Morton Feldman

Feldman, Morton (New York City, 12 januari 1926 – Buffalo, NY, 3 september 1987). Componist

Morton Feldman, Amsterdam 1976, door Rob Bogaerts (Anefo), bron: wikipedia.org

De Amerikaanse componist Morton Feldman werd in 1926 geboren in een Joods-Russische immigrantenfamilie in New York. Zijn eerste compositieleraren waren volgelingen van Arnold Schoenberg en Anton Webern, bekende Duitse expressionistische componisten, en Feldman besloot die stijl na te volgen. Gedurende de jaren ’80 was hij een belangrijke componist tijdens het FESTIVAL NIEUWE MUZIEK. Ook zijn vrouw, Barbara Monk-Feldman, werd later uitgenodigd voor dit festival, vanwege het thema ‘vrouwelijke componisten’ in 1998. In 1987 overleed Morton Feldman aan alvleesklierkanker.

Invloed John Cage en expressionisme

Feldman was bevriend met John Cage, die hem aanmoedigde om een nieuwe muziekstijl te volgen die traditionele ideeën van harmonie en notatie losliet. Hij zag zijn muziek als muziek die losstaat van de historische ontwikkeling en losgemaakt is van muzikale vormen. Feldman vond onder andere inspiratie in abstracte expressionistische schilderijen. Hij omschreef zijn composities zelf als ‘muziek zonder begin, zonder midden, zonder eind. Ze roept een klankwereld op waarin alle nuances tussen spanning en ontspanning, tussen beweging en stilstand worden geëxploreerd.’ In zijn muziek komen climaxen nauwelijks voor. Regelmatig gebruikte Feldman alternatieve manieren van muzieknotatie, waarin hij bijvoorbeeld wel aangaf hoeveel noten tegelijkertijd moesten klinken maar niet welke noten dat zouden moeten zijn. De rol van toeval in Feldman’s manier van noteren werd geïnspireerd door en was een inspiratiebron voor zijn leermeester John Cage. Verder werden noten en rusten niet altijd precies aangegeven; de uitvoerende musicus mocht zelf interpreteren hoe lang noten en rusten moesten worden aangehouden. De bezetting van zijn muziek is over het algemeen klein (piano en ensembles), hoewel de duur soms enorm is: sommige stukken duren zelfs enkele uren. De meeste composities van Feldman ontlenen hun naam aan de gebruikte instrumentatie.

Komst van Feldman naar Festival Nieuwe Muziek

Concert door het Xenakis ensemble en masterclass van Morton Feldman in Middelburg, 30 juni 1987, affiche, Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank Zeeland, recordnr. 9342

In het kader van het Gaudeamus-concours in 1971 maakte Feldman kennis met Nederland; hij werkte toen mee aan een driedaagse workshop in Utrecht. In oktober 1971 ging Feldman’s compositie I met Heine on the rue Fürstenberg in premiere tijdens een concert in de Middelburgse Wandelkerk. Bij deze première was Feldman zelf pianist. De composities van Feldman werden voor concerten vaak gecombineerd met hedendaagse componisten die dezelfde stroming volgden, zoals Cage en Stockhausen. Het FESTIVAL NIEUWE MUZIEK in Middelburg was in 1977 gecentreerd rond componisten wier werk werd beïnvloed door oosterse filosofieën. Feldman was een van de componisten die voor het festival werden uitgenodigd; tijdens het festival werden verscheidene composities van Feldman ten gehore gebracht en gaf hij zelf concerten en lezingen. Ook in 1985 en 1986 was hij een centrale componist tijdens het FESTIVAL NIEUWE MUZIEK. Hij uitte waardering voor de missie van het festival: bestaansgrond zijn voor klankwerelden die nog niet in de herinnering waren verstard. Het FESTIVAL NIEUWE MUZIEK werd in 1987 geheel aan Feldman gewijd; tenslotte had hij tijdens de voorgaande festivals steeds meer zijn stempel op het programma gedrukt. Helaas kon hij alleen het laatste gedeelte van dit festival bijwonen, wegens alvleesklierkanker en een daaraan gerelateerde operatie. Zijn laatste compositie, Piano, Violin, Viola, Cello (1987), werd opgedragen aan *Ad van’t Veer (directeur van de Stichting Nieuwe Muziek) en uitgevoerd tijdens het FESTIVAL NIEUWE MUZIEK in 1987. Alle lezingen en debatten van Feldman tijdens dit festival zijn in 2008 gebundeld en uitgegeven in een werk van twee delen, onder leiding van Raoul Mörchen.

