Hans Brinker en Zoutelande

De illustratie van Louis Rhead van het jongetje dat zijn vinger in de 'dijk' stopt, bron: De Wete (2012).

Het verhaal

Hans Brinker or the silver skates verscheen in New York in 1865, aanvankelijk nog zonder illustraties. Het verhaal vertelt over de arme jongen Hans Brinker die in de omgeving van Haarlem woont en avonturen beleefd in het noorden van Holland, waar hij uiteindelijk bij een schaatswedstrijd een paar zilveren schaatsen wint waarmee hij zijn zieke vader helpen kan. De eerste Nederlandse vertaling verscheen al in 1867 onder de titel De zilveren schaatsen. Een schets uit het Noord-Hollandsche volksleven De ingrepen van vertaler en schrijver P.J. Andriessen waren echter dusdanig zwaar dat van een verminkte versie gesproken kan worden. Pas in 2005 verscheen een heruitgave die vanuit het origineel vertaald was.

Misverstand over de figuur Hans Brinker

Vaak wordt gedacht dat de jongen die op de tekening zijn duim in de dijk steekt Hans Brinker is, maar dat is niet het geval. De jongen komt voor in een verhaal dat zich afspeelt binnen het verhaal van Hans Brinker en ziet op een wandeling langs de dijk een waterstroompje uit het talud sijpelen. Omdat hij besefte dat dit een dijkdoorbraak kon veroorzaken stopte hij zijn duim in het gat en wachtte tot er hulp kwam opdagen, waarmee hij een ramp voorkwam. Dit verhaal speelt, en daarover laat het boek geen misverstand bestaan in de omgeving van Haarlem en Spaarndam. Hoewel er ook in Harlingen een standbeeld van Hans Brinker staat, heeft dat daarom geen legitieme grond.

De boekillustratie

De oorspronkelijke tekening van George H. Boughton voor Sketching Rambles in Holland (pag. 225).

De lokatie waar de tekening gemaakt is ter plaatse van de Smidsstraat in Zoutelande, foto: J. Francke, 27 maart 2015

In de geïllustreerde uitgaves van het boek is een bekend geworden tekening opgenomen van Louis Rhead die dit 'jongetje met zijn vinger in de dijk' afbeeld, waarbij op de achtergrond de kerktoren van Zoutelande te zien is. Aad de Klerk berichtte hier over in de PZC van 6 november en 29 december 1998. Die tekening was oorspronkelijk afkomstig van de schrijver en tekenaar George H. Boughton die in de vroege jaren 1880 door Nederland reisde samen met tekenaar Edwin A. Abbey. Hun reisverslagen werden gepubliceerd in Harpers new Monthly Magazine. In 1885 verscheen van Boughton, voorzien van tekeningen van hemzelf, het boek Sketching Rambles in Holland bij Harpers & Brothers in New York en MacMillan in Londen. Louis Rhead werd op 6 november 1857 in Engeland geboren en in 1883 werd hem een baan aangeboden in New York. Hier werd hij eveneens voor Harpers Monthly een zogenaamd 'poster artist.' De tekening van Louis Rhead van het jongetje dat zijn vinger in de dijk steekt stond oorspronkelijk nog niet afgebeeld in Hans Brinker or the silver skates, waarvan de eerste druk in 1865 verscheen. De druk waarvoor gebruik gemaakt werd van de tekening van Rhead verscheen omstreeks 1924 bij Harper & Brothers in New York. Op de titelpagina is geen jaar van uitgave vermeld. Louis Rhead moet de tekening van Boughton gekend hebben en deze hebben nagemaakt als houtgravure, waarbij hij de loop van de duinenrij rechttrok zodat hij er een figuurtje in kon tekenen dat hij voorzag van een niet nader te definiëren Hollandse streekdracht. Dat hierbij Zoutelande is afgebeeld blijkt niet alleen uit de overeenkomst tussen de tekeningen, maar ook uit een foto die staat afgebeeld in J. Jonkers Zoutelande in vooroorlogse jaren (afbeelding 30). Daarop is een rood windvaantje bovenop een paal te zien, dat op exact dezelfde locatie is gepositioneerd. De tekening is genomen op de plaats van de huidige duinovergang in het centrum van het dorp bij de Smidsstraat, en hoewel de huizenrij na de aanleg van de dijk is gewijzigd, is de positie van de kerk nog dezelfde.

Foto van het duintop vanaf de andere zijde genomen, met zichtbaar het windvaantje, circa 1910, foto uit: J. Jonkers, Zoutelande in vooroorlogse jaren

Uit de tekening wordt ook duidelijk dat de jongen die zijn duim in de dijk steekt, dit in werkelijkheid in het talud van het duin doet. Waarom Rhead Zoutelande desondanks zeer geschikt vond als lokatie voor de jongen lezen we in de beschrijving die Boughton bij het dorp geeft in Sketching Rambles:Down far below us lay the village. So far that had the waters swept over the sandy dike, the sea would have only reached its level, when it played around the tail of the weather-cock of the gray old churchtower. Vervolgens sloot hij af met een alomvattende vrees voor het wassende water rondom hem en de godvrezende inwoners: We felt deadly oppressed by the prevailing seriousness of the place.

Auteur

-J. Francke, 2016

Literatuur

• George H. Boughton en Edwin A. Abbey, Sketching Rambles in Holland (New York/Londen: Harper & Brothers/MacMillan, 1885) 221-225.
• André Cijvat en Johan Francke, 'Reactie Hans Brinker', in: De Wete (oktober 2012) 33-36.
• J. Jonkers, Zoutelande in vooroorlogse jaren (Alphen aan den Rijn, 1974) foto 30.
• Krantenbank Zeeland, Aad de Klerk over Hans Brinker op Walcheren in: PZC 6 november en 29 december 1998.
• Mary Mapes Dodge (tekst), Louis Rhead (ill.), Hans Brinker of de zilveren schaatsen (Amsterdam, 2005) 117-121 en 305-318. Nederlandse vertaling van Anita van der Ven met alle illustraties van Louis Rhead en een nawoord van Ewoud Sanders.