Vitrite

Vitrite; The Vitrite Works Ltd.; NV De Vitrite Fabriek; Lumileds Nederland

Lampenvoetjes, fotograaf onbekend, ca. 1965, bron: ZB Beeldbank Zeeland, rec. nr. 64922

Lampenvoetfabriek in Middelburg.

Geschiedenis van het bedrijf

Begin

In 1887 werd in Middelburg aan het Armeniaans schuitvlot door Cornelis Boudewijnse en zijn broer Johan een gloeilampenfabriek opgericht, de tweede in Nederland. Johan Boudewijnse was vertegenwoordiger van General Electric in Nederland. Deze fabriek zou de lampen produceren en het Brits-Amerikaanse bedrijf The Vitrite & Luminoid Company, van Theodore Mace en Alfred Swan, leverde de lampvoeten en lamphouders.

Diverse bewerkingen, op de voorgrond enkelvoudige klinkmachines, fotograaf onbekend (ca. 1925), bron: Beeldbank Zeeland, rec.nr. 64946

Om de Britse octrooiwetgeving te omzeilen werd The Vitrite & Luminoid Company in 1889 verplaatst van Engeland naar Middelburg. The Vitrite Works Ltd. te Middelburg was geboren. De fabriek werd gevestigd op het terrein van de voormalige VOC-werf en later MCC-werf, dat B en W - mede gelet op de werkgelegenheid en zonder de raad in te lichten - gretig ter beschikking stelde. In 1891 waren er 45 mensen werkzaam.

De nieuwe fabriek had het aanvankelijk heel moeilijk. Door de sterke concurrentie en omdat Theodore Mace zijn financiële bijstand niet kon nakomen (en met de noorderzon vertrok) ging de nieuwe fabriek in 1893 failliet. Het was Johan Boudewijnse die samen met M. van der Leije op 22 september 1893 de fabriek overnam. De nieuwe naam was de NV De Vitrite Fabriek, ook The Vitrite Works genoemd.

De term 'vitrite' komt overigens van het Latijnse 'Vitrum' ('glas'). Het heeft betrekking op de lampvoet, die aanvankelijk helemaal uit glas was gemaakt.

Aanvankelijk werd de productie vooral handmatig uitgevoerd. Begin 20ste eeuw kwamen de eerste machines. Het leidde tot betere kwaliteit, mindere productiekosten en grotere productie. Dat laatste was ook noodzakelijk door de sterk gestegen vraag naar verlichting.

Het ging de fabriek voorspoedig. In 1900 werkten er 125 werknemers, in 1913 was dat gegroeid tot 450. De productie steeg van 3 miljoen lampvoeten in 1898 tot 86 miljoen in 1913. Hiermee was het lange tijd een van de grootste werkgevers van Zeeland.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog kreeg Vitrite te maken met stagnatie in de import van messingband, dat als belangrijkste grondstof werd gebruikt. Als gevolg daarvan begon Vitrite aan de Schoorsteenvegerssingel een eigen messinggieterij en bandwalserij. Deze werd overigens in 1950 weer opgedoekt.

Ook na de Eerste Wereldoorlog waren er moeilijkheden. Vele landen sloten hun grenzen voor buitenlandse producten en de export stagneerde. Eind jaren '20 leefde de verkoop echter weer op en was er hoogconjunctuur. In 1939 bedroeg de productie 170 miljoen lampvoeten verdeeld over meer dan 3.000 typen.

Tijdens het bombardement van Middelburg (17 mei 1940) werd ook de fabriek van Vitrite niet gespaard. Ongeveer een derde van de gebouwen werd vernield. Ook eind 1944, bij de bevrijding van Zeeland, werd de fabriek als gevolg van bombardementen en de inundatie van Walcheren opnieuw flink beschadigd. Het leidde tot een tijdelijke stop van de productie.

Na de oorlog

Begin jaren '50 was het bedrijf hersteld van de oorlogsschade en kon de productie worden opgevoerd tot boven de 3 miljoen lampenvoetjes per week. Als grondstof voor de hulzen (het messing) werd onder andere gebruik gemaakt van de op Walcheren gevonden granaathulzen uit de Tweede Wereldoorlog. Belangrijke afnemers waren, naast moederbedrijf Philips, België, Griekenland, Zweden, Zwitserland, Egypte en een aantal Zuid-Amerikaanse landen.

Vitritefabriek aan de Loskade in Middelburg, foto T. Slagboom (1962), bron: Beeldbank Zeeland, rec.nr. 12810

In 1972 bedroeg de productie om en nabij de 1,8 miljard lampenvoeten, verdeeld over 400 typen. De seriegrootte varieerde van enige honderden tot 400 miljoen stuk per jaar.

Vitrite 2

In 1973 en 1985 werd de Vitrite van het centrum van de stad (aan Maïsbaai en Loskade) verplaatst naar de huidige locatie aan de Elektraweg op industrieterrein Arnestein. Na een gedeeltelijke verhuizing in 1973 werd de fabriek aan de Maisbaai in 1985 definitief gesloopt. Alle activiteiten werden daarna voortgezet aan de Electraweg. De productie was intussen gestegen naar 2,8 miljard stuks per jaar.

Jaren '90

Begin jaren '90 werden er hier drie tot vier miljard producten per jaar geleverd aan lampenfabrieken over de hele wereld, zoals Philips. Al in het begin van de 20ste eeuw had Philips een meerderheidsbelang in het bedrijf genomen, en in de zeventiger jaren werd het volledig overgenomen, waarna het onderdeel werd van Philips Lighting.

Vanaf de jaren '90 werd Vitrite in toenemende mate geconfronteerd met globalisering van de markt en concentratie van activiteiten. Het bedrijf zelf groeide uit tot de grootste producent van lampenvoetjes, zo'n 3,4 biljoen stuks per jaar. Verdere automatisering van het productieproces en de ontwikkeling van nieuwe materialen leidden tot nog efficiënter productie. Dit maakte het mogelijk producten van de hoogste kwaliteit tegen laagst mogelijke prijzen op de markt te brengen.

Vitritefabriek aan de Electraweg, fotograaf onbekend (1975), bron: Beeldbank Zeeland, rec.nr. 64988

Vitrite heeft met aluminium, messing, glas en hardpapier lampvoeten gemaakt voor producenten van gloeilampen, TL buizen en andere lamptypen. Langzamerhand werd dit uitgebreid met hoogwaardiger delen van (kunst)stoffen voor autolampen. Vanwege de sterk toegenomen concurrentie van landen als China en India zijn de activiteiten voor de klassieke producten in 2005 overgegaan naar de Poolse Philips vestiging te Bielsko-Biała. Deze operatie leidde tot banenverlies en bracht veel onzekerheden voor de werknemers met zich mee.

Bij Vitrite in Middelburg werkten in de jaren '70 zo'n duizend mensen. Halverwege de jaren '90 slonk dit tot de helft. In 2012 waren dat er nog ongeveer 150.

Heden

Anno 2013 concentreerde de Vitrite zich op kunststof/metaaltechnologie en produceerde onderdelen voor autokoplampen, auto stop- en signaallampen met lange levensduur en optische onderdelen voor ledlampen. Dit betreft producten die dienen te voldoen aan extreme kwaliteitseisen.

Vitrite heeft een eigen lokale ontwikkelafdeling. Er is sterk geautomatiseerd met nadruk op proces- en kwaliteitsbeheersing in massaproductie. Er wordt ook onderzoek en ontwikkeling gedaan voor andere Philips-vestigingen. Het aantal werknemers is stabiel. In 2011 was het bedrijf vanwege sociale innovatie door MKB-krachtcentrale genoemd als een van de slimste bedrijven van ons land.

Lampfittingen, fotograaf onbekend (1997), bron: ZB, Beeldbank Zeeland, rec.nr. 113696

De Vitrite viel tot 2012 onder de businessgroup Automotive van Philips Lighting. Vanaf 1 april 2015 valt het bedrijf onder Lumileds waar het onder de naam Lumileds Nederland een productie- en ontwikkelcentrum voor massafabricage van kunststof en metaal onderdelen, vooral lampvoeten voor autolampen is.

De Fitting

Veel ouderen gebruikten voor de Vitrite vaak de (misleidende) naam "De Fitting". Een fitting is echter dat gedeelte van een elektrische apparaat dat de verbinding vormt tussen stroomdraden en lamp (lamphouder). De lampvoet - product van Vitrite - wordt onder andere met behulp van schroefdraad in de lamphouder bevestigd.

Auteur

W. van Gorsel, 2016

Bronnen

Sites

Website Vitrite

Krantenbank Zeeland

Aanvullende literatuur

Adrie Franke, Vitrite; lichtpunt in Middelburg (Vlissingen, 2006)

J. Bosschaart, H.W. van der Gaarden, 75 jaar Vitrite, 1893-1968 (Middelburg, 1968)

Philips Lighting Vitrite (Middelburg), Ter herinnering aan het 40-jarig jubileum van de Heer B.A. Hesselink, directeur van de N.V. De Vitrite Fabriek te… (Middelburg, 1961)