Daan Manneke

Manneke, Daan (Geb. Kruiningen 7 november 1939 -) Componist, organist, pedagoog.

Daan Manneke, foto: Jules Kuiper

Jeugd en studie

Daan Manneke werd op 7 november 1939 geboren in Kruiningen. In deze orthodox-protestantse omgeving werd Mannekes eerste kennismaking met muziek bepaald door het zingen van de psalmen. De Geneefse Psalter die tijdens kerkdiensten ten gehore gebracht werd, laat zich kenmerken door de lange duur van de noten waarop elke lettergreep wordt uitgesproken. De langzame opeenvolging van noten is een muzikale bron die nog steeds is terug te vinden in vele werken van Manneke, ofschoon hij zelf van het kerkgenootschap en de kerkelijke overtuiging is weg gegroeid.

Vanaf zijn dertiende speelde Manneke orgel voor de kleinere kerkjes op Zuid-Beveland zoals die in Hansweert. Het was ook rond deze tijd dat hij begon aan zijn orgel- en pianolessen die hij volgde bij Adriaan Kousemaker, toen een belangrijk leraar in het Zeeuwse muziekwezen. Manneke ervoer hem als een strenge en gewetensvolle man voor wie dan ook met ijver geleerd werd. Hoewel Manneke eerder voorbestemd was geweest om het landbouwbedrijf van zijn vader over te nemen, groeide tijdens het onderricht van Kousemaker het besef dat hij musicus wilde worden.

Kousemaker was een zelfstandig componist, musicus en organist van de Grote Kerk te Goes. Daarnaast schreef hij zijn eigen lesmethoden en oprichter van muziekuitgeverij Ars Nova. Door deze uitgeverij liet hij ook composities van zijn leerlingen drukken. Zodoende kreeg Manneke al op jonge leeftijd de mogelijkheid aangereikt om zijn werk voor een groter publiek beschikbaar te stellen. Kousemaker gaf dus niet alleen les in het piano- en orgelspel maar diende ook als een voorbeeldfiguur voor de jonge muzikanten die later zelf hun geld zouden willen verdienen. Koussemaker stoomde Manneke en zijn generatiegenoten Stoffel Gunst, Marieke Kok en Berna Kousemaker klaar voor het staatsexamen muziek in ’s-Gravenhage. Manneke haalde dit staatsexamen op zijn achttiende jaar, daartoe speelde hij een pianosonate die hij zelf bij Kousemaker had gecomponeerd.

Manneke werd organist voor de Sint-Gertrudiskerk te Bergen-op-Zoom. Hij speelde hier op een Del Haye orgel uit 1771 en schreef ook daarvoor verscheidene orgelwerken zoals De zonne rijst. Manneke bleef acht jaar verbonden aan deze kerk. Daarna stopte hij zijn werkzaamheden als kerkorganist. In plaats van verbonden te zijn aan een kerk gaf hij nu orgelconcerten op uitnodiging. Hierbij veroverde het hedendaagse repertoire een steeds prominentere plek. Onderwijl studeerde hij verder. In 1967 behaalde Manneke als eerste de Prijs voor jonge Zeeuwse Kunstenaars. Nadat hij in datzelfde jaar zijn eindexamen aan het Brabants Conservatorium in Tilburg gehaald had, ging hij naar Brugge en Brussel en Amsterdam. Hij nam lessen bij H. Houët, Louis Toebosch, Jan van Dijk, Ton de Leeuw en Kamiel D'Hooghe. Uit deze bezigheden is een groot deel van Manneke’s oeuvre voor orgel voortgekomen.

In 1972 begon Daan Manneke als docent analyse van eigentijdse muziek en improvisatie aan het Conservatorium van Amsterdam. Daarna was hij tot 2008 docent van het hoofdvak compositie aldaar. Ook richtte hij de afdeling Jong Talent op voor jonge leerlinge die gedreven waren om serieus te werken aan compositie. Hij is tevens de stichter van het kamerkoor Cappella Breda.

Composities schreef Daan Manneke reeds als onderdeel van zijn lessen bij Kousemaker. In deze periode kreeg hij geen speciale compositieles en Manneke schreef toen in de stijl die zijn omgeving hem aanreikte. Wanneer hij het Zeeuwse land verliet, kwam hij in aanraking met vele nieuwe stijlen zoals die van Olivier Messiaen en Iannis Xenakis. Op een gegeven moment maakt hij een breuk met het traditionele orgelrepertoire wat heel duidelijk tot uiting komt in 1979 met het orgel werk Pneoo. Dit werk bracht een nieuwe soort orgelspel naar Nederland.

Pneoo, dat als naam het Griekse woord voor windstoot draagt, is geïnspireerd op het windorgel te Vlissingen. Dit instrumentale kunstwerk bestaat uit bamboe pijpen met kleine luchtopeningen in de zijkant. Wanneer de wind langs deze openingen blaast, worden tonen gevormd. Deze continue doch onregelmatige klankvorming is ook terug te vinden Pneoo. Bedreven organisten musici legde zich al gauw toe op het stuk. Omdat het zich alleszins onderscheidde van de toen geaccepteerde stijlen voor orgelmuziek, ontketende het hevige discussies. Manneke’s werk opende nu een weg naar een nieuwe benadering van orgelcompositie waar voorheen een verschil bestond tussen enerzijds de organisten die doelgericht voor het orgel schreven en anderzijds algemene componisten die zich zo nu en dan aan het instrument waagden.

In zijn geheel beschouwd geeft het oeuvre van Manneke een grote diversiteit in stijlen weer. De cd Canti uit 2006 bijvoorbeeld is een verzameling van composities die in de Franco-Vlaamse traditie van de 16^de eeuw passen. De reeks composities genaamd Archipel laat een moderne eigen stijl horen waarin hij zowel instrumentale en gezongen melodieën in elkaar laat overlopen. Manneke schreef voor zang, ensembles en individuele instrumenten waaronder vele orgelcomposities.

Publicaties en discografie

-Manneke, Daan, Omgaan met muziek, werkboek voor improvisatie en groepscompositie. (Amstelveen: Annie Bank Edition, 1977).

-Manneke, Daan, Signalen van ver en dichtbij, korte, educatieve muziekstukken voor een variabel ensemble (Haarlem: De Toorts, 1981).

-De volledig aangevulde discografie van Daan Manneke is te vinden op zijn website daanmanneke.nl. In de dubbel-cd Perfla! zijn alle uitgevoerde orgelwerken van voor 2009 opgenomen inclusief een opname van het Del Haye orgel dat in 1972 verloren gegaan is in een brand in de Sint-Gertrudiskerk van Bergen-op-Zoom.

Auteur

-Jules Kuiper

Bronnen

-Met dank aan Daan Manneke die tijd vrijmaakte voor een interview op 17 april 2012 bij hem thuis.

-www.daanmanneke.nl biedt een uitgebreid overzicht met publicaties over Daan Manneke.