingen naar Breskens en van Vlissingen via Terneuzen naar Hoedekenskerke. In 1867 werden ook de Walsoorden en Borssele aangedaan.

Vlissingen-Breskens; veerboot prinses Juliana, fotograaf: onbekend, ca. 1932 ZB, Beeldbank Zeeland, rec. nr. 11985

In het begin concentreerde de PSD zich op de vaart over de Westerschelde. Het bedrijf heette dan ook officieel Provinciale Stoombootdienst op de Westerschelde. Na 1922 werden ook vaarten over de Oosterschelde geëxploiteerd. Hiervoor werd een apart bedrijf gesticht: de Provinciale Stoomvaartdienst op de Oosterschelde. In de Tweede Wereldoorlog werden beide bedrijven samengebracht als Provinciale Stoombootdiensten in Zeeland. De afkorting PSD werd hierna de steeds gangbaarder term.

Vanaf 1928 was het voor het eerst mogelijk tussen Vlissingen en Breskens met de auto op de veerboot te rijden. Tot het begin van de Tweede Wereldoorlog werden er in totaal drie van deze zgn. kopladers in de vaart genomen. Daarnaast werd ook in de zgn. secundaire veerdiensten geïnvesteerd. Concreet ging het hierbij om drie diesel mechanische zijladingsveerboten waarop een aantal auto's konden worden vervoerd (bijv. schip 'Oosterschelde').

Oorlog

Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog werden in Breskens vele veerboten tot zinken gebracht. Franse troepen, naar het Zuiden vluchtend voor de invallende Duitse troepen, maakten bij hun terugtrekking gebruik van de PSD-boten. Om te voorkomen dat de schepen in handen zouden vallen van de Duitsers, werden ze in de Breskense haven vernietigd. Ook aan het eind van de oorlog, in 1944, werden een aantal boten vernietigd. Dit keer door de Duitsers, die de toegang voor geallieerde schepen tot de haven van Vlissingen wilden blokkeren.

Zierikzee-Kats; het laden van de veerboot, foto: J. Midavaine, 1965ZB, Beeldbank Zeeland, rec. nr. 94573

Na de oorlog

In de periode 1958-1964 werden door de PSD drie enkeldeksveerboten gebouwd. Dit waren de Prinses Beatrix, Prinses Irene en Prinses Margriet. Ze worden ook wel de 'Prinsessenboten' genoemd en bleven meer dan 20 jaar in gebruik.

In 1968 werd de Prinses Christina in de vaart genomen, in 1970 de Prins Willem-Alexander. Het waren destijds de eerste dubbeldeksveerboten in ons land; varend op het traject Kruiningen-Perkpolder. Om de dubbeldeksboten te kunnen ontvangen werden in 1985 de veerhavens van Vlissingen en Breskens verbouwd. Daarna, werden nog de drie dubbeldeksschepen Prinses Juliana (1986), Koningin Beatrix (1993) en Prins Johan Friso (1997) gebouwd. De laatste boot is nog maar zes jaar in dienst geweest. Toen werd de Westerscheldtunnel in gebruik genomen.

Het einde

Het einde van de PSD kwam in 2003. In dat jaar (op 14 maart) opende de Westerscheldetunnel en de veerdienst Kruiningen-Perkpolder werd direct opgeheven. Dit kostte 220 arbeidsplaatsen. De Prins Willem-Alexander werd naar Vlissingen gebracht om daar te worden verkocht.

Tussen Vlissingen en Breskens kwam een fiets/voetveer, geexploiteerd door BBA Fast Ferries. In 2008 werd dit overgenomen door Veolia Fast Ferries, nu door de Westerschelde Ferry BV. Aanvankelijk werd gevaren met de oude schepen, zonder dat autodek en restauratie werd gebruikt. Daarna werd gevaren met twee zgn. SWATH's (Pr. Willem-Alexander en Prs. Maxima). Deze schepen zijn in eigendom van de Provincie Zeeland en worden verhuurd aan de concessiehouder.

De oude schepen zijn verkocht aan Italiaanse reders. De Koningin Beatrix en de Johan Friso worden ingezet als veerdienst Villa San Giovanni op het vasteland en de stad Messina op Sicilië. Het schip 'Prs. Juliana' ligt in Zuid-Italie. De Prs. Christina en Pr. Willem-Alexander zijn via Italie naar Turkije versleept en begin 2013 gesloopt. De werfplaten van beide schepen zijn door de werkgroep PSDnet.nl gered van sloop en terug gehaald naar Zeeland.

Schepen gezien door passagiers vanaf veerboot Vlissingen-Breskens, foto: J. Wolterbeek, ca. 1975 ZB, Beeldbank Zeeland, rec. nr. 1379

Nederlandtelt op dit moment nog drie oude PSD-veerboten: De Koningin Emma in Scheveningen, de Zuidvliet in Amsterdam en de Oosterschelde in Zwolle. Er worden pogingen gedaan het laatste schip terug te halen naar Zeeland en het te conserveren voor de toekomst.

