Wemeldinge

Wemeldinge (wemeldingen, Wemeldinghe(n), Wemelynge, E.a.)

Luchtfoto van Wemeldinge. Foto: A.F. Dingemanse, 1995. Bron: ZB, Beeldbank Zeeland, rec.nr. 51451

Het dorp: kenmerken

Dorp binnen de gemeente Kapelle, Zuid-Beveland. Het dorp telt momenteel 3.060 inwoners (1 januari 2021). Vóór de gemeentelijke herindeling op 1 januari 1970 was Wemeldinge een zelfstandige gemeente en oude ambachtsheerlijkheid. Wemeldinge ligt aan de noordelijke monding van het op 12 oktober 1866 geopende Kanaal door Zuid-Beveland en dankt daaraan in grote mate zijn bekendheid en welvaart (schutsluizen). De aanleg van het Schelde-Rijnkanaal (geopend 23 september 1975) heeft echter, evenals voor Hansweert, nadelige economische gevolgen gehad. In het gebied van Wemeldinge spelen landbouw en fruitteelt nog steeds een grote rol. In vroeger tijden werd vooral geleefd van de vis en oestervangst (De Oesterbaai). Inmiddels hebben toeristen het dorpje gevonden. Wemeldinge heeft een flinke jachthaven, tal van vakantiehuisjes en enkele campings.

In de vroege middeleeuwen was Zuid-Beveland een onbedijkt gebied met hoge zanderige kreekruggen te midden van uitgestrekte laaggelegen poelgronden. Wemeldinge ontstond als nederzetting op de kreekrug aan de grote restgeul door Zuid-Beveland, die bij Biezelinge werd afgedamd. De aan St. Maarten gewijde kerk was een van de oudste kerken van Zuid-Beveland, en werd gesticht als dochterkerk van de Westmonsterkerk te Middelburg. De oorspronkelijke kerk is in ontwikkeling blijven steken, omdat in de 13e eeuw de verbouwing zich verplaatste naar een dijk ten oosten van de kerk, die na een overstroming in 1134 werd aangelegd. Deze dijk is terug te vinden in de huidige Dorpsstraat. Doordat alleen de kerk op haar oude plaats is blijven staan heeft het dorp een merkwaardige vorm gekregen. Door de eeuwen heen heeft het puur agrarische dorp zich geleidelijk aan ontwikkeld. Van grote betekenis was de aanleg van het Kanaal door Zuid-Beveland, dat in 1866 in gebruik werd genomen. Omdat er een belangrijke economische impuls vanuit ging werden nieuwe straten vanaf die tijd aangelegd in de richting van het sluizencomplex. De excentrische situering van de oude dorpskerk werd er alleen maar door versterkt. Door de aanleg van het Dorpsplein in de jaren zestig van de vorige eeuw werd Wemeldinge van een centrale ontmoetingsplaats voorzien. Langs het Kanaal door Zuid-Beveland vestigden zich diverse grote bedrijven. In de jaren '90 van de vorige eeuw werd het kanaal verbreed en verlegd. Door de nieuwe Schelde-Rijnverbinding en de wijzigingen in de loop van het kanaal liepen de scheepvaartbelangen aanzienlijk terug.Bij Wemeldinge kwam een open uitgang naar de Oosterschelde en het oude sluizencomplex werd overbodig. Inmiddels is er een jachthaven voor in de plaats gekomen, terwijl op het voormalige sluisterrein woningen zijn gebouwd. In een deel van het gedempte kanaal is een bedrijventerrein ontwikkeld. Voor het dorp heeft de scheepvaart door de ligging aan het Kanaal door Zuid-Beveland, de Oosterschelde en het sluizencomplex lange tijd een belangrijke plaats ingenomen. De aandacht wordt nu meer gevestigd op de recreatie. Wemeldinge heeft een moderne jachthaven, strandjes en campings en een vakantiepark 'De Oesterbaai'. In het Nationaal Park Oosterschelde zijn liefhebbers van vissen en sportduiken veelvuldig te vinden.