Eerbetoon en invloed Feldman op Festival Nieuwe Muziek

In memoriam concert Morton Feldman, 17 oktober 1987, affiche, Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank Zeeland, recordnr. 10950

Op 17 oktober, bijna anderhalve maand na het overlijden van de componist op 3 september, werd in de Wandelkerk in Middelburg een herdenkingsconcert voor Feldman georganiseerd, als eerbetoon vanwege zijn grote bijdragen aan het FESTIVAL NIEUWE MUZIEK. Ook in de jaren daarna werden nog concerten gewijd aan zijn werk en gedachtengoed. Morton Feldman speelde een belangrijke rol in het Zeeuwse muziekleven; zijn composities werden vanaf begin jaren ’80 vaak uitgevoerd in Middelburg en hij stond enkele keren centraal tijdens het FESTIVAL NIEUWE MUZIEK. Toch schreef de PZC meerdere keren dat zijn muziek overschaduwd werd door de muziek van andere componisten. Desondanks beleefden meerdere composities van Feldman hun première in Middelburg en bleek uit de herdenkingsconcerten na zijn dood dat Middelburg een goede band had met Feldman.

Composities die in Zeeland zijn uitgevoerd

(Gerangschikt op jaar van compositie)

• Eleven Instruments (1953)
• Two Pianos (1957)
• Last Pieces (1959)
• Christian Wolff in Cambridge (1963)
• Vertical Thoughts 4 (1963)
• The Viola in My Life 2 (1970)
• I Met Heine on the Rue Fürstenberg (1971): wereldpremiere in Middelburg in 1971
• Chorus and Orchestra 1 (1971)
• Chorus and Orchestra 2 (1972)
• Pianos and Voices (1972)
• Trio for Flutes (1972): wereldpremiere in Middelburg in 1990 (postuum)
• Neither (Opera in One Act) (1977): Nederlandse premiere in Middelburg in 1990
• Piano (1977)
• Principal Sound (1980): Nederlandse premiere in Middelburg in 1984
• Bass Clarinet and Percussion (1981): wereldpremiere in Middelburg in 1982
• Triadic Memories (1981)
• Piano (1981)
• Pianotrio (1981): wereldpremiere in Middelburg in 1986
• For John Cage (1982): Nederlandse premiere in Middelburg in 1985
• Three Voices, for soprano (two pre-recorded parts and one live), or 3 sopranos (1982) Nederlandse premiere in Middelburg in 1990
• Crippled Symmetry (1983)
• For Philip Guston (1984)
• Coptic Light (1985): Nederlandse premiere in Middelburg in 1987
• For Bunita Marcus (1985): wereldpremiere in Middelburg in 1985
• Palais de Mari (1986)
• For Christian Wolff (1986): wereldpremiere in Middelburg in 1987
• For Stefan Wolpe (1986): wereldpremiere in Middelburg in 1987 (postuum)
• Piano, Violin, Viola, Cello (1987): wereldpremiere in Middelburg in 1987 (in opdracht van FESTIVAL NIEUWE MUZIEK)

Zie voor een volledig overzicht van Feldman’s composities de volgende links:

• (complete discografie)
• (composities chronologisch gerangschikt)
• (composities gerangschikt per instrumentatie)

Auteur

-Marya Heij (UCR), 2012

Literatuur

• Cage, J., & Feldman, M., Radio Happenings I-V. (Christian Wolff, ed.) (Cologne: MusikTexte, 1993).

• Centrum Nieuwe Muziek: 1969-1994 (Middelburg: Stichting Nieuwe Muziek Zeeland, 1995).

• Hirata, C., ‘The sounds of the sounds themselves: Analyzing the early music of Morton Feldman’, in: Perspectives of New Music, 34/1 (1996) 6-27.

• Krantenbank Zeeland, 1970-2001

PZC (w.o. citaat: 29 juni 1985, p. 13)

Zeeuwsch Dagblad

• Mörchen, R. (ed.), Morton Feldman in Middelburg. Words on music: Lectures and conversations. Vol. 1 & 2. (Cologne: MusikTexte, 2008).