In de onderstaande tabel een (incomplete) vlootlijst:

Naam	Bouwjaar	In dienst	Afgevoerd	Huidige Naam + Land/status
Schouwen	1912	1912	1940	Gesloopt
Noord Beveland	1912	1912	1933	Gesloopt
Zuidvliet	1914	1914	1963	Zuidvliet (Zierikzee)
Luctor et Emergo	1915	1915	1940	Gesloopt
Zeeuwsch-Vlaanderen	1915	1915	1933	Gesloopt
Zandkreek	1926	1926	1961	Gesloopt
Moerdijk	1928	1946	1953	Gesloopt
Willemsdorp	1930	1946	1953	Gesloopt
Dordrecht	1933	1946	1972	Gesloopt (Malta)
Koningin Wilhelmina	1927	1927	1960	Gesloopt
Prinses Juliana	1931	1931	1944	Gezonken en gesloopt
Prins Hendrik	1932	1932	1968	Gesloopt (Malta)
Oosterschelde	1933	1933	1972	Willem-Jan (Zwolle)
Prins Willem 1	1933	1933	1972	Gesloopt
Koningin Emma	1933	1933	1968	Estrella (Scheveningen)
Koningin Juliana	1949	1949	1986	Gesloopt (India)
Prins Bernhard	1950	1950	1986	Gesloopt (Turkije)
Noord-Beveland	1951	1951	1968	Onbekend
Prinses Beatrix	1958	1958	1994	Gesloopt (China)
Prinses Irene	1960	1960	1988	Gesloopt (India)
Prinses Margriet	1964	1964	1996	SMS Kartanegara (Indonesië)
Prinses Christina	1968	1968	2003	Gesloopt (Turkije)
Prins Willem-Alexander	1970	1970	2003	Gesloopt (Turkije)
Prinses Juliana	1986	1986	2003	Amedeo Matacena (Italië)
Koningin Beatrix	1993	1994	2003	Tremestieri (Italië)
Prins Johan Friso	1997	1997	2003	Acciarello (Italië)

Veerdiensten

De PSD onderhield in haar bestaan de volgende verbindingen:

Water	Verbinding	Periode
Westerschelde	Vlissingen - Breskens	1866 - 2003
Westerschelde	Terneuzen - Hoedekenskerke	1866 - 1972
Westerschelde	Hansweert - Walsoorden	1905 - 1943
Westerschelde	Kruiningen - Perkpolder	1943 - 2003
Veerse Meer	Veere - Kamperland	1924 - 1961
Veerse Meer	Kortgene - Wolphaartsdijk	1913 - 1960
Oosterschelde	Kats - Zierikzee	1912 - 1965

Door de aanleg van veerhavens of dammen werden PSD-verbindingen soms verlegd. Zo werd in 1923 Kortgene en in 1941 Katseveer beginpunt van de lijn naar Zierikzee. Nadat de Zandkreekdam was aangelegd werd de lijn nog korter, omdat toen vanuit Kats gevaren kon worden (1961). In Zierikzee werd vervolgens nog een nieuw veerplein aangelegd, waardoor het veer het havenkanaal niet meer hoefde te passeren.

Naast Zierikzee kregen in de loop van de tijd ook Kruiningen en Perkpolder nieuwe veerhavens. De veerdienst Hansweert-Walsoorden werd daarom vervangen door de lijn Kruiningen-Perkpolder.

Prijzen

De tarieven voor een overtocht varieerde. 's Zomers was het duurder dan in de winter. Verder konden Zeeuws-Vlamingen tegen jaarlijkse betaling van leges een stamkaart konden krijgen, waardoor zij tegen verlaagd tarief van de veerdiensten gebruik konden maken.

Interieur van de veerboot prinses Beatrix, foto: J. Wolterbeek, 1997ZB, Beeldbank Zeeland, rec. nr. 87633

Tussen 1944 en 1950 konden mensen gratis met de PSD-boten overgezet worden. Toen passagiers vanaf 1950 weer moesten betalen leidde dit met name in Zeeuws-Vlaanderen tot grote protesten. Men pleitte voor "vrije veren". Deze oproep werd echter niet gehonoreerd.

In de beginjaren 90 was de overtocht voor voetgangers en ander langzaam verkeer eveneens gratis. Vanwege het hoge gebruik dat er van werd gemaakt - met name op de lijn Vlissingen-Breskens - leidde dit tot veel overlast en kwam de veiligheid onder druk te staan.

Auteur

W. van Gorsel

Literatuur

- Vaarwel PSD, Provinciale Stoombootdiensten in Zeeland; Ronny H.R. Rammeloo, Peter Verdurmen; Boek, 24 p. Uitgegeven door PSD in 2003

- De laatste boot; afscheid van de PSD; Peter Verdurmen, Jan Jansen, Boek, 112 p., Uitgegeven door Den Boer/De Ruiter, Vlissingen in 2004

Bronnen

Krantenbank Zeeland