Wapen

Het al sinds 1661 bekende wapen vertoont een St.-Andrieskruis; volgens de traditie is St.-Andreas, de kerkpatroon van Wemeldinge, aan een dergelijk kruis gekruisigd. Het wapen werd op 31 juli 1817 voor de gemeente bevestigd.

Vlag

De vlag, met drie schuine banen in de kleuren van het wapen, werd ingesteld hij raadsbesluit van 18 november 1955.

Monumenten en bezienswaardigheden

Dorpsstraat

Een gedeelte van het dorp Wemeldinge is 'beschermd dorpsgezicht', o.a. de brede Dorpsstraat met zijn meer dan honderd jaar oude leilinden. Deze straat ligt aanzienlijk hoger dan de omgeving; het is een oude dijk waarlangs het dorp zich in oostwaartse richting ontwikkeld heeft.Op vijf plekken leiden smalle steegjes, sloppen, naar de achterwegen. Als je hierdoor loopt is te zien dat men oude stenen van verloren gegane gebouwen heeft hergebruikt bij de bouw van de huizen. De voorgevels werden met mooie nieuwe stenen gebouwd. De 148 bomen geven de Dorpsstraat een uniek gezicht. De bomen die er nu staan zijn rond 1900 geplant, en worden elk jaar gesnoeid. De bomen verdelen de - op zich heel brede - straat in drieën: de brede rijweg en twee onderstraten voor rustiger verkeer. Lang was de Dorpsstraat de belangrijkste straat van het dorp. Het gemeentehuis was hier gevestigd, evenals de bank, de herberg, de bakker, de kruidenier en andere winkels. Deze zitten er niet meer, maar je ziet het nog aan de gevels.

Ned. Hervormde kerk

Ten westen van de huidige dorpskern ligt de N.H. kerk en de hoogste en fraaist bewaarde vluchtberg werf) in Zeeland. Vroeger lagen er twee vluchtbergen met de kerk er tussenin. De westelijk van de kerk gelegen berg was in 1834 nog ca. 14 m hoog; er is nu niets meer van te zien. De nog aanwezige 12 m hoge berg ten oosten van de kerk is omgeven door een restant van een brede ringgracht. Bij de kerk ligt voorts een wed of vate. Van de op een terpachtige verhoging gebouwde kerk dateert de toren uit de 14e eeuw; het schip en het koor zijn in de 15e eeuw gebouwd. In 1898 is de kerk op een weinig gelukkige wijze gerestaureerd door de Rotterdamse architect J. Verheul. De oorspronkelijk aanwezige hoektorentjes van de toren zijn in 1905 gesloopt. De kerk bezit sinds 1957 een orgel, aangebracht door een speciaal comité, omdat volgens een testamentaire beschikking van 24 mei 1787 van ambachtsvrouwe mej. Coomans, door de kerk zelf geen orgel mocht worden aangeschaft.

Molens

De twee korenmolens 'De Hoop' (1866) en 'Aeolus' (1888) zijn ronde, stenen boven kruiers met geschoorde stellingen. De Aeolus werd in 1975 gerestaureerd, de Hoop in 1983.

Molen De Hoop is gebouwd in 1866. In eigendom van de gemeente Kapelle. Het is een ronde stenen stellingmolen met vijf zolders die werd gebruikt als korenmolen. De molen heeft twee koppels maalstenen voor het malen van graan en een buil voor het zeven van het volkorenmeel tot witte bloem. De vlucht van de wieken is 22 meter en de hoogte van de stelling is 4,90 meter. De wiekenzijn voorzien van de zogenaamde Van Busselneuzen met remkleppen. De molen draait regelmatig op zaterdagen en is dan vrij te bezoeken. Molen Aeolus is gebouwd omstreeks 1869 en deels herbouwd na een brand in 1888. In eigendom van de gemeente Kapelle. Het is een ronde stenen stellingmolen met zes zolders die gebruikt werd als koren- en pelmolen. De molen heeft drie koppels maalstenen voor het malen van graan en één pelsteen voor het pellen van gerst. Tot ongeveer 1892 werd er in de molen gewoond door de molenaar. De vlucht van de wieken bedraagt 24,20 meter. De hoogte van de stelling is 8,90 meter. De molen draait regelmatig op zaterdagen en is dan vrij te bezoeken.

