Muziekuitgeverijen

Muziekuitgeverijen; Ars Nova; Noske; Mandelgreen

In Zeeland zijn diverse muziekuitgeverijen actief geweest, waaronder Ars Nova, Suenonius Mandelgreen, en A.A. Noske.

Uitgeverij Ars Nova (1942? – 1979)

Adriaan Kousemaker doceert muziek aan de huishoudschool in Goes, foto: J. Midavaine, 1961, Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank Zeeland, recordnr. 90714

Muziekuitgeverij Ars Nova werd opgericht door componist en organist Adriaan Kousemaker. Hij was van mening dat amateur-muziek op een verantwoorde manier ondersteund moest worden, en dat die ondersteuning er toe zou leiden dat er ook goede muziek zou worden geschreven. Deze visie is waarschijnlijk een van de redenen geweest voor Kousemaker om de muziekuitgeverij Ars Nova in Goes op te richten. Rond zich heen zag hij veel organisten die probeerden te improviseren in de eredienst. Dit was vrij goed te begrijpen aangezien het aanbod van bladmuziek vrij schaars was (voor de eredienst). Om in dit gemis te voorzien werd omstreeks 1942 Ars Nova opgericht. Aangezien de archieven van Ars Nova niet zijn teruggevonden, kan de datum niet exact bepaald worden. In 1942 echter is het vroegste werk getraceerd. De problemen rond de archieven hebben te maken met het opgaan van Ars Nova in uitgeverij Harmonia, die sinds augustus 2003 onderdeel is van uitgeverij De Haske. Naast de uitgeverij Ars Nova was er ook een muziekhandel die tot het eind van de jaren 1950’ eveneens in Goes was gevestigd. Hiervan is de oprichtingsdatum wel bekend: 25 september 1943. Aangezien dagblad De Zeeuw van 24 september 1943 een artikel herbergt met daarin de aankondiging van de muziekhandel. Zo’n vijf jaar later werd de muziekhandel vervolgens opgeheven. Krantenbank Zeeland geeft aankondigingen van Ars Nova’s muziekhandel tot in 1948, daarna wordt geen melding meer gemaakt van de muziekhandel. Uiteindelijk, in 1979, moest ook de uitgeverij eraan geloven.

kerkmuziek en componisten die verschenen bij Ars Nova

Ars Nova is altijd een klein bedrijf geweest. Kousemaker zelf was degene die contacten met de componisten onderhield en bepaalde welke werken werden uitgegeven. Daarnaast waren er twee administratieve werknemers die voor de verzending van partituren zorgden. Ars Nova publiceerde onder andere vele werken van Nederlandse componisten zoals Adriaan Kousemaker, Piet Post, Cor Kee, Daan Manneke en Willem Vogel. Klanten gaven de voorkeur aan koraalvoorspelen uit de 17^de en 18^de eeuw die opnieuw werden uitgegeven, boven de gematigd moderne muziek van Nederlandse componisten. Desondanks bleef Kousemaker zich inzetten voor Nederlandse kerkmuziek van zijn tijd. Ook gaf Ars Nova werken uit van bekende componisten als Johann Sebastian Bach, César Franck, Franz Liszt, Felix Mendelssohn Bartholdy, Jan Pieterszoon Sweelinck, Friedrich Chopin en Dietrich Buxtehude. Ars Nova gaf vooral geestelijke werken uit, te weten: motetten en lofzangen, koralen en liederen, wissel- en cantus firmus-zangen, cantates, koorwerken met koperen blaasinstrumenten, en stukken voor gemengd koor, 2-stemmig koor en 3-stemmig à capellakoor. Een opmerkelijk werk zijn de tien psalmen van Schütz die Ars Nova uitgaf in 1955. De muziek van deze psalmen was voorzien van zowel een Nederlandse als een Friese vertaling.

Liturgieën

Ars Nova publiceerde naast geestelijke muziek ook liturgieën, profane kerkmuziek en muziekliteratuur van de hand van A. Kousemaker, G. van Ravenzwaay, S.P. de Roos, J. Bijster en T. Mast. Zo verscheen in 1948 het Handboek voor de kerkorganist. Bovendien publiceerde Ars Nova maandelijks Kerk en Muziek, een uitgave van de Vereeniging voor Protestantste Kerkmuziek. Normaal gesproken gaf Ars Nova enkel protestantse werken uit. Een uitzondering hierop vormt de uitgave van Inventions door de katholiek Albert de Klerk in 1946. De werken uitgegeven door Ars Nova sluiten volgens Willem Jan Cevaal aan bij de opvattingen uit de jaren ’40 en ’50 vanwege het veelvuldig gebruik van biciniums en fuga’s, zoals in [Variaties over] Een Vaste Burg van Cor Kee (1949).

Orgelwerken

Voor de orgelwerken hanteerde Ars Nova een aantal categorieën. Men onderscheidde de ‘Muziek voor de eredienst’, ‘Koraalvoorspelen’, ‘Overige muziek voor de kerk’ en ‘Orgelmuziek voor concert.’ ‘Muziek voor de eredienst’ bevat orgelwerken die door uitsluitend Nederlandse componisten is geschreven, en vrij eenvoudig van aard is, aangezien deze categorie bedoeld was voor de amateur-organisten. ‘Koraalvoorspelen’ bevat eigenlijk alleen orgelwerken van Adriaan Kousemaker zelf. Er zijn ook nog wat koraalvoorspelen van Gerrit Stulp, maar dat zijn er maar vijf. Ook deze categorie orgelmuziek was hoofdzakelijk bedoeld voor de amateur-organist. In de categorie ‘Overige muziek voor de kerk’ zijn werken van hogere moeilijkheidsgraad opgenomen met zowel hedendaagse componisten als oude meesters zoals Bach. In de kleinste en laatste categorie, ‘Orgelmuziek voor concert’, zijn ook veel werken opgenomen die niet zozeer geschikt waren voor de amateur-organist. Het meest opzienbarende werk uit deze categorie is de Suite in Modo Conjuncto, geschreven door Anthon van der Horst. Een werk wat niet bepaald binnen de doelstelling van Ars Nova paste.

Invloed Ars Nova

Adriaan Kousemaker heeft met zijn uitgeverij Ars Nova geprobeerd het gebrek aan goede (orgel)muziek te vullen met wat er in de jaren 1940’ voorhanden was. Hij is daar zeker in geslaagd, en Ars Nova was bijzonder succesvol in de jaren 1940’ en 1950’. Helaas is er daarna een dalende lijn ingezet qua verkoop, wat uiteindelijk resulteerde in de teloorgang van Ars Nova. Dit betekent echter niet dat de uitgeverij vergeten is. Nog steeds zijn er veel uitgaven van Ars Nova in omloop, en diverse werken zijn opnieuw uitgeven door bijvoorbeeld uitgeverij Harmonia.

Muziekuitgever Mandelgreen, Suenonius

Suenonius Mandelgreen (Uppsala, ? – Middelburg, 10-09-1758) was een uit Zweden afkomstige boekbinder. Hij werd geboren in Uppsala en leerde het vak van boekbinder in zijn moederland. Vervolgens werkte hij van 1736 tot aan zijn overlijden in 1758 in Middelburg. Naast boekbinder was Mandelgreen veilinghouder, auctionier en uitgever. Bovendien werd hij in 1756 en 1757 in de stedelijke rekeningen als drukker genoemd. Vanaf 1752 was hij vertaler Deens en Zweeds van de stad Middelburg. In 1758 startte hij samen met A.L. Callenfels en L. Taillefert de uitgave van de Middelburgsche Courant. Mandelgreen gaf ook muziek uit, zoals de Symfonie voor strijkorkest opus 1 van Christian Ernst Graf, evenals diens Sei Sinfonie a violino primo, secondo, viola e basso. Bovendien kondigde de uitgever in de Middelburgsche Courant aan dat bij hen Graf’s “Trios, zynde VI Sonaten a Violons, vol. 2 é Basso” te krijgen was. Al waren zijn bezigheden als uitgever nevenzaken, Mandelgreen was een van de weinige muziekuitgevers die het 18^de eeuwse Nederland rijk was. Zijn uitgave van Graf’s Sei Sinfonie is verrassend goede kwaliteit. Mandelgreen wordt in de hoedanigheid van binder beschouwd als een van de beste representanten van zijn tijd.

Mandelgreen was getrouwd met Anna Catharina Smitsbergen en had met haar tenminste twee zoons (Suenonius Christiaen en Isaak), en een dochter (Cornelia Elizabeth).

Muziekuitgeverij A.A. Noske

Abraham Antony Noske, foto van De muziekuitgeverij A.A. Noske (1896-1926) door Elbert van Zoeren.

Abraham Antony Noske (Axel 1873 - Den Haag 1945) richtte zijn muziekhandel op in Arnhem in 1896. Twee jaar latte zette hij zijn bedrijf, nu volledig gericht op het uitgeven van muziek, voort in Middelburg. Noske was erg toegewijd aan het uitgeven van muziek van Nederlandse componisten en hij stond bekend om het sterke idealisme waarmee hij dat deed. Gedurende dertig jaar gaf Noske werken uit van 41 mannelijke en 7 vrouwelijke componisten, een verhouding die eerder nog nergens ter wereld was gehaald. Alle werken die hij publiceerde op één na zijn Nederlands. Tot de componisten wiens werk Noske publiceerde, behoren: Peter van Anrooy (Piet-Hein Rhapsodie), Kor Kuiler, Otto Lies, Alphons Diepenbrock, Cornélie van Oosterzee, Bernard Zweers, Gerard von Brucken Fock en Emile von Brucken Fock, Dirk Shafer, Jan Ingenhoven, Jan van Gilse en Sem Dresden. Noske publiceerde werken voor strijkkwartet, viool, cello, piano, zang, enzovoorts. Ook gaf hij enkele van zijn eigen liederen en composities voor piano uit onder het pseudoniem A.M. (Anton Marlow). Noske’s publicaties werden zeer gewaardeerd door critici, maar de verkoop was teleurstellend. Desalniettemin was Noske vastbesloten om die werken te publiceren die hij waardeerde. Tegen de tijd dat Noske 269 werken had gepubliceerd, moest hij zijn bedrijf opdoeken. Noske’s uitgeverij werd overgenomen door Alsbach & CO uit Amsterdam.

Auteurs

-Sanne Thierens en Dingeman Wolfert (UCR), 2012

Bronnen

-Cevaal, Willem Jan (1999). “De Uitgeverij Ars Nova te Goes.”, in: Het Orgel no. 4.

-Clement, Albert. Introduction. Sei Sinfonie a Violino Primo, Secondo, Viola e Basso. Door C.E. Graf. (Middelburg: Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, 1994).

-Krantenbank Zeeland, De Zeeuw 24 september 1943 en 14 februari 1948.

-Leeuwen, Jan Storm van. “Een Unieke Boekband Gemaakt door Suenoius [sic] Mandelgreen”, in: Nehalennia 55 (1984) 3.

-Stichting Nieuwe Kerkmuziek (2012), geraadpleegd op 21 April 2012.

-Zeeuws Archief, geraadpleegd op 3 mei 2012.