Arsenaal

Inrichting voor het opslaan, vervaardigen en herstellen van wapentuig, met name voor de artillerie; ook een inrichting waar oorlogsschepen worden gebouwd, gerepareerd, bevoorraad en bemand. Beide typen waren in Zeeland aanwezig, vooral in versterkte steden aan het water. Zo had Zierikzee zijn Arsenaal of Tuighuis achter de Noordhavenpoort en kende Tholen zijn Lands Magazijn of Ammunitiehuis aan de Binnenhaven. De voornaamste arsenalen bevonden zich echter in Veere en Vlissingen.

's Lands Arsenaal te Veere, na het bombardement van 31 juli 1809, ansichtkaart, ca. 1920, Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank Zeeland, recordnr. 22966

Veere

Lands- en Admiraliteits-Arsenaal of Magazijn-van-Oorlogstuig aan de noordzijde van de haven, gesticht in 1540 op bevel van Maximiliaan van Bourgondië en in 1565 op last van Philips 11 aanmerkelijk uitgebreid. Een zestal huizen en zoutketen moest worden afgebroken om de nodige ruimte te scheppen. In 1569 kwam het nieuwe gebouw gereed. Het bestond uit twee gedeelten, elk van twee verdiepingen, aan de achterzijde met elkaar verbonden door een ouderwets rondeel. Het geheel was opgetrokken uit witte arduinsteen en was ca. 21 m breed, 45 m lang en 14 m hoog. De toren aan het eind van het Noorderhoofd, recht tegenover en nagenoeg gelijk aan de Kampveerse Toren werd als kruittoren gebruikt, maar zakte door een grondval in de nacht van 26 februari 1630 in zee. Daarna werden in het rondeel twee overwelfde kruitkamers gemaakt, met koperen hengsels en sloten om het kruit tegen blikseminslag te beveiligen. In plaats van de conciërgewoning werd in 1637 binnen het gebouw een nieuw groot huis gemaakt voor de Stapelier of Groot-Constabel, die verantwoordelijk was voor het beheer van het in het arsenaal opgeslagen wapentuig. Naast het gebouw bevond zich een ommuurde ruimte voor de opslag van materialen in de open lucht, terwijl in 1785 nog een stenen gebouw achter het arsenaal werd opgetrokken, ter berging van affuiten en dergelijke. Met het verval van Veere kwam ook het verval van het arsenaal. In 1885 werd het gesloopt. In 1981 werd begonnen met het blootleggen en ophogen van de fundamenten, zodat de plattegrond van het gebouw weer zichtbaar zal worden.

19 mei 2004,Zijaanzicht van het arsenaaltheater, foto: Mieke Meijer-van der Linde, 19 mei 2004, Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank Zeeland, recordnr. 80855

Vlissingen

Had aan de Engelse Kade (Vissershaven, zuidzijde) het Grootof Nieuw Arsenaal, waarvoor op 12 oktober 1767 de eerste steen werd gelegd. Het gebouw werd in 1809 door de Engelsen in brand gestoken, maar in 1810 door de Franse regering opnieuw opgetrokken. Het Arsenaal staat er nog en wacht op restauratie en een nieuwe bestemming. Het Klein- of Oud-Arsenaal lag aan de Houtkade, iets oostelijk van het Van Dishoekhuis. Oorspronkelijk was het een kerkgebouw (de Oostkerk). De kerk werd herbouwd en als magazijn gebruikt voor ankers, kabels, touwwerk, kettingen enz. Dit gebouw is aan de uitbreidingen van 'de Schelde' ten offer gevallen.

Zie ook: Arsenaaltheater

Auteur

-A. Teunis, J.A. Trimpe Burger, J.A. v.d. Kooy

Literatuur

-Van der Aa, Aardrijkskundig woordenboek: Veere, Middelburg.

-Winkelman, Plaatsbeschrijving Vlissingen,104

-J .A. Frederiks, Arsenaal Veere.