Hofsteden

In de omgeving van Wemeldinge liggen fraaie oude hofsteden; het Hof Maalkote was een van de mooiste boerderijen van Zeeland, maar helaas is de monumentale schuur in 1970 afgebrand.

De haven

Kanaal door Zuid-Beveland

Deze verbinding tussen Ooster- en Westerschelde, grotendeels met de hand gegraven, werd in 1866 geopend. Bij Wemeldinge en Hansweert lagen sluizen. In 1993 werd het kanaal verbreed en om Wemeldinge heen gelegd. Tegenwoordig is de jachthaven gevestigd in de voormalige sluiskolk.

Nationaal Park Oosterschelde

Wind, weer en getij zorgen hier elke dag weer voor een ander uitzicht. Kom scharrelen langs de vloedlijn, ontdek de wondere onderwaterwereld, geniet op de strandjes| www.np-oosterschelde.nl. Toen duidelijk werd dat de sluis zou gaan verdwijnen, en daarmee een belangrijke inkomstenbron, besloot Wemeldinge in te zetten op toerisme. De sluis werd omgevormd tot jachthaven en op het sluisplateau werden huizen gebouwd. De boulevard is tegenwoordig een geliefde wandelplek.

Parlevinkers

Levensmiddelen, schoonmaakmiddelen, olie, touw... De parlevinkers verkochten hun goederen vanaf de kant en vanuit boten aan de wachtende schepen in de sluis. In 1993 was het gedaan met de handel: de sluis verdween en daarmee ook het parlevinken.

Geschiedenis

De naam Wemeldinge is ontstaan uit Winiwaldingje = wat behoort aan Winiwaldi; n .b. de dorpen met namen die uitgaan op -inge moeten tot de oudste van Zeeland gerekend worden. De parochie Wemeldinge is waarschijnlijk de vroegste van Zuid-Beveland en mogelijk reeds vóór 1133 afgesplitst van de Westmonster te Middelburg; voor het eerst vermeld in 1233 en gewijd aan St.-Maarten. Onder Wemeldinge lag het voormalige gehucht Zwaak, met een aan O.L.Vrouw gewijde kapel. Bij het gehucht heeft een vluchtberg werf) gelegen, welke geheel is verdwenen. Op de grens tussen Wemeldinge en Kapelle stond een johannieter kommanderij met een kapel; haar bezittingen lagen grotendeels op het grondgebied van Kapelle en waren bekend onder de naam St.-Jansherenland. Van de Nederlandse kommanderijen der johannieters was die te Wemeldinge een van de belangrijkste.

Auteur

J.A. Trimpe Burger, S.J.M. Hulsbergen. Aangevuld: W. van Gorsel, 2022.

Literatuur

• De Bree en De Bruin, Zeeuws prentenboek, Bokken en Geiten.
• C. Dekker, Zuid-Beveland, 324-330.
• C. Dekker, Kerkje van Van Velzen.
• Hondius, Wat verbergt de kerk.
• J.H. Kluiver, Historische orgels (1972-1973), 95-96.
• Philipse en De Groene, Wemeldinge.
• Römer, Kloosters en abdijen, 183 vv. Zelandia Illustrata X, 57-59.

Encyclopedie van Zeeland, 1982-1984

Bekijk de originele tekst uit de Encyclopedie van Zeeland, 1982